Het opstarten van een zeeaquarium

Veel mensen en zeker aquariumbezitters dromen van een eigen stukje zee in huis. Het zeeaquarium. Het opzetten en houden van een zeeaquarium verschilt op veel punten van het houden van een zoetwateraquarium. Het vereist geduld, doorzettingsvermogen en stressbestendigheid. Maar het is vooral ook genieten. Een goed lopend zeeaquarium is oogstrelend en heeft bovendien een grote educatieve waarde. Een zeeaquarium biedt de mogelijkheid om een stukje zeeleven thuis in de huiskamer te bestuderen en te leren van het vaak unieke diergedrag. Voordat de beslissing genomen wordt om een zeeaquarium te gaan beginnen, dient er stil gestaan te worden bij het feit dat een zeeaquarium zowel in aanschaf als in onderhoud een stuk duurder is dan een zoetwateraquarium. Onder andere vanwege het feit dat er meestal meer apparatuur nodig is, dat er meer verlichting nodig is, dat het stroomverbruik aanzienlijk is en omdat de meeste benodigdheden en de levende inhoud van het aquarium een stuk duurder zijn dan voor een zoetwateraquarium. Dit artikel is speciaal bedoeld voor mensen die er over denken om een zeeaquarium op te starten. Het zal beschrijven wat er allemaal nodig is om een zeeaquarium op te starten en hoe dat in zijn werk gaat.

Formaat van het zeeaquarium

Bij het aanschaffen van een zeeaquarium dient er rekening gehouden te worden met het budget en met de latere dierkeuze. Sommige vissen kunnen enorm groot worden, terwijl anderen maar enkele centimeters lang worden. Het formaat van de bak moet dus aangepast worden aan de lengte, maar ook aan de behoefte van de vissen. Drukzwemmende vissen hebben meer ruimte nodig dan zogeheten standvissen, vissen die voornamelijk op één plek blijven. Hoe kleiner de bak is, hoe moeilijker het biologisch evenwicht te handhaven is, maar hoe groter de bak hoe duurder. Een goede richtlijn is 150 tot 900 liter, waarbij de kosten wel fors toenemen naarmate de bak richting de 900 liter gaat.

Vorm van de bak

Een rechthoekige of kubusvormige bak is het meest geschikt voor een zeeaquarium. Hoe dieper de bak is, hoe moeilijker het is om met de verlichting goed de bodem te bereiken. Ook voor de vorm geldt dat het mede afhangt van het soort vissen dat gehouden zal worden. Drukke zwemmers kunnen beter in een rechthoekige bak gehouden worden, terwijl voor standvissen een kubusvormige bak ook prima zal zijn.

Plaats in huis

Het is belangrijk dat het aquarium op een goede plek wordt neergezet. Allereerst is het van belang om te zorgen voor een stevige ondergrond. Een aquarium is altijd zwaar, alleen het water weegt al iets meer dan een kilo per liter. Daar komt nog het gewicht van het glas, de aquariumkast, de apparatuur en de inhoud van het aquarium, zoals bijvoorbeeld rotsformaties, bij. Het is verstandig om het aquarium op een rustige plek te zetten en niet naast een veelgebruikte deur, een drukke looproute of de televisie. De temperatuur in het aquarium dient zo stabiel mogelijk te blijven en daarom kan een aquarium het beste niet bij een raam, kachel, of radiator geplaatst worden.

De sump

Veel zeeaquaria maken gebruik van een sump. Een sump is een bak met water die onder of naast het aquarium geplaatst wordt. Het water uit het aquarium komt terecht in de sump en wordt vanuit de sump weer terug gepompt naar het aquarium. Een sump is ideaal omdat daar veel apparatuur in geplaatst kan worden die daardoor niet in het aquarium hoeft te hangen. Bovendien wordt het totale watervolume vergroot door gebruik te maken van een sump. Zoals al eerder genoemd zorgt een groter watervolume voor een stabieler evenwicht. Een sump kan van glas of kunststof zijn en kan eventueel in meerdere compartimenten opgedeeld worden. Aquaria met een sump beschikken meestal over een overloop met een gat in de bodem. Het water uit het aquarium stroomt over een randje de overloop in, waar het via een gat met een buis erin naar beneden stroomt, de sump in.

Benodigde apparatuur

De meeste zeeaquaria zijn tropische aquaria waarbij de temperatuur rond de 26 graden ligt. Dit hangt uiteraard af van de soort vissen en andere dieren. Een thermostaat om het water op de juiste temperatuur te krijgen en te houden en een thermometer om dit in de gaten te houden zijn dan ook een vereiste.

In zee staat vaak een sterke stroming en deze stroming is ook in het aquarium nodig. Er zijn dus een aantal pompen nodig die het water in beweging houden. Dit zijn de stromingspompen. Daarnaast is er een pomp nodig die het water vanuit de sump weer terug het aquarium in pompt. Deze pomp wordt de opvoerpomp genoemd.

Het filteren van een zeeaquarium gebeurd door middel van een eiwitafschuimer. De eiwitafschuimer haalt organische afvalstoffen uit het water en wordt vaak samen met levend steen als enige gebruikt voor het filteren van het water. Soms wordt er hiernaast ook nog een gafzak of ander filtermedium gebruikt om vuildeeltjes uit het water te halen. Deze moeten dan wel regelmatig schoongemaakt worden zodat het vuil zich niet op gaat hopen.

De verlichting is erg belangrijk in het zeeaquarium. Veel koralen hebben licht nodig om te leven en te groeien. Voor dit soort koralen wordt vaak de stelregel gebruikt van 1 watt op 1 liter water. Als verlichting kunnen halogeen lampen gebruikt worden, smalle TL buizen (T5) en tegenwoordig wordt ook LED verlichting steeds vaker gebruikt.

Om vast te stellen of het zoutgehalte goed is wordt er een hydrometer, areometer of refractometer gebruikt. De hydrometer en areometer zijn een stuk goedkoper dan de refractometer. De refractometer meet echter nauwkeuriger.

Het opstarten van het zeeaquarium

Als de bak op zijn plek staat en de eventuele sump aangesloten is, kan het aquarium gevuld worden met water. Kraanwater is hier meestal niet geschikt voor, vanwege de vaak hoge nitraat- en fosfaatwaardes. Er kan natuurlijk zeewater gebruikt worden of kraanwater dat gezuiverd is door een osmoseapparaat of ionenwisselaar. Beide apparaten maken het kraanwater geschikt voor gebruik in het zeeaquarium.

De bak wordt tot ongeveer 90% gevuld met water, zodat er nog ruimte is om het levend steen te plaatsen. Als het water toegevoegd is kan het op het goede zoutgehalte gebracht worden. Als er gebruik wordt gemaakt van natuurlijk zeewater moet er vaak nog een beetje zout toegevoegd worden. Natuurlijk zeewater is meestal iets minder zout dan het water in een zeeaquarium. Wordt er gebruik gemaakt van gezuiverd water dan moet er meer zout toegevoegd worden. De meeste zeeaquaria hebben een saliniteit (zoutgehalte) tussen de 1.021 en 1.024. Op de emmer met zeezout die bij een zeeaquariumwinkel gekocht kan worden, staat vaak een handig doseerschema. Over het algemeen is 35 gram zout per liter water een goede richtlijn. Als de juiste hoeveelheid zout toegevoegd is dient het water verwarmd te worden en moeten de stromingspompen aangezet worden. Hierdoor lost het zout beter op.

Als het zout goed opgelost is wordt het tijd voor de volgende stap. Het invoegen van levend steen. Levend steen wordt verzameld bij verschillende riffen over de hele wereld. Het zijn vaak afgebroken stukken die los op de bodem liggen. Deze stenen bevatten veel levende organismen. Naast verschillende soorten dieren zitten er ook grote populaties bacteriën in. Deze bacteriën vormen het hart van het filtratiesysteem in een zeeaquarium. Een vis scheidt afvalstoffen met een hoog ammoniakgehalte uit. De bacteriën in het levend steen zetten dit giftige ammoniak om in het iets minder giftige nitriet en vervolgens in nitraat. Een beetje nitraat is altijd aanwezig in het water en wordt gebruikt door verschillende organismen. Het levend steen speelt een sleutelrol in dit omzetproces en is dan ook onmisbaar in een zeeaquarium. Het steen speelt daarnaast een decoratieve rol. Er kunnen prachtige rotsformaties gebouwd worden, waardoor het aquarium op een echt rif gaat lijken. Het bouwen van deze formaties kan zoals hierboven beschreven na het toevoegen van water, maar het is ook mogelijk om het steen eerst te stapelen en daarna het water toe te voegen. In dit tweede geval dient het water al wel het gewenste zoutgehalte te hebben voordat het aan het steen toegevoegd wordt.

Als het aquarium met water en steen staat kan de eiwitafschuimer aangezet worden, samen met alle pompen. Het aquarium draait vanaf nu. De verlichting kan ook al ingesteld worden, maar sommigen aquaristen houden de verlichting liever uit om algengroei zoveel mogelijk te voorkomen. Met de verlichting aan zal er algengroei gaan optreden, hetgeen normaal is in deze beginfase. Nitriet en nitraat zal zich opstapelen omdat er veel vuil uit het levend steen komt. De algen gebruiken deze stoffen als voedingsbron en zullen het uiteindelijk bijna helemaal opgebruiken. Als er nagenoeg geen nitraat meer aanwezig is, sterven deze algen af en is de algenfase voorbij.

De eerste dieren

De eerste dieren kunnen pas ingezet worden als het nitraat stabiel blijft op een zeer laag niveau, het nitriet moet onmeetbaar zijn. Meestal wordt dit na ongeveer 8 weken na de opstart bereikt. Vaak wordt er als eerste een schoonmaakploeg ingezet. Dit zijn over het algemeen slakken of een algenetende vis. Deze dieren zullen de algen verder opeten. Zo langzamerhand kunnen er dan meer vissen bij gezet worden. Als de waterwaarden stabiel zijn kunnen er ook koralen ingezet worden. Deze zijn vaak gevoeliger dan vissen en worden daarom meestal wat later ingezet.

De bodembedekking

De bodembedekking van een zeeaquarium bestaat meestal uit koraalzand. Dit kan droog of levend zijn. Levend zand wordt nat verpakt en bevat veel nuttige bacteriën, net als het levend steen. Het zand kan tegelijk met de stenen toegevoegd worden, maar dit is niet aan te raden. Er komt veel vuil uit de stenen en ook afstervende algen veroorzaken veel vuil. Zand dat direct ingevoegd wordt zal vaak vies worden en niet meer goed schoon te maken zijn. Het is daarom gebruikelijk om het zand pas in te voegen na de algenfase.

En dan

Het is belangrijk om de waterwaardes regelmatig te testen. Overbezetting of teveel voeren zijn vaak een oorzaak van verkeerde waterwaardes zoals een te hoog nitraat. Eén keer per week de belangrijkste waardes testen is een goed begin. Vergeet vooral niet te genieten van al het mooie en fascinerende leven in dat kleine stukje zee.