Kleuren in het dierenrijk: waarom zijn dieren zwart-wit?

Zwart en wit komen niet veel voor in de natuur, maar het valt wel op. Waarom is een zebra zwart wit gestreept? Waarom heeft een orka of een koe zwart witte vlekken? Zwart-wit is nuttig om een patroon te doorbreken zodat de omlijning van een dier niet duidelijk is, als waarschuwingssignaal, als schutkleur, voor thermoregulatie of om een partner te vinden. Verder kan het een genetisch foutje zijn, zoals bij een albino, of er bewust in gefokt zijn, zoals bij honden, katten en koeien het geval is.

Kleurenblind

Veel dieren zijn helemaal of gedeeltelijk kleurenblind. Vooral veel zoogdieren en vissen zien geen of slechts een beperkt aantal kleuren. Deze dieren zullen nooit de reden zijn van kleuren, hoewel ze zelf wel gekleurd kunnen zijn om bijvoorbeeld ongezien te blijven voor roofdieren of juist prooidieren. Echter, dit heeft alleen zin als de andere dieren wel kleur kunnen zien. Ieder dier dat kan zien kan de verschillen tussen zwart en wit zien, dus het is logisch dat deze kleuren veel worden gebruikt in de natuur. Daarbij komen zwart en wit weinig voor in bijvoorbeeld planten of op een andere manier in het landschap.

Patroon doorbreken

Zwart en wit worden niet uitsluitend gebruikt om op te vallen. Ook voor het tegenovergestelde zijn ze geschikt. Door zwart en wit af te wisselen is een dier niet meer één grote massa. De zwarte en witte vlakken worden als losstaande delen gezien, de silhouet van het dier is niet duidelijk, dus hij is veilig voor roofdieren. Zebra’s maken gebruik van deze methode, zeker wanneer ze tussen planten zitten zijn ze nauwelijks zichtbaar. Zebra’s hebben dus hun karakteristieke zwart wit patroon om een patroon te doorbreken. Dit klinkt onlogisch, maar in feite is het iets dat ook mensen overnemen. Denk maar aan de strepen die soldaten (of voornamelijk, kinderen die soldaatje spelen) op hun gezicht smeren. Door in een contrasterende kleur één of meerdere strepen te hebben, valt een dier – of mens – veel minder op. Dit werkt alleen als er al enige beschutting is, bijvoorbeeld van planten. In een open veld zal het minder effect hebben.

Orka’s gebruiken naar alle waarschijnlijkheid hetzelfde principe. In de oceaan is het zicht altijd beperkt vanwege de troebelheid van het water. Een enorme omtrek zou opvallen, maar meerdere kleinere vlekken vallen minder op. De reden dat orka’s deze kleurtekening hebben is nog niet helemaal duidelijk, de wetenschap is er nog niet over uit. Dit is echter de meest geaccepteerde reden. Dus orka’s en zebra’s zijn zwart-wit om het patroon ven hun verschijning te doorbreken.

Waarschuwingssignaal

Zwart-witte kleuren zijn opvallend in een open gebied. Ze zijn dus zeer geschikt om aan andere dieren te laten merken dat je gevaarlijk bent. Zwart-wit gebande zeeslangen, bijvoorbeeld, behoren tot de meest giftige dieren die er bestaan. Door hun kleuren zijn ze beter zichtbaar, zodat er geen potentiële roofdieren op hen afkomen. De kleuren zwart en wit zijn hier dus bedoeld om op te vallen.

Stinkdieren gebruiken hetzelfde principe. Als ze niet op zouden vallen, zouden roofdieren hen niet gemakkelijk herkennen. Nu weten roofdieren dat ze niet in de buurt van een stinkdier moeten komen, omdat ze anders in de stank zitten.

Puur wit als schutkleur

Puur wit komt bij sommige dieren voor als schutkleur. Bijvoorbeeld een poolvos of een ijsbeer zijn vrijwel geheel wit. In de sneeuw is dit een goede schutkleur. Jonge zeehondjes zijn om dezelfde reden wit, net als hermelijnen en sneeuwuilen, hoewel deze laatste ook zwart of grijs in hun tekening hebbben.

Puur wit – albino

Albinodieren hebben een genetische afwijking. Hierdoor maken ze geen pigment aan en hebben ze dus niet de normale kleuren die bij hun soort horen. Albino dieren komen van iedere soort voor,
maar overleven in de natuur slechts zelden. Bij deze dieren is sprake van een afwijking.

Thermoregulatie

Als de zon de hele dag op een witte auto en een zwarte auto staat, dan is de zwarte auto het warmste. Zwart absorbeert meer warmte dan wit, dus dieren die zwart zijn hebben het sneller warm dan dieren die wit zijn. Pinguïns maken hier gebruik van. Door een zwarte rug te hebben en een witte buik kunnen ze hun temperatuur regelen. Schijnt de zon fel en dreigen ze te warm te worden, dan gaat de witte kant omhoog om af te koelen. Wordt het koud, dan komt de zwarte kant omhoog om extra warmte te krijgen.

Partner zoeken

Zwart en wit vallen goed op. Niet alleen mensen vinden het er mooi uitzien, sommige dieren ook. Koolwitjes, bijvoorbeeld, zijn wit om een partner te vinden. Ze voeren hun balts in de lucht uit, daarvoor moeten ze wel opvallen. Ook vogels, zoals eksters en kaketoes hebben waarschijnlijk hun zwart-witte of witte kleuren om een partner te vinden. Kraaien hebben vermoedelijk voorkeur voor volledig zwarte partners, omdat ze erg visueel ingesteld zijn. Een zwarte kraai herkennen ze makkelijker als een potentiële partner dan een gekleurde vogel, dus uiteindelijk door natuurlijke selectie blijven er alleen zwarte kraaien over.

Doelgericht fokken

In de Romeinse tijd was wit al een kleur van reinheid. De keizer wilde dan ook graag witte honden. Na lange fokprogramma’s ontstonden er dan ook puur witte honden. Bij katten is het selecteren van kleuren op eenzelfde manier gegaan. Koeien hebben waarschijnlijk ooit een vlekkenpatroon gehad als schutkleur. Uiteindelijk zijn de kleuren naar zwart-wit veranderd zodat ze juist beter opvielen. Dit was handiger voor boeren, zodat ze hun vee beter in de gaten konden houden. Zeker voor boeren die met hun dieren door het bos liepen waren deze kleuren een voordeel.

Is er wel een reden?

De kleur van een dier heeft niet altijd een reden, in elk geval geen bekende reden. Reuzenpanda’s, bijvoorbeeld, hebben geen duidelijk voordeel aan hun zwart-witte patroon. Ze hebben geen schutkleur nodig. Ze hebben immers geen natuurlijke vijanden en hun voedsel – bamboe – rent niet weg. Panda’s hebben dus geen specifieke kleur nodig, maar waarom ze een zwart-witte kleur hebben is onbekend.