Verwarring door Australopithecinae-vondsten

De onzekerheid die ontstond na de vondst van de eerste Australopithecus-schedel door Raymond Dart werd nog sterker toen latere Australopithecinae-vondsten het in toenemende mate waarschijnlijk maakten dat er twee soorten rechtopgaande aapmensen in Zuid-Afrika waren. Eerst jaren later kon er een duidelijk wetenschappelijk onderscheid tussen beide worden gemaakt. De ene zou Australopithecus robustus worden genoemd, de ander Australopithecus africanus.

Merkwaardig onderscheid tussen de twee typen

Er was iets met de twee typen Australopithecus dat Robert Broom (medestander van Raymond Dart) erg dwars zat. Hoewel een nauwkeurige datering nog steeds onmogelijk was in Zuid-Afrika, kwam hij tot de conclusie dat enkele van zijn vondsten van de Australopithecus robustus mogelijk wel een miljoen jaar jonger waren dan de Australopithecus africanus van Raymond Dart. Dat zou Robert niets hebben kunnen schelen, ware het niet dat de grotere, jongere aapmens het meest primitief van de twee leek. Immers de kaken en kiezen waren zwaar en leken minder op die van de moderne mens dan de kaak en kiezen van de Australopithecus africanus.

Australopithecus robustus jonger?

Kon het jongere (primitievere) type de voorvader van de mens zijn? Daar klopte eigenlijk niets van. De zware kaak en de bovenmaatse maaltanden leiden tot de veronderstelling dat hun eigenaar een planteneter was en grote hoeveelheden groenvoer vermaalde (zoals een gorilla dat nu nog doet). Om die indruk nog te versterken, had de Australopithecus robustus een beenkam op de bovenzijde van zijn schedel die van voor tot achter liep. Ook de schedel van de gorilla heeft zo'n kam. De beenkam dient voor de aanhechting van de krachtige spieren die nodig zijn voor het zware kauwen dat het voedsel van de gorilla vereist.

Bovenkaak van een mensaap

In de bovenkaak van een mensaap (bijvoorbeeld een moderne dwergchimpansee) zijn de tanden ingeplaatst langs de drie zijden van een rechthoek. De kiezen lopen vrijwel evenwijdig aan elkaar. De vier snijtanden aan de voorzijde zijn van de overige tanden gescheiden om ruimte te maken voor de grote over elkaar sluitende hoektanden, die alle mannelijke mensapen hebben.

De bovenkaak van een mens

Een menselijke bovenkaak is niet rechthoekig maar parabolisch. De tanden vormen een boog die het breedste is achter in de mond. Aangezien de hoektanden van de mens klein zijn, hoeft er geen uitsparing in het gebit te zijn om de kaken te kunnen sluiten. In verhouding tot de snijtanden zijn de kiezen van de mens groter dan die van de mensaap. De menselijke kaak is bovendien korter, hij steekt niet zo ver naar voren vanaf de hersenschedel.

Toekennen van een rol in de evolutie van de mens

Het toekennen van een rol in de evolutie naar de menselijke afstamming aan de Australopithecus robustus was een lastig probleem. Een gespecialiseerde kaakvorm ontstaat niet in een paar dagen. Aangenomen mag worden dat de Australopithecus robustus al lang een evolutionaire ontwikkeling naar een gespecialiseerd vegetarisch bestaan had gevolgd. Daarom zou verwacht mogen worden dat die ontwikkeling zich zou voortzetten en dat hij niet plotseling zou overschakelen op de omnivore levenswijze (waarvoor een kleinere kaak nodig is) die de mens een paar honderdduizend jaar later zou gaan volgen.

Opmerking
Paleo-antropologen hebben erg veel last van dit soort dilemma's. De evolutie gaat niet zo grillig of zo snel in zijn werk. Het is veel logischer om aan te nemen dat de mens (die zeker driekwart miljoen jaar allerlei soorten voedsel gegeten heeft) die eigenschap al veel langer heeft gehad.

Andere aanwijzingen

Robert Broom hoopte wat licht te kunnen werpen op dit dilemma door een andere aanwijzing te zoeken voor de menselijkheid bij een van de twee Zuidafrikaanse fossiele typen. Samen met zijn collegae heeft hij jarenlang gejaagd op stenen werktuigen die in betrekking zouden kunnen worden gebracht met de robuuste of de fijngebouwde aapmens. Jarenlang vond hij niets.

De Zinjanthropus boisei

Als donderslag bij heldere hemel ontdekte het echtpaar Leakey een schedel en werktuigen in de Olduvai-kloof. Een verwarrende bijkomstigheid daarbij was dat de vondst van het echtpaar Leakey van het superrobuuste type was, dat door het echtpaar Zinjanthropus boisei werd genoemd.

Strijdvraag beslist?

Het was mogelijk dat dit de strijdvraag besliste. Het was mogelijk dat een zeer onmenselijk wezen een directe voorvader van de mens moest zijn. De geleerden hadden geen keus. Ze hadden het maar te slikken, hoe moeilijk het ook te verteren was.