Shatoosh, sjaals van een bedreigde diersoort

Shatoosh, sjaals van een bedreigde diersoort Shatoosh is de benaming zowel een bepaald type wol als de stof die eruit geweven wordt. De stof wordt tot Kashmir gerekend en is van zeer fijne kwaliteit. Shatoosh is ook bijzonder exclusief en feitelijk worden er alleen sjaals van gemaakt. Helaas zijn het sjaals die op een wrede manier tot stand komen. De enige manier om aan de wol te komen is namelijk het doden van een, inmiddels, ernstig bedreigde diersoort. Dat zijn de chiru, een antilopensoort die op de Tibetaans hoogvlakte leeft.

Artikelindeling


Wat is shatoosh?

Shatoosh is een bijzonder lichte en zachte wol die toch veel warmte geeft. Voor de sjaals die ervan geweven worden geldt hetzelfde. De sjaals zijn zo fijn van textuur dat je ze probleemloos door een trouwring kunt halen.
'Shatoosh' is een Perzisch woord en betekent 'uit de natuur en geschikt voor een koning'.

De wol is afkomstig van een antilopensoort, de chiru, die op de Tibetaanse hoogvlakte leeft. Het probleem is dat de wol alleen kan worden gewonnen door de antilopen af te schieten en dan hun vacht te stropen. Eén enkele vacht levert ongeveer 100 gram wol, terwijl er voor één sjaal 300 - 500 gram wol nodig is. Per sjaal moeten dus 3 tot 5 chiru worden gedood!
Inmiddels heeft de jacht op de chiru er dan ook toe geleid dat deze antilopen tot de meest bedreigde diersoorten ter wereld zijn gaan horen.

Door de zeer hoge kwaliteit van de stof en de zeldzaamheid van de wol, zijn de sjaals uitzonderlijk duur. Meestal ligt de prijs voor een sjaal tussen de 3.000 en 5.000 dollar, maar voor grotere exemplaren kan dat wel tot 15.000 dollar oplopen.

Het moge echter duidelijk zijn dat zowel het bejagen van de chiru evenals het verhandelen van de wol of de sjaals verboden is.

Tibetaanse antilope / Bron: 6-A04-W96-K38-S41-V38, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)Tibetaanse antilope / Bron: 6-A04-W96-K38-S41-V38, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)

De chiru, een bedreigde antilopensoort

De chiru (chiroe, tschiru) zijn een antilopensoort die alleen op de Tibetaanse hoogvlakte leven. Daarom worden ze ook wel gewoon Tibetaanse antilope (pantholops hodgsonii) genoemd. De hoogvlakte ligt zo'n 2500 meter boven de zeespiegel, wat boven de boomgrens is. Het is er dan ook koud en droog; de temperatuur komt er minder dan 60 dagen per jaar boven het vriespunt uit. Bovendien waait er bijna constant een orkaanachtige wind over een praktisch kale vlakte.

Het zijn deze barre omstandigheden die ervoor hebben gezorgd dat de chiru zo'n bijzondere vacht hebben ontwikkeld. Deze bestaat uit een dubbele laag: het stugge bovenhaar beschermd de antilopen tegen de elementen, terwijl de lichte, zachte ondervacht de dieren warm houdt. Het is deze ondervacht waarvan shatoosh wordt gemaakt. En daarmee is het nu dus toch deze unieke vacht die de chiru in hun voortbestaan bedreigd.

Het houden en fokken van chiru om daarna de wol te kunnen rapen of scheren is niet mogelijk. De dieren zijn zo schuw ten aanzien van mensen dat ze zichzelf niet laten vangen, laat staan domesticeren. Ze zijn ook bijzonder snel, zoals veel antilopensoorten; ze kunnen harder rennen dan wolven en honden. Vandaar dat het van afstand schieten van de chiru de enige manier is om aan de vacht te komen. Dat was in vroegere tijden nog niet zo'n probleem. De populatie bedroeg een miljoen dieren en de enige jagers waren nomaden die hun jacht te voet uitvoerden met gebrekkige middelen. Tegenwoordig gaat dat anders. Stropers crossen in terreinwagens over de vlakte en hebben automatische jachtgeweren waarmee ze over grote afstand gemakkelijk raak schieten.

De populatie van de chiru is daardoor inmiddels teruggedrongen tot hooguit 75.000 exemplaren. De schatting is dat er per jaar 20.000 slachtoffers vallen. Om hen tegen uitsterven te beschermen zijn de chiru opgenomen in Appendix 1 van de Conventie van Internationale Handel in Bedreigde Dier- en Plantensoorten. Daardoor is het kopen en verkopen van producten afkomstig van de chiru verboden in alle aangesloten landen. Daaronder zijn direct betrokken landen als China, Nepal, India en Hongkong.

Geschiedenis van een verboden handel

De chiru zijn trekdieren die in het gebied waarin ze wonen rondtrekken. In vroegere tijden, zo ging het verhaal, werden ze daarbij achtervolgd door nomadenstammen. Deze slachten daarbij enkele dieren om in allerlei levensbehoeften te voorzien, waaronder het eten van het vlees. Ze gebruikten ook de vachten en leerden aldus de excellente kwaliteiten van het chiruhaar kennen. Dat zou hen op het idee hebben gebracht om de wol, die de chiru ieder voorjaar verloren als gevolg van een natuurlijke ruiperiode en die overal op de vlakte bleef hangen achter rotsen en struiken, te verzamelen. Omdat de nomaden deze wol vanwege de fijne structuur niet zelf konden weven, verkochten ze hem aan de Indiaanse wevers in Kasjmir. Die hadden al veel ervaring met het weven van pashmina, eveneens een wol van zeer fijne kwaliteit. Aldus werd Kasjmir de plek waar shatoosh geweven werd en waar het nog steeds geweven wordt.

Het verhaal bleek grotendeels een fabeltje. Voor zover de chiru hun vacht tijdens de rui verliezen, blijft deze helemaal niet achter allerlei rotsen en struiken hangen. Er zijn op de Tibetaanse hoogvlakte namelijk geen rotsen en struiken, maar er is wel die orkaanachtige wind. Uitvallende stukjes chiruvacht zijn dus snel verdwenen. De antilopen worden wel degelijk gedood om niks anders dan hun vacht.

Dat feit is lange tijd een goed bewaard geheim gebleven voor menige betrokkenen. De Indiaanse wevers bijvoorbeeld, kregen het slechte nieuws pas in 1993 te horen. Dat was zo'n schok voor hen dat ze het niet wilden geloven en nog lange tijd zijn blijven ontkennen. Ook de kopers van de sjaals waren vaak niet op de hoogte van de bloederige achtergrond van hun nieuwe pronkstuk. Uiteindelijk zou pas begin deze eeuw de waarheid algemeen erkend worden. Hopelijk zal meer bekendheid over de herkomst van shatoosh de vraag ernaar ernstig terugdringen. Ten slotte is dat toch de beste manier om de illegale praktijken te doen stoppen.

Op gegeven moment bloeide de handel in shatoosh echter levendig, met name in Hongkong. Dat hield natuurlijk niet zomaar op nadat het verbod erop van kracht werd. Overheden, vooral die van Hongkong, probeerden de handel wel aan banden te leggen, maar stuitten op een aantal problemen. Zo bleken de stropers moeilijk te controleren. Het territorium van de chiru is onherbergzaam en zo groot als heel Frankrijk. Ongeveer 7% van hun leefgebied ligt in een Chinees reservaat, het Arjin-Shan-reservaat, maar dat helpt ook nauwelijks. Het personeel hier heeft maar een handvol auto's en is niet opgewassen tegen het materieel van de stropers. Afgezien daarvan spelen rondtrekkende nomadenstammen nog steeds een schimmige rol bij het doorvoeren en verhandelen van de vachten.

Ook wettelijk gezien bleken er problemen. Dat kwam omdat men van in beslag genomen sjaals niet zonder meer kon aantonen dat deze waren geweven van wol van de chiru.

Dat zou echter veranderen. In 1996 zocht een chemicus van het forensisch laboratorium in Hongkong contact met het National Fish and Wildlife Forensiscs Laboratory in de VS. Samen ontwikkelden ze een diagnostische test voor het herkennen van chiru-haar. Het bleek dat het stugge dekhaar van de chiru nooit geheel te verwijderen was van de overige vacht en dat juist de microstructuur van dit dekhaar significant en herkenbaar verschilt van geitenhaar en van de vacht van andere, nauw verwante hoefdieren. Het verschil is met een gewone microscoop al goed te zien, dus de identificatie van shatoosh kan nu gemakkelijk, snel en goedkoop gebeuren.

Sindsdien is de opsporing én veroordeling van handelaren in shatoosh een stuk eenvoudiger. Voorlopig is de handel ervan nog niet uitgeroeid, maar hopelijk wordt het voortbestaan van de chiru nu toch weer verzekerd door hun eigen vacht.

Sjaals van pashmina wol / Bron: Luiz Paulo Oliveira Paula, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)Sjaals van pashmina wol / Bron: Luiz Paulo Oliveira Paula, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)

Pashmina, een waardig alternatief

Pashmina is een wolsoort waarvan de kwaliteit vergelijkbaar is met shatoosh, maar waarvoor geen slachting van dieren nodig is. Pashmina wordt, ook in Kasjmir, geweven uit wol van de pashminageit. In tegenstelling tot die van de chiru kan de vacht van deze geit wel in het voorjaar worden geraapt.

'Kasjmir' is overigens geen wolsoort op zich, maar is een verzamelnaam voor verschillende soorten stof die in Kasjmir worden geweven. Pashmina geldt daarbinnen als één van de fijnste soorten kasjmir.

Toch moet ook bij pashmina een kanttekening worden geplaatst. De laatste tijd wordt deze stof steeds vaker mechanisch gewoven, in plaats van met de hand. Dat veroorzaakt grote werkeloosheid onder de plaatselijk bevolking in Kasjmir. Een mooie sjaal die helemaal met de hand gewoven is verdient dus in meer dan één opzicht de voorkeur.

Verschillende dierenorganisaties hebben zich moeite gedaan om de situatie betreffende shatoosh wereldkundig te maken. Met name de 'Wildlife Trust of India' (WTI) en de 'International Fund for Animal Welfare's' (IFAW) hebben door middel van een gezamenlijke campagne flink aan de bel getrokken. Dat begint al vruchten af te werpen, zodat de vraag naar shatoosh inmiddels terugloopt ten gunste van pashmina. Het beste zou natuurlijk zijn als pashmina de plaats van shatoosh helemaal kon innemen.
© 2010 - 2024 Varenna, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Zoo de la PalmyreZoo de la Palmyre is een dierentuin in de Charente-Maritime in Frankrijk. De zoo is zo’n 18 hectare groot en je kan er m…
Tibetaanse zandvos: een vos die in hogere sferen leeftTibetaanse zandvos: een vos die in hogere sferen leeftDe Tibetaanse zandvos of gewoon zandvos woont alleen in Tibet, China, Bhutan, Sikkim en een gedeelte van India. Zijn lee…
Bedreigde diersoorten en de oorzakenBedreigde diersoorten en de oorzakenOp aarde leven vele verschillende diersoorten, maar een aantal daarvan wordt ernstig in hun voorbestaan bedreigd. Belang…
Wie is Lama Lobsang?Het woord Lama staat voor een Tibetaanse of Mongoolse priester. Alle lama's zien we dagelijks op de tv voorbij komen in…

Mierenplaag: wat te doen bij een mierenplaag of overlast?Mieren in de keuken. Het kan geen kwaad, maar aangenaam is het niet. Wat te doen als de kriebelbeesten je keuken dreigen…
Handige tips om je paard goed voor te brengen op de keuringHandige tips om je paard goed voor te brengen op de keuringHet lijkt zo gemakkelijk: je paard aan de hand voorbrengen op de keuring. Even een paar rondjes lopen en je bent weer kl…
Bronnen en referenties
Reactie

Caroline Hillewig, 22-02-2012
Geachte, Binnenkort loop ik stage en maak ik een eindwerk (draaiboek) dat voor zowel lokale als federale gerechtelijke politiediensten kan dienen. Mijn voorlopig vraag was welke controlerende diensten opsporingen verrichten naar dergelijk illegale praktijken? Zou ik hierover meer informatie verschaft kunnen krijgen? Reactie infoteur, 23-02-2012
Beste Caroline,

Het volgende kan ik in aanvulling op het artikel kan zeggen. Ernstig bedreigde diersoorten als de Chiru staan in Appendix 1 van de ' Conventie van Internationale Handel in Bedreigde Dier- en Plantensoorten'. Dat wil zeggen dat elke vorm van jacht op of handel in producten van de bedreigde soorten illegaal is in alle daarop aangesloten landen en in principe in al die landen kan worden vervolgd door lokale authoriteiten. (Bron: Richard Pratt - 'Crime Scene. Handboek voor forensisch onderzoek')
Het moge echter duidelijk zijn dat dit niet overal met dezelfde kunde danwel geestdrift wordt gedaan. Meestal zul je dus krijgen wat er bij shatoosh ook is gebeurd, namelijk dat de zaak in sommige landen meer gaat spelen dan in andere. Dat is een keuze die lokale overheden maken.
Omdat de handel daar het ergst was is de vervolging tegen shatoosh vooral in Hongkong op touw gezet. Tegenwoordig neemt India echter ook steeds meer actie tegen de illegale import van de ruwe wol.

Hopelijk heb je hier iets aan. Succes met je eindwerk!

Vriendelijke groeten,
Varenna

Varenna (113 artikelen)
Laatste update: 10-05-2017
Rubriek: Dier en Natuur
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 5
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.