Jane Goodall: leven in het teken van chimpansees

Jane Goodall is een icoon op het gebied van primatologie. Sinds ze voor de eerste keer voet aan wal zette in Gombe om er de chimpansees te bestuderen, is onze kijk op deze primaten voor altijd veranderd. Maar hoe belandde Jane in Gombe? Wat ging er vooraf, en vooral, welke ongelooflijke ontdekkingen deed ze?

Inhoud

• Hoe het begon: jeugd van Jane Goodall
• Jane Goodall in Afrika
• Jane Goodall en de chimpansees in Gombe
• Baanbrekende ontdekkingen
• En Jane’s werk gaat verder...

Hoe het begon: jeugd van Jane Goodall

Jane Goodall werd geboren in Londen op 3 april 1934. Ze groeide op in Bournemouth, aan de zuidkust van Engeland. Op haar tweede verjaardag kocht haar vader voor haar een plushen chimpansee die ze Jubilee noemden, naar een pasgeboren chimpansee in de Londense Zoo. Vrienden waarschuwden de vader dat Jane er nachtmerries aan over zou houden, maar Jane was echt dol op de plushen Chimpansee. Wie had toen kunnen denken dat chimpansees zo’n grote rol zouden spelen in Jane’s leven?

Reeds van toen Jane zeer jong was, was ze gepassioneerd door dieren. Zo verstopte ze zich als vierjarige eens gedurende uren in een kippenhok om uit te zoeken hoe een kip een ei legt, tot grote paniek van haar moeder die niet wist waar Jane was. Toen Jane weer tevoorschijn kwam, was de moeder echter niet boos. Ze liet Jane honderduit vertellen over wat ze gezien had. Ook tijdens de rest van haar leven, heeft Jane steeds kunnen rekenen op de steun en aanmoedigingen van haar familie en in het bijzonder haar moeder.

Jane’s favoriete kinderboeken waren “The story of Dr. Doolittle”, “The Jungle Book” en “Tarzan”. Toen ze elf was droomde ze er al van om naar Afrika te gaan om tussen de dieren te kunnen leven. Deze droom was indertijd nogal vooruitstrevend want jonge meisjes hoorden niet te denken aan dergelijke grote, wilde avonturen. Toch stond haar moeder altijd achter haar en leerde ze Jane dat alles mogelijk is, als je er maar in blijft geloven en elke kans te baat neemt om je droom te realiseren.

Jane Goodall in Afrika

Zo kwam het dat Jane de kans om naar Afrika te gaan met beide handen aangreep, toen ze er werd uitgenodigd door een schoolvriendin. Jane was intussen afgestudeerd als secretaresse, werkte bij een filmbedrijfje en zelfs als dienster om geld te verdienen om de reis naar Afrika te kunnen bekostigen. Op haar drieëntwintigste voer ze per schip naar Kenya, waar ze kennis maakte met Dr. Louis Leakey, een bekend paleontoloog en anthropoloog. Toen Dr. Leakey merkte dat Jane op bijna al zijn vragen over Afrika en de natuur daar kon beantwoorden, bood hij haar een job aan als zijn assistente. Samen met zijn vrouw reisden ze naar Olduvai Gorge om daar fossielen op te graven. Dit was een fascinerende ervaring voor Jane, die bij het opgraven van haar eerste bot, zich meteen de wereld van het eeuwen geleden overleden dier probeerde voor te stellen.

Na drie maanden in Olduvai Gorge, keerde het groepje terug naar Nairobi waar Jane in het museum werkte. Echter, in het museum was het om dode dieren te doen, terwijl de droom van Jane nog steeds ging om het bestuderen van levende dieren in hun natuurlijke omgeving. Ze wilde dingen ontdekken die nog niemand wist en zo dichtbij de dieren komen als maar mogelijk was. Haar droom zou al snel werkelijkheid worden.

Jane Goodall en de chimpansees in Gombe

Dr. Leaky had het idee opgevat om chimpansees te bestuderen in hun eigen leefwereld. En wie was beter geschikt hiervoor dan Jane Goodall... Jane had geen enkel diploma in biologie, anthropologie of dergelijke, maar net daardoor kon ze met een onbezoedelde, frisse geest, die niet volgestopt was met ouderwetse theoriën, aan haar opdracht beginnen.

En zo kwam Jane in 1960 terecht in Gombe National Park in Tanganyika, nu Tanzania. De Britse autoriteiten hielden eerst niet zo van het idee om een jonge vrouw erop te los te sturen tussen wilde dieren, maar uiteindelijk gaven ze toe, toen er beslist werd dat Jane’s moeder, Vane, haar vrijwillig zou vergezellen gedurende de eerste drie maanden.

In het begin was het bestuderen van de chimpansees geen makkelijke opdracht voor Jane. De dieren vluchtten immers weg voor haar uit schrik. Jane gaf echter niet op en bleef volhardend elke dag het woud afzoeken naar de chimpansees waarbij ze steeds een veilige afstand bewaarde. Beetje bij beetje raakten de chimpansees gewend aan haar aanwezigheid. De grote doorbraak kwam er toen een chimpansee haar baby, Fifi, Jane liet aanraken op de neus. Jane was eindelijk aanvaard!

Baanbrekende ontdekkingen

Gebruik van gereedschap

Jane ontdekte gaandeweg meer en meer aspecten van het gedrag van de chimpansees gedurende haar eerste jaren in Gombe. De grootste ontdekking kwam toen ze in oktober van 1960 een chimpansee gadesloeg die gereedschap gebruikte en zelfs maakte! Deze nam een twijgje, deed de bladeren ervan af en gebruikte het stokje om in een termietenheuvel te prikken om zo termieten op te vissen. Deze ontdekking was wereldschokkend! Tot dan was de mens gedefinieerd als “wezen dat gereedschap maakt”,wat hem onderscheidde van de dieren. Echter, Jane kwam tot de ontdekking dat ook chimpansees gereedschap maakten.

Jane’s mentor deed daarop de volgende opmerkelijke uitspraak: “Now we must redefine tool, redefine man, or accept chimpanzees as humans” Door het onderzoek van Jane weten we intussen ook dat chimpansees op jacht gaan naar vlees van bijvoorbeeld woudbiggen en dat ze dus niet voornamelijk vegetariërs en fruiteters zijn die slechts af en toe hun dieet aanvullen met insecten en kleine knaagdieren. Verder ontdekte Jane dat chimpansees zeer verschillende persoonlijkheden hebben. Hoe langer Jane’s onderzoek verdergezet wordt, hoe meer gelijkenissen er opduiken tussen de chimpansee en de mens.

onconventionele methodes

De ontdekkingen die Dr. Goodall deed op het vlak van primatologie kunnen moeilijk overschat worden. Ook is Jane bekend om haar onconventionele methoden om naar haar studieobjecten te kijken. In plaats van de chimpansees nummers te geven, zoals gebruikelijk is bij het bestuderen van cases, gaf ze de chimpansees namen en legde ze de nadruk op hun uiteenlopende karakters en emoties. Ze beschreef ook uitgebreid familiale relaties bij deze dieren. Een andere, zij het dan erg perturberende vaststelling betrof het “oorlog” voeren bij chimpansees. In 1974 begon in Gombe een vier jaar durende “oorlog”. Dit was de eerste observatie van een langdurende strijd tussen niet-menselijke primaten. Twee groepen chimpansees zetten zich tegen elkaar af en de ene doodde de leden van de andere.

Maar niet elke ontdekking betrof wrede praktijken. Zo ontdekte Jane en haar staf in 1987 hoe een jonge chimpansee een driejarig chimpansee-weesje adopteerde en onder haar hoede nam, ook al hadden ze geen enkele familiale band.

En Jane’s werk gaat verder...

Gombe Stream Research Center

Wat begon als een studie die volgens sommigen slechts enkele maanden zou duren en gedoemd was om te mislukken, werd een levenslang project om chimpansees te bestuderen in hun natuurlijke omgeving.

Kort na het behalen van haar Ph.D in gedragsleer aan de universiteit van Cambridge in 1965, keerde Jane terug naar Tanzania om er het Gombe Stream Research Center op te zetten. Tot op vandaag wordt het research-werk in Gombe voortgezet, voornamelijk door een team Tanzaniërs, met de morele steun van de overheid van Tanzania.

Jane Goodall institute

In 1977 stichtte Jane het “Jane Goodall institute”. Het doel hiervan is mensen ertoe aan te zetten om actie te ondernemen zodat de wereld een betere plek wordt voor alle levende wezens. Verder speelt het instituut een voortrekkersrol in het beschermen van chimpansees in hun leefomgeving. Het ondersteunt tevens projecten die voor de opvang van weeschimpansees zorgen en organiseert “Roots en Shoots” programma’s om jongeren in de hele wereld bewuster te maken.

Ook in België en Nederland zijn er lokale afdelingen van het Jane Goodall institute die elk hun eigen website hebben en waar je meer kan lezen over Jane Goodall-projecten.

• Jane Goodall Nederland
• Jane Goodall België