Vormen van groepsleven van bavianen tot hominiden

In verband met de introductie van een mannetje als vaderfiguur in de hominide samenleving geven de conclusies van John H. Crook een richtlijn voor de mogelijke vorming van zo'n hominide sociale structuur door vergelijking met zowel de samenlevingsvormen van steppebavianen en gelada's als van mantelbavianen.

John H. Crook

John H. Crook was een bekende Britse geleerde van de Universiteit van Bristol, die de sociale organisaties van vele dieren heeft bestudeerd. Het viel hem op dat alle bestudeerde dieren op eenvormige wijze reageren op gelijke veranderingen in de omgeving. Dit terwijl die dieren overigens onderling volkomen van elkaar verschillen.

Hypothese van Crook

De bevindingen van John waren zo opvallend dat hij ze gebruikt heeft als basis voor een hypothese die luidt: " Onder overeenkomstige milieu-omstandigheden zullen sociale dieren streven naar de ontwikkeling van een soortgelijke sociale structuur"

Groepsleven bij bavianen

Algemeen

Bavianen bezitten een groot aanpassingsvermogen. Zij zijn fysiek niet overmatig gespecialiseerd en kunnen zich daarom aan zeer uiteenlopende levensomstandigheden aanpassen. Dit aanpassingsvermogen mag worden verwacht bij elk dier met een algemene lichaamsbouw en aanzienlijke intellectuele vermogens. De mens is hiervan het beste voorbeeld. Dank zij de menselijke hersenen (en als nevenproduct daarvan de menselijke cultuur) kan de mens leven nabij de Noordpool met een lichaam dat in wezen hetzelfde is als het lichaam van een mens die bij de evenaar woont. Terwijl zonder 'cultuur' als steun, de bavianen moeten terugvallen op veranderingen in hun sociale structuur om zich te kunnen aanpassen aan veranderde levensomstandigheden.

De steppebaviaan

Van alle Afrikaanse bavianen leeft de steppesoort van Oost-Afrika in de gemakkelijkste omgeving:

• dicht bij het oerwoud, waarin hij kan vluchten en slapen;
• in een weldadig klimaat;
• met het hele jaar een overvloed aan voedsel.

Onder deze omstandigheden is de troep de belangrijkste sociale eenheid. De gezinsbanden zijn zwak (op de band tussen moeder en zuideling na). Als vader treedt hoogstens een mannetje op dat - als vanzelfsprekend - het droit de seigneur (recht van de heerser) uitoefent over enkele of alle vrouwtjes in de troep.

De gelada's

In contrast met de bavianen staan de gelada's. Gelada's zijn gebonden aan berghellingen in Ethiopië. Daar is:

• het klimaat ruwer;
• de seizoenswijziging groter;
• de beschikbaarheid van voedsel onzekerder.

Groepsvorming

Overdag verdeelt de troep gelada's zich in een aantal groepjes die in een groot gebied naar voedsel zoeken. Elk groepje bestaat uit een enkel mannetje, één of meer vrouwtjes en verschillende jongen. De logica van deze regeling is duidelijk. In tijden van voedseltekort is voldoende voedsel voor de vrouwtjes en de jongen van veel groter belang voor de overleving van de soort in zijn geheel dan voedsel voor extra mannetjes. Zolang als er een sterk mannetje is om de vrouwtjes te beschermen en te bevruchten, kunnen de overige mannetjes worden beschouwd als overbodig en alleen maar nuttig als reserve of om nieuwe gezinnen te vormen met jonge vrouwtjes.

Duurzamere verhouding mannetje-vrouwtje

Bij de sociale structuur van de gelada's is de verhouding tussen een bepaald mannetje en vrouwtje veel duurzamer dan tussen die van de steppebavianen. In dat opzicht lijkt de sociale structuur van de gelada's meer op de eenheid van de mens met zijn gezinsstructuur, dan de troep van de steppebaviaan (of zelfs van de chimpansee-troep).

Opmerking
Het is kenmerkend dat bij het begin van het natte seizoen in de dorre Ethiopische heuvels (als het voedsel iets overvloediger begint te worden) de eenmans-groepjes uiteenvallen en zich verenigen tot grotere, meer conventionele groepen met meerdere mannetjes.

De mantelbavianen

De samenleving van de mantelbaviaan is weer anders. Deze baviaan leeft:

• in nog droger land dan de gelada;
• in rotsige streken van Ethiopië;
• in de halfwoestijn van Somalië.

Relatie mannetje- vrouwtje

In de leefomgeving van de mantelbaviaan voeren de eenmansgroepjes het hele jaar door de heerschappij. De relatie mannetje-vrouwtje is veel hechter dan bij de gelada. Elk mantelbavianenmannetje bewaakt zijn harem voortdurend angstvallig en hij eist van zijn vrouwtjes dat zij te allen tijde in de onmiddellijke nabijheid blijven. Als de groep verder trekt, gaan zij mee (anders worden ze gebeten). Deze gedragstrek is zo ingeworteld dat een vrouwelijke mantelbaviaan wanneer zij door haar mannetje wordt bedreigd, altijd naar hem toe zal rennnen en nooit van hem vandaan.

Aanpassing maatschappelijke organisatie

Hominiden zijn geen bavianen en zelfs geen nauwe verwanten daarvan. Niettemin werkt de stelling van Crook stimulerend. Immers:

• In een lange tijd groeit de sociale organisatie, aangezet en versterkt door selectie. Als deze sociale organisatie wordt gevormd door de omgeving, dan kan worden gesteld dat een mensaap (die uit het woud trekt om te gaan leven in een terrein dat in bepaalde seizoenen droog is) zijn maatschappelijke organisatie kan hebben aangepast in overeenstemming met de vereisten van die omgeving;
• Verder zou die mensaap deze aanpassing gedaan kunnen hebben op de wijze waarop dat van andere primaten bekend is.

Aanpassingen verschillen

Het is te begrijpen dat die aanpassingen van plaats tot plaats verschillend zouden zijn. Net zoals bavianen verschillende levensstijlen hebben, zullen hominiden die zeker ook gehad hebben. Verschillen dus in leefstijlen afhankelijk van hun woonplaats en van de seizoensmoeilijkheden om voedsel en water te verkrijgen. Waar zulke problemen het grootst waren zullen de extra-hominidenmannen even goed hebben kunnen worden gemist als de overtollige bavianenmannetjes en kunnen familieeenheden met één mannetje daar het resultaat van geweest zijn.