De vos of rode vos: een mensenschuwe gelukszoeker

Een vos of rode vos komt in grote gebieden op aarde voor. De vos eet wat hem voor de voeten komt. Hij is een omnivoor. Naast prooidieren eet hij bijvoorbeeld ook vruchten en planten. De krabvos eet krabben. Hoewel een vos soms heel schattig lijkt is het diertje niet geschikt om als huisdier te houden omdat het te mensenschuw is. In Nederland en België is het ook verboden om ze als huisdier te houden. Een belangrijke karaktereigenschap van een vos is dat hij een echte gelukszoeker is zowel bij het zoeken naar eten als bij het zoeken naar een geschikte schuilplaats. De rode vos is geen bedreigde diersoort en heeft geen natuurlijke vijanden in Nederland. Wel kan hij slachtoffer worden van ziektes, verkeersongelukken of de jacht.

• Taxonomische indeling
• DNA-onderzoek vos
• Uiterlijk (rode) vos
• Leefwijze vos
• Geluiden
• Hol of vossenburcht
• Voedsel
• Manier van jagen
• Surplus-killing
• Verspreiding (rode) vos
• Australië
• Leefgebied vos
• Voortplanting vos
• Geboorte
• Welpen
• Territorium vos
• Bedreiging vos
• Waarnemen vos
• De vos en de cultuur

DNA-onderzoek vos

Uit DNA-onderzoek is gebleken dat er twaalf soorten zijn die echt tot het geslacht Vulpes behoren. Met andere woorden er zijn er dus twaalf soorten die echt als vos te beschouwen zijn. Verder zijn er nog een aantal soorten die vos genoemd worden. De meest voorkomende vos is de rode vos die kan voorkomen in wel zevenenveertig verschillende variaties. Er zijn drie hoofdgroepen hondachtigen te onderscheiden: de vosachtige hond, de wolfachtige hond en de Zuid-Amerikaanse hondachtigen. De (rode) vos behoort tot de familie van de vosachtige hond en is een roofdier.

Uiterlijk (rode) vos

Opvallend is de zwarte traandruppel op de wang die de meeste vossen hebben. Hun vacht is rood tot roodbruin van kleur. In berggebieden komen zilverachtige tot zwarte vossen voor. Er bestaan ook albino's. De achterkant van de oortjes is zwart evenals het onderste gedeelte van de pootjes, die over het algemeen kort zijn. De bovenste lip is wit en vossen hebben ook een witte bef. De vos heeft een spitse snuit met een opwippend uiteinde, een soort wipneus dus, en rechtopstaande driehoekige in een punt lopende oren en een platte schedel. Hij heeft een lange, dikke staart. Hij wordt niet zo groot, ongeveer 35 tot 40 cm hoog en gemiddeld 58 tot 90 centimeter lang. De staart kan zo'n 30 tot 50 centimeter lang worden. Een vos weegt zo'n 3,5 à 10 kg. Een vos heeft geen goed zicht maar kan wel prima horen en ruiken.

Leefwijze vos

Vossen zijn nachtdieren en jagen het liefst aan het begin van de avond of 's nachts, een enkele keer jaagt hij overdag. Ze slapen het liefst boven de grond op een beschut plekje. De vos kent een heel arsenaal geluiden, wel achtentwintig verschillende. Bovendien communiceert hij via lichaamstaal. Zo kun je aan de stand van de oren en de mond zien of een vos agressief of onderdanig is. Ze jagen alleen maar leven in familieverband, meestal in kleine groepen. Een groep bestaat uit een mannelijke vos die rekel wordt genoemd en een vrouwelijke vos, een moer geheten. Soms bevat de groep nog een paar vrouwtjes die uit eerdere worpen van het paar afkomstig zijn. Zij blijven om de moedervos te helpen bij het opvoeden van de nieuwe welpennesten.

Geluiden

De geluidjes die een vos kan maken zijn heel gevarieerd. Zo zijn er de volgende geluiden:

• Zeurend huilen: dat doen jongen meteen na hun geboorte omdat ze honger hebben en het zorgt ervoor dat het het moederinstinct gaat werken;
• Gekef: als de jongen drie weken oud zijn gaan ze keffen;
• Hard gehuil: als de jongen een maand oud zijn kunnen ze uitbarsten in een hard schril gehuil en dat doen ze om indringers af te schrikken;
• Strijdvaardig gehuil of geblaf: als vossen volwassen zijn maken ze dit geluid om indringers af te schrikken;

Hol of vossenburcht

Een vos kan zelf holen graven maar omdat de vos een echte gelukszoeker is gebruikt hij liever holen die al gegraven zijn door andere beesten. De oorspronkelijke bewoner wordt dan de deur gewezen. Naast vossen graven dassen en konijnen ook holen. Een burcht is een ondergronds dierenverblijf met meerdere ingangen, die door kleine zoogdieren wordt gegraven. De burcht wordt gebruikt om te schuilen, te slapen, te eten en om jongen te werpen. Zo ook een vos, die gebruikt het hol alleen als er iets aan de hand is of als er gevaar is of als het slecht weer is en zodat het vrouwtje en de jongen een veilig en beschut plekje hebben. Overdag rusten vossen tussen de struiken of in een greppel. Goede plekken om een hol te graven zijn een plek tussen boomwortels of onder rotsen.

Voedsel

Ook bij het zoeken van voedsel zijn vossen echte gelukszoekers. Ze eten zo'n beetje alles wat los en vast zit: konijnen, muizen, reptielen, vogels, insecten, eieren, fruit, vruchten, planten, krabben en afval. Er zijn uitzonderingen, zelfs voor een opportunist als de vos. Hij houdt echt niet van mollen en spitsmuizen. Kikkers en padden begint hij niet aan. Een grijze vos kan zelfs in een boom klimmen om aan voedsel te komen.

Manier van jagen

Een vos kent vele verschillende manieren van jagen. Het is maar net wat in de betreffende situatie van pas komt. Soms besluipt de vos zijn prooi, een vos springt dan met kracht op zijn prooi en schudt het dan net zo lang heen en weer totdat het dood is of totdat de ingewanden eruit liggen. Een andere keer zet hij de achtervolging in en kan wel snelheden tot 60 kilometer per uur halen. Kleine zoogdieren kan hij vangen via zijn scherpe gehoor. Vossen zijn zo slim dat ze ook egels kunnen eten.

Surplus-killing

Een vos hoeft maar een kilo voedsel per dag te eten. Toch dood hij soms meer dieren dan hij nodig heeft en richt hij een ware slachtpartij aan. Dat verschijnsel noemen we surplus-killing. Vaak gebeurt dit in kippenhokken omdat de dieren dan dicht op elkaar zitten en nergens naartoe kunnen. Soms komt het ook een enkele keer voor in de natuur als er geen maanlicht is en het stormt dan slaat de vos weleens toe in een vogelbroedkolonie. De vos doet dit instinctief omdat hij gebruik moet maken van de gelegenheid, dat is weer de aard van de gelukszoeker. Hij weet namelijk nooit wanneer de volgende maaltijd zich aandoet. Als hij teveel voedsel heeft dan verstopt hij deze op verschillende plekken en dekt deze af met aarde, bladeren of sneeuw. Zelfs na lange tijd weet de vos precies waar hij zijn verstopte buit kan terug vinden.

Verspreiding (rode) vos

De (rode) vos komt praktisch overal voor. Van alle roofdieren heeft de vos het grootste verspreidingsgebied. Hij komt op het hele noordelijk halfrond voor alleen waar het te heet of te koud is laat hij verstek gaan. Ook komt hij meestal niet voor op eilanden. De uitzondering hierop is de eilandvos. De vos komt in heel Nederland voor behalve op de Waddeneilanden. Hij is daar ook niet gewenst omdat hij de vogelpopulatie zou verstoren.

Australië

In Australië komt de vos alleen maar voor omdat hij daar bewust is uitgezet voor de vossenjacht. Doordat inheemse diersoorten ineens een vijand hebben gekregen die niet natuurlijk voor hen is dreigen ze uit te sterven. In Australië is de vos een ware plaag geworden en vallen ze ook vee aan.

Leefgebied vos

De vos komt zo'n beetje overal voor omdat hij zich goed kan aanpassen. Hij woont in bossen, parken, tuinen, duinen, polders, steden, landbouwgebieden, woestijnen en moerassen. In principe overal waar voldoende voedsel is en waar hij zich goed kan verstoppen. Favoriet bij de vos zijn de struiklagen in het bos.

Voortplanting vos

De paartijd van vossen is van december tot en met februari. Vrouwtjes zijn slechts 6 dagen vruchtbaar. Vossenparen blijven vaak bij elkaar. Een paring kan vrij lang duren omdat de vossen een tijdje aan elkaar vast blijven zitten. Als het vrouwtje drachtig is gaat ze naar een hol toe. Het mannetje of de andere vrouwtjes van de familie zorgen dan voor het voedsel. De draagtijd is ongeveer 52 dagen. Eind maart, april en begin mei is de periode dat de welpen geworpen worden.

Geboorte

Ze krijgen vaak 4 à 5 jongen tegelijkertijd. Een enkele keer zijn de worpen groter en dat is afhankelijk van het voedsel dat aanwezig is in het gebied waar de vos woont. De jongen worden doof en blind bij de geboorte en hebben een donkergrijsbruine zachte vacht. Ze wegen ongeveer 100 gram. Ze zijn de eerste paar weken volledig afhankelijk van de moeder. De moeder en de jongen worden in die periode verzorgd door het mannetje en de helpers.

Welpen

Na ongeveer 14 dagen openen de jongen hun ogen. Een jong vosje heeft blauwe ogen die na een tijdje blijvend van kleur veranderen. Na drie of vier weken zetten ze de eerste stapjes buiten het hol en worden ze ook vaak door hun moeder naar een groter hol gebracht. Ze zijn dan eindelijk oud genoeg voor vast voedsel. Na een maand of twee zijn ze oud genoeg om boven de grond te blijven met de rest van de familie in het struikgewas. In september zijn ze oud genoeg om naar een eigen territorium op zoek te gaan. Dit lukt niet altijd en dan gaan ze dood van de honger.

Territorium vos

Een mannetje en zijn vrouwtje delen één territorium maar hebben soms wel een aantal vrouwtjes bij zich wonen, dit zijn dochters uit eerdere nesten. Deze dochters helpen hun moeder. Andere vossen worden niet getolereerd. Vossen markeren hun leefgebied met urine en een afscheiding afkomstig uit de geurklieren van de staart, kop en voetzolen. Deze afscheiding wordt afgegeven aan bomen, struiken, graspollen en dergelijke. Tevens markeren zij hun territorium met hun uitwerpselen die allerlei verschillende kleuren kunnen hebben, afhankelijk van wat ze gegeten hebben. De grootte van een territorium kan heel erg verschillen. Hoe groter het gebied des te minder voedsel is er beschikbaar. Een territorium kan zeker tot 12 km² bedragen.

Bedreiging vos

De (rode) vos is geen bedreigde diersoort volgens de rode lijst van IUCN 2016 en hij heeft ook geen natuurlijke vijanden, al zijn er gebieden waar jonge vossen ten prooi vallen aan roofdieren en roofvogels. De vos wordt wel bedreigd door allerlei ziekten en parasieten zoals hondsdolheid en schurft. Er worden ook nog wel vossen slachtoffer van het verkeer. Vossen kunnen tien jaar oud worden maar in het wild worden ze vaak niet ouder dan drie jaar. In de zestiende eeuw werd de vossenjacht in Engeland geïntroduceerd. De vossenjacht met gebruikmaking van honden is verboden. Er mag wel gewoon op de vos gejaagd worden en dat is dan ook doodsoorzaak nummer één. Sommige vossensoorten zijn wel een bedreigde diersoort.

Waarnemen vos

Omdat de vos zo mensenschuw is, is het moeilijk om er een in het wild aan te treffen. Een vos gaat als er mensen in de buurt zijn alleen 's nachts op pad. Een vos staat er niet echt om bekend dat hij mensen aanvalt.

De vos en de cultuur

De vos komt in vele verhalen, tv-programma's en films voor. Bekende voorbeelden zijn:

• van den vos Reynaerde;
• fabeltjeskrant;
• zwieber de vos uit de tekenfilmreeks Dora

De vos is in de verhalen meestal een slimme dief, een beest dat trucjes uithaalt. In allerlei culturen wordt hij zo beschreven. In Azië wordt de vos ook gezien als een dier dat kattenkwaad uithaalt en streken levert maar hij wordt daar ook als een magisch wezen beschouwd.