Egel in de tuin met egelburcht voor winterslaap

Een egeltje dat in de eigen tuin scharrelt is een gezellig diertje waar je geen last van hebt en dat leuk is om te zien en te horen scharrelen. Een tuin kan een egelfamilie op diverse manieren verwelkomen, zodat ze zich er vestigen. Een egelburcht, waar de egel zijn winterslaap kan houden, kan daar bij helpen. In Nederland komt de Europese egel voor, die volgens de Natuurbeschermingswet een beschermde diersoort is. De soort heeft het meest te vrezen van de mens.

Stekelige scharrelaar

• Egel
• Insecteneter
• Egel-carrousel
• Ogen en stekels
• Leefgebied
• Nachtelijke activiteit en winterslaap
• Nuttig dier
• Scharrelen
• Gevaar
• Tuin
• Egelburcht
• Egelbescherming

Egel

Egels bevolken de aarde al een aardig poosje. Ze lopen er inmiddels zo'n 50 miljoen jaren rond. De voorgangers van de egels die wij kennen schuifelen tussen de 15 en 20 miljoen jaar op de aardbol. Er zijn verschillende soorten:

• haaregels;
• stekelegels.

De haaregels komen in acht verschillende soorten in Azië voor en de stekelegels in 15 verschillende soorten in Europa, Azië en Afrika. Binnen de Europese egels zijn te onderscheiden:

1. Erinaceus europaeus;
2. Erinaceus roumanicus.

De europaeus is de egel die in Nederland voorkomt.

Insecteneter

Een egel is een insecteneter. Hij is ook een zoolganger: hij zet bij de loopbeweging zijn hele voet op de grond. Egeltjes hebben een tamelijk lange spitse kop die kegelvormig is. De egel kan zich oprollen en zijn hele lijf verbergen in zijn stekelhuid. Om dat te kunnen heeft hij een dikke spierkap op zijn rug met stekeldragende huid. Hij trekt als het ware zijn spierkap samen, waardoor die als een zak over zijn lichaam zit. De pennen zijn daarbij opgericht, zodat hij een stekelige bal wordt.
Een volgroeide egel:

• weegt ongeveer een kilo tot maximaal 1500 gram;
• is 20 tot 30 cm lang;
• heeft een staartje van 2 tot 3,5 cm;
• heeft ongeveer 8000 stekels;
• stekels van 1 tot 2,5 centimeter lang;
• heeft slechte ogen;
• kan goed ruiken;
• heeft een natte neus;
• kan tussen 4 en 7 jaar oud worden;
• heeft een zesde zintuig.

Zesde zintuig

Een egeltje heeft een zesde zintuig. Het is het orgaan van Jacobsen dat tussen het gehemelte en de neusholte ligt, vlak voor de inwendige neusopening. Het is een buisje dat blind eindigt en bekleed is met reukepitheel. Hij onderzoekt er nieuwe luchtjes mee.

Egel-carrousel

De West Europese egel, de egel die in Nederland voorkomt, kan zich op de leeftijd van 9 maanden voortplanten. Mannetjes lopen soms kilometers om een vrouwtje te vinden. Ze doen dat in de nacht. Ze paren van mei tot september. Het vrouwtje doet eerst of ze niet wil, maar als het tot paren komt proest en kucht ze, geluiden die goed te horen zijn. Het wijfje gaat het mannetje met haar stekels te lijf en loopt rondjes, tot ze elkaar tijdens het circuleren ontmoeten. Dat rondje lopen wordt de egel-carrousel genoemd. Het duurt soms wel twee dagen voor het tot de daad komt. Het paren zelf is in een paar seconden gedaan. Het vrouwtje gaat op de grond liggen met haar stekels plat en het mannetje beklimt haar. Dan trekken ze samen naar de woning van het vrouwtje, maar lang duurt de romantiek niet. Voor de geboorte van de jongen jaagt ze hem het huis uit, om hem als voedselconcurrent uit te schakelen. De egelin draagt 35 dagen en werpt 5 tot 7 jongen. Een egel is een zoogdier, de egelin zoogt haar jongen aan tien tepels. De jonkies zijn hulpeloos, doof en blind bij de geboorte en de stekels zie je in aanleg als witte stekeltjes liggen. Na een dag zijn er al 100 stekeltjes te zien en na een dag of drie kleuren die grijs-bruin.

Ogen en stekels

De jongen worden kaal en doof geboren, maar de stekels beginnen al na een paar uur te groeien. Na 11 dagen kunnen ze zich al oprollen. Ze doen na een week of drie de ogen open. Ze zijn dan behaard en hebben inmiddels 2000 stekels. Ze volgen af en toe hun moeder en verlaten zo nu en dan het nest. De kleintjes krijgen hun melkgebit dat na een maand of twee wordt gewisseld voor een blijvend gebit. Na een week of zes vallen de witte stekels uit en zijn de jongen minstens 300 gram. De moeder verdrijft de jongen uit haar nest als ze een maand of drie zijn. Ze moeten zich dan redden en de kleine egeltjes blijven dan vaak nog tot en met de winterslaap bij elkaar om de overlevingskansen te vergoten. Egels zien slecht, maar hebben een uitstekend gehoor. Als nachtdier rekenen ze meer op hun reuk en gehoor.

Leefgebied

Een egel woont in een gebied waar hij zich goed kan verstoppen. Een mannetje scharrelt rond in een gebied van 20-40 ha en een vrouwtje heeft genoeg aan de helft daarvan. Ze willen in een gebied wonen waar ze een droge schuilplaats kunnen vinden, daarom mijden ze drassige gebieden en naaldbossen. Voor hun nest gebruiken ze:

• bladeren;
• planten;
• mossen;
• grassen.

Ze slepen de bouwmaterialen in hun bekje naar de egelwoning. Dit hol kan zijn:

• een zelfgemaakte schuilplaats;
• holle boomstam;
• verlaten konijnenhol;
• onder hout;
• in een heg;
• in een door de tuineigenaar gemaakte egelburcht.

De egel is een honkvast dier. Als een plek hem bevalt, blijft hij het jaren gebruiken voor zijn slaapje overdag en winterslaap.
Een egel draait zich met de bladeren en andere materialen in zijn nest, zodat het nestmateriaal wanden vormen die wel 20 centimeter dik kunnen zijn.

Nachtelijke activiteit en winterslaap

Egels zijn in de nacht actief. Per etmaal slaapt hij 18 uur en scharrelt in de nacht een paar keer rond. Hij loopt niet de hele nacht. Aan het begin van de avond is hij een uur of drie bezig en hij kan afstanden van kilometers afleggen. Zijn tweede actieve nachtelijke uitstap maakt hij rond middernacht en tegen de ochtend gaat hij er nog een keer op uit. Tussendoor is hij in zijn hol om te slapen. In de herfst slaat de egel een vetvoorraad op om daarmee de winterslaap door te kunnen komen.

Nuttig dier

Egels beschouwen we als nuttige dieren omdat ze insecten en slakken eten. Ze eten zo'n 50 gram voedsel per nacht:

• slakken;
• rupsen;
• larven;
• kevers;
• jonge muizen;
• regenwormen;
• oorwormen;
• duizendpoten;
• aas;
• bijen;
• wespen.

Ze ruimen ook weggegooid fruit op. Egels hebben het in ons land niet gemakkelijk vanwege de stadsuitbreidingen en de vele wegen. Daarbij veroorzaken verontreinigingen en land- en tuinbouwgif, ziekte en dood onder de dieren. Door al die bedreigingen gaat het aantal egels in Nederland achteruit. Het is niet voor niets dat hij op de lijst van beschermde diersoorten in de Natuurbeschermingswet staat. Egels mag je dus niet doden, mee naar huis nemen of uit je tuin jagen.

Scharrelen

Je hoort een egel eerder dan dat je hem ziet. In het donker hoor je hem scharrelen. Als ze eten maken ze herrie, ze smakken en snuiven en als een egel boos is gilt hij. Bij opwinding maakt hij sissende geluiden. Angst- en pijnkreten zijn doordringende geluiden, te vergelijken met het krassen van een ijzerzaag. Als egelbaby's honger hebben of hun moeder zoeken, maken ze tsjilpende geluiden die we van vogels kennen.

Oprollen

Een egel kan zich oprollen als hij zich bedreigd voelt. Hij trekt dan de pootjes in met behulp van zijn lange rugspier en is in 3 seconden een bal met stekels die, met behulp van kleine huidspiertjes, alle kanten uitstaan.

Gevaar

Naast de genoemde stads- en wegenuitbreiding en gif en vervuiling, lopen de egels nog meer gevaren. Roofvogels en grote uilen willen nog wel eens een egel pakken. Ze hebben geen respect voor de stekels.
Andere natuurlijke vijanden zijn:

• dassen;
• bunzingen;
• wilde zwijnen;
• vossen;
• grote honden;
• parasieten.

Zijn grootste vijand vindt hij in de mens, vanwege:

• gif, zoals slakkenkorrels, om andere dieren mee te doden komt via het voedsel in de egel;
• tuinvijvers: de egel kan wel zwemmen, maar niet bij de rand opklimmen en verdrinkt;
• zwembaden;
• auto’s;
• jampotten, blikjes en ijzerdraad, waarin de egel verstrikt raakt;
• netten;
• opruimen van composthoop waar een egel in zit;
• melk.

Tuin

Wie het leuk vindt om egeltjes in de tuin te hebben kan ze lokken met een schoteltje katten- of hondenvoer met een bakje vers water. Geef egeltjes nooit koeienmelk, daar kunnen ze niet tegen. Een egeltje in de achtertuin is nuttig en bovenal gezellig. Wie op zomeravonden buiten op het bankje in zijn eigen tuin zit, kan ze horen scharrelen. We kunnen het de egelfamilie ook naar de zin maken door een egelburcht voor ze te bouwen. Egels houden van een rommelige tuin waar wat beschutting is in de vorm van takken, bladeren, heggen, composthoop of een houtstapel.

Egelburcht

Het egelhuis, waarin we een egel of egelfamilie willen uitnodigen om te overwinteren, mag niet van beton zijn. Dat is te vochtig.
Ongeverfd hout bedekt met tuinafval volstaat.
Een egelhuis bouw je op de volgende manier:

• zoek een beschutte plaats en donker hoekje onder een boom of struiken;
• leg vier stoeptegels als basis (of bouwafval);
• plaats een buitenhok van bijvoorbeeld betonplex;
• plaats het binnenhok van bijvoorbeeld een kartonnen doos;
• leg er een plaatje piepschuim onder;
• leg binnen droog blad of repen krant, geen stro, want dat gaat tussen de stekels zitten;
• plaats een dak van karton of kranten op het binnenhok;
• dek het geheel af met twijgjes;
• vervang na de winterslaap het oude slaaphok voor nieuw.

Egelbescherming

Egels in de natuur worden, door alle gevaren waar ze aan blootgesteld worden, vaak niet ouder dan vier of vijf jaar. Ze kunnen een leeftijd van tien jaar halen, maar dat redden ze vaak alleen in gevangenschap. In bijna elke Nederlandse provincie is een egelopvang te vinden. De grootste egelopvang van de wereld staat in Nederland in Naarden. Stichting Egelopvang Nederland zet zich sinds 1997 in voor zieke, gewonde en verweesde egels. Jaarlijks worden er duizend in nood verkerende egeltjes binnengebracht. De opvang dient ook als vraagbaak voor particulieren, dierenartsen en overige geïnteresseerden.

Lees verder

• Heksenbol - tuinspiegel of spiegelbol en symbool
• Heksenmuts en oorwormenpot - duurzame luizenbestrijder
• Kievitsbloem - keizerskroon, kabouters dobbelbeker
• Sneeuwklokjes of Galanthus - Bolgewas uit narcisfamilie