Uitgestorven diersoorten – evolutie of mensenwerk?

In de afgelopen eeuwen zijn vele diersoorten uitgestorven. Soms kwam dit door een verandering in het klimaat, andere keren was de mens oorzaak van het uitsterven van een diersoort. Dit kan gebeuren doordat mensen dieren meenemen naar een gebied waar ze niet van nature voorkomen, of doordat mensen zoveel op een soort jagen dat de soort niet overleeft.

Wat is evolutie?

Dieren geven hun genen, ofwel hun erfelijk materiaal, door aan hun jongen. Nakomelingen krijgen een mix van genen, de helft van hun vader en de helft van hun moeder. In het erfelijk materiaal ontstaan variaties. Deze variaties zorgen ervoor dat het ene dier van een soort beter is aangepast aan zijn omgeving dan het andere dier. De beter aangepaste dieren hebben een grotere kans om te overleven en dus ook een grotere kans om nakomelingen te krijgen. Dat betekent dat zij het erfelijk materiaal, dat beter geschikt is voor de soort, ook doorgeven. Dit wordt natuurlijke selectie genoemd, een belangrijk uitgangspunt voor evolutie. Na een lange periode kan er zo een geheel nieuwe soort ontstaan uit een bestaande diersoort.

Een voorbeeld van een variatie bij een diersoort is de kleur. Stel dat het ene dier van een soort een kleur heeft die minder opvalt in zijn omgeving, dan heeft dat dier misschien een grotere overlevingskans omdat hij zich beter kan verbergen voor vijanden. Hij geeft vervolgens zijn kleur door aan zijn nakomelingen, die daardoor ook een grotere overlevingskans hebben enzovoort. Uiteindelijk stapelen deze veranderingen zich op tot er een nieuwe soort ontstaat.

Andere redenen voor het uitsterven van diersoorten

Evolutie zorgt er dus voor dat diersoorten uitsterven en er nieuwe soorten ontstaan. Dit is echter niet de enige reden van het uitsterven van soorten. Soms verandert de omgeving van een dier zo snel dat een soort niet in staat is zich door middel van evolutie snel genoeg aan te passen. Dit kan bijvoorbeeld een klimaatverandering zijn.

Een andere belangrijke reden voor het uitsterven van soorten is de mens, soms onbewust maar vaak bewust. Onbewust omdat een diersoort bijvoorbeeld wordt meegenomen naar een gebied waar die soort niet voorkomt. De nieuwe soort blijkt goed in het gebied te kunnen leven en verdringt uiteindelijk de daar al bestaande soort. Bewust doordat er op dieren gejaagd wordt of omdat hun leefgebied steeds kleiner wordt gemaakt.

Uitgestorven soorten

De Australopithecus

De Australopithecus was een aap-achtige die zo’n vier miljoen jaar geleden in Afrika leefde. Hij was de eerste aap-achtige die op twee benen liep in plaats van vier. Uit de Australopithecus is waarschijnlijk de moderne mens, via verschillende tussenvormen zoals de Homo Erectus, geëvolueerd. De moderne mens (Homo sapiens sapiens) is een nieuwe soort geworden terwijl de Australopithecus uitgestorven is.

De Tasmaanse buidelwolf

Aan het begin van de 19e eeuw leefden er veel Tasmaanse buidelwolven op Tasmanië. Hij at onder andere vogels en wallabies. Toen men op Tasmanië startte met landbouw, kwamen er steeds meer schapen. De Tasmaanse buidelwolf voegde schapen toe aan zijn menu. De boeren begonnen de buidelwolf te doden om hun schapen te beschermen. Tegen het einde van de 19e eeuw was het aantal buidelwolven ernstig gekrompen en in 1936 stierf de laatste Tasmaanse buidelwolf in de dierentuin. In dit geval was de mens dus bewust de oorzaak van het uitsterven van een diersoort.

Australische buideldieren

Toen ongeveer 200 jaar geleden Europese kolonisten onder meer konijnen, vossen en katten meebrachten naar Australië, bleek dit fataal voor veel buideldieren. De inheemse buideldieren werden verdrongen en opgejaagd door de meegebrachte soorten, waardoor veel soorten uitstierven. Hier was de mensen ook de oorzaak van het uitsterven van soorten, misschien niet bewust, wel onnadenkend.

De dodo

De dodo was een enorme vogel die niet kon vliegen en die leefde op het eiland Mauritius. Dat hij niet kon vliegen was geen probleem; vijanden had hij niet. Tot de kolonisten kwamen. Zij begonnen te jagen op de dodo en ze brachten dieren als katten mee die de jongen van de dodo opaten. In 1681 stierf de laatste dodo. Opnieuw was de mens schuldig aan het uitsterven van een soort, in dit geval door een combinatie van bewust en onbewust gedrag.

De wolharige mammoet

Een voorbeeld van een dier dat uitstierf door een klimaatverandering is de wolharige mammoet. De wolharige mammoet leefde duizenden jaren geleden tijdens de laatste ijstijd. Zij hadden zich goed aangepast aan de kou. Toen de laatste ijstijd tot een einde kwam en de aarde weer opwarmde, lukt het de mammoet niet snel genoeg om zich aan te passen aan de veranderende omgeving. Zo’n 6000 jaar geleden stierf de wolharige mammoet uit.

Is er nog hoop voor de dieren?

Uit het bovenstaande blijkt dat het uitsterven van diersoorten onderdeel van de natuur is, maar dat verschillende soorten ook uitsterven door handelen van de mens. Ook op dit moment zijn er veel diersoorten die bedreigd zijn of op het punt van uitsterven staan. Bedreigde soorten zijn bijvoorbeeld de Siberische tijger, de berggorilla en de karetschildpad. Gelukkig zijn er veel mensen en organisaties die dit tegen proberen te gaan, maar voor sommige soorten is het misschien al te laat.