Himalaya en zijn geneeskruiden

De Himalaya! Ik droom er van maar ben er zelf nog niet geweest. Toch wil ik wat vertellen over de hoogste bergketen ter wereld en over zijn bijzondere, medicinale planten. De Himalaya heeft een rijke plantenwereld. Meer dan 9000 soorten bloemen en planten zijn bekend, en er groeien duizenden soorten grassen, varens, mossen en korstmossen. Dat is vooral te danken aan de verschillende hoogtezones en de grote verschillen in klimaat. Daardoor zijn er gebieden met totaal verschillende bodemgesteldheid, temperatuur en beschikbaarheid van vocht.

Biotopen in de Himalaya

Tot 1400m hebben we de tropische en subtropische zones: de planten blijven hier het hele jaar door groen en landbouwgewassen kunnen hoge opbrengsten geven, als ze tenminste voldoende water krijgen. Vroeger groeide hier een jungle met veel varens en lianen, tegenwoordig vooral rijst.

Van 1400 tot 3500m is het klimaat gematigd tot koel. In het lagere deel worden rijstterrassen aangelegd en worden aardappelen, boekweit en mosterdzaad verbouwd. Daarnaast groeien er eiken, beuken en kastanjes, en hogerop dennen, sparren en ceders die 30m hoog kunnen worden en uitstekend timmerhout leveren. Hoog in de bomen groeien epifyten: varens en orchideeën die houvast vinden in de scheuren en takoksels van de bomen. In het voorjaar geven de boomhoge rododendrons met hun witte, lila of dieprode bloemen kleur aan de donkere bossen. We vinden er o.a. ook Podophyllum hexandrum, Lavatera kashmiriana, Lotus corniculatus maar ook Verbascum thapsus (koningskaars).

De boomgrens ligt tussen 3700 en 4000m. Daarboven liggende de zomerweides, waar het vee graast. In de korte zomer staat de alpiene flora hier uitbundig te bloeien: akeleien, zoals de witgekleurde Aquilegia fragrans; anemonen, zoals de Anemone rivularis waarvan de zaden ingezet worden bij o.a. slangenbeten; monnikskappen, zoals de Aconitum heterophyllum ; irissen zoals de Iris kemaonensis. Tussen de bloemplanten staan hier en daar ook lage jeneverbesstruiken waarvan de takken gebruikt worden in de tempels voor wierook. Ook de tamarisk, duindoorn en kleine rododendrons zoals de Rhododendron anthopogon vinden we hier. Volgens de Tibetaanse geneeskunde zou deze rododendron het leven verlengen, hij wordt ook veel als rookmiddel bij godsdienstige rituelen gebruikt.

Nog hoger groeit de echte bergflora, planten die bestand moeten zijn tegen extreme kou en uitdroging. Typisch voor deze planten is dat hun wortel zeer diep groeit en sterk vertakt is van water uit de diepte. Zo'n wortel beschermt de plant ook tegen sterke wind, sneeuwstormen en schade door zeer lage temperaturen. Soorten die op grote hoogte groeien zijn Androsace Villosa, Primula macrophylla, Rheum spiciforme en Saussurea bracteata.

Amchi-geneeskunde

De Himalaya staat sinds mensenheugenis bekend om haar rijkdom aan medicinale planten. De meest beoefende traditionele geneeskunde van de Trans-Himalaya regio's is het "Amchi system of medicine" (Tibetaanse geneeskunde) en de beoefenaars van deze geneeskunde worden Amchis (Superior van alles) genoemd.
De Amchi geneeskunde is vooral gebaseerd op de Dung-wa-Lna (vijf elementen: aarde, water, vuur, lucht, ruimte) en de Nespa-gsum (drie stemmingen: lucht, gal, slijm) theorieën. Handig gebruik maken van de Himalaya planten, mineralen en dierlijke producten is een van zijn belangrijkste kenmerken.
De Amchi geneeskunde is in deze regio reeds ingeburgerd voor vele eeuwen. Het was de enige gezondheidszorg die er bestond voor de mensen van Ladakh en andere Himalaya-regio's. Zelfs na de invoering van de allopathische geneeskunde met steun van de regering, kan de Amchi geneeskunde niet volledig vervangen worden, wegens zijn effectiviteit, sterke sociaal-culturele en religieuze achtergrond.

Naast hun rijke theoretische kennis hebben Amchis ook een goede praktische ervaring, overgedragen van generatie op generatie. De Amchis geloven dat elke medische substantie vermeld wordt in de klassieke tekst van de Tibetaanse farmacopee en 80% van hen zijn van plantaardige oorsprong. Het bevat een groot aantal klassieke teksten met duizenden formules voor diverse kwalen en het zijn de planten van de Himalaya, koude woestijn gebieden, die de hoofdrol spelen in deze bereidingen.

Het zijn dikwijls ook sterk werkende planten die op het juiste moment en op de juiste manier moeten bereid worden, omdat ze anders giftig kunnen zijn. Delphinium bijvoorbeeld hoort bij de zeer giftige ranonkelfamilie, toch wordt de Delphinium brunonianum ingezet voor de behandeling van huidziektes en eczeem, ook de giftige Aconitum heterophylum (monnikskap) is een veel gebruikt kruid voor oa maagproblemen en koorts.

Natuurlijk worden er ook veel onschuldige, ook in het Westen bekende planten gebruikt. Bijvoorbeeld de Artemisia annua die als anti-malariamiddel bekend en werkzaam is, Euphrasiasoorten die voor oogproblemen gebruikt worden en de Ephedra met de stof efedrine die al lang in de Westerse geneeskunde bij astma toegepast wordt. Andere interessante planten zijn Rhodiolasoorten, die nu vooral bekend zijn als adaptogeen, om de weerstand te verhogen maar die in het oosten vooral voor de luchtwegen gebruikt worden.

Veel medicinale planten van Afrika, Azië of Zuid-Amerika zijn niet alleen van belang voor de plaatselijke bevolking maar kunnen wereldwijd van waarde zijn als medicijn, als voedsel of als sierplant.

Literatuur

Life-Sustaining Plants of the Himalayas. B.D. Sharma, Indus Pub Company, 2009, 462 p, 48 ills, photos, maps, ISBN : 8173872181, $65.00