Zwarte els, Alnus glutinosa

De zwarte els, of Alnus glutinosa, is een waterminnende boom. Hij is te vinden bij oevers en moerassen in vrijwel heel Europa, Noordwest-Afrika, Klein-Azië en West-Siberië. Bij de voortplanting laat hij zijn zaden in het water vallen. Met een beetje gelukt spoelt een rivier ze ergens aan land voordat hij in de zee terecht komt. Volgens een oude Duitse legende leefde er in deze boom een kwaadaardige geest, die begon te bloeden als je de boom omzaagde.

Taxonomische indeling

Klasse: Spermatopsida
Orde: Fagales
Familie: Betulaceae
Geslacht: Alnus
Soort: glutinosa

Omschrijving

De zwarte els groeit tot dertig meter hoog. De knoppen en bladeren zijn in de vroege ontwikkeling kleverig. Het schors is donkerbruin en de bladeren zijn groot en rond. Ze hebben de vorm van een omgekeerd ei. De bladeren zijn dubbel gezaagd en vier tot 11 centimeter lang. Ze zijn nog groen als de boom ze laat vallen.

Verspreiding

In Nederland komt de zwarte els vrij veel voor. Verder komt hij in vrijwel heel Europa, Noordwest-Afrika, Klein-Azië en West-Siberië voor.

Omgeving

De zwarte els staat meestal langs het water. Dit kan een rivier of meer zijn, of een moerasachtige bodem. Verder komt hij voor in de zon en in licht beschaduwde plaatsen. De zwarte els leeft in symbiose met de Frankia-bacterie. Beide soorten kunnen niet zonder elkaar.

Voortplanting

De zwarte els heeft aan dezelfde tak zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen. De bloemen groeien in katjes. Jonge mannelijke katjes zijn langwerpig en lichtbruin. Na verloop van tijd kleurt hij oranje, en dan geel. Vrouwelijke katjes zijn rood. De wind blaast het stuifmeel van de mannelijke katjes naar de vrouwelijke. Een bevrucht vrouwelijk katje wordt elzenpop genoemd. Deze kan zowel ontstaan door zelfbestuiving (van dezelfde boom) als kruisbestuiving (bestuiving door een andere boom). Na de bevruchting ontstaat een groene vrucht, die later donkerbruin wordt. In de herfst beginnen de eerste zaden te vallen. Dit gaat de hele winter door. De poppen blijven aan de boom hangen. De zaden worden door de wind meegevoerd, totdat ze in het water terecht komen. Er zitten luchtbellen in de zaden, waardoor ze niet zinken. Als ze op een gunstige plek aanspoelen, kunnen ze uitgroeien tot een nieuwe zwarte els.

En de mens

Na het kappen wordt het hout van de zwarte els oranjerood. In een oude Duitse legende wordt dit als bloed gezien. Men ging er dan ook vanuit dat er een kwade geest in woonde. Droog elzenhout is gemakkelijk te bewerken. Het wordt gebruikt voor onder andere klompen en bezemstelen. Ook voor de bouw is het geschikt, onder water blijft het lang stevig. Verder werd het gebruikt voor het roken van vissen.