Giftige paddenstoelen: symptomen van vergiftiging

In de herfst komen ze weer te voorschijn: paddenstoelen. Ze zijn er in vele soorten en maten. Sommigen zijn eetbaar en goed te oogsten in het bos, als je er oog voor hebt. Helaas zijn er ook veel giftige paddenstoelen. Dat kan gevaarlijk zijn voor argeloze kinderen en huisdieren. Maar ook de culinaire amateur die zonder goede voorbereiding paddenstoelen plukt loopt risico op vergiftiging. Ook met kennis van zaken moet je trouwens oppassen, omdat eetbare en giftige paddenstoelen soms op elkaar lijken. Waaraan herken je de giftige paddenstoelen? En wat zijn de symptomen van een vergiftiging? De antwoorden op deze vragen kunnen het verschil tussen leven en dood betekenen.

Giftige paddenstoelen

In Nederland groeien een aantal paddenstoelen die in meer of mindere mate giftig zijn. De meesten komen tevoorschijn in de herfst, maar sommigen in het voorjaar. De uiterlijke kenmerken en mate van giftigheid van de volgende zes paddenstoelensoorten verschillen van elkaar:

• Groene knolamaniet (Amanita phalloides)
• Giftige satijnzwam (Entoloma sinuatum)
• Panteramaniet (Amanita pantherina)
• Voorjaarsknolzwam (Amanita verna)
• Bundelmosklokje (Galerina marginata)
• Voorjaarskluifzwam (Gyramitra esculenta)

Groene knolamaniet (Amanita phalloides)

De groene knolamaniet (Amanita phalloides) kan je vinden in loofbossen, onder eiken, beuken, hazelaars en kastanjebomen. De paddenstoel heeft een groengele hoed met soms een beetje bruin of wit en met donkere streepjes die vanuit het midden lopen. De hoed heeft witte lamellen aan de onderzijde, vaak met groene weerschijn. Dit is een belangrijk verschil met de champignon, waarop de knolamaniet sterk lijkt. zeker als hij nog jong is. De slanke steel is wit met groenachtige strepen en heeft een witte, gestreepte ring.

Symptomen van vergiftiging

De groene knolamaniet wordt beschouwd als één van de giftigste paddenstoelen ter wereld. Een halve hoed, of 30 tot 50 gram, kan al dodelijk zijn. De eerste symptomen treden zes tot twaalf uur na consumptie op: hevige buikpijn, darmkrampen, braken en diarree. Deze verschijnselen verdwijnen na een dag of twee. Maar ondertussen worden de lever en nieren zonder dat je het merkt onherstelbaar beschadigd, met de dood tot gevolg. Ondanks verbeterde behandelingsmethodes sterven toch nog 10% tot 15% van alle vergiftigde mensen.

Giftige satijnzwam (Entoloma sinuatum)

Deze soort kan je herkennen aan een ivoorkleurige tot lichtgrijze hoed met een doorsnede van zes tot vijftien centimeter. Maar een omvang 25 centimeter is ook waargenomen. De stam is vier tot vijftien centimeter hoog en een halve tot drie en halve centimeters dik. De randen van die hoed zijn een beetje ingekruld. Deze zwam houdt van een bosrijke omgeving met loof- en naaldbomen en is in Nederland redelijk zeldzaam. De giftige satijnzwam kan je vinden vanaf de late zomer en in de herfst, vaak in de vorm van heksenkringen.

Een nadeel is dat de giftige satijnzwam lijkt op enkele eetbare paddenstoelen, zoals voorjaarspronkridder (Calocybe gambosa) en grote molenaar (Clitopilus prunulus). Een vergissing is snel gemaakt want ze groeien vaak op dezelfde plekken.

Symptomen van vergiftiging

Het gif werkt zeer snel, binnen dertig minuten tot twee uur treden de eerste verschijnselen op. In eerste instantie krijgt het slachtoffer last van maag- en darmproblemen, zoals diarree, misselijkheid en overgeven. Ook wordt een soms een stekende hoofdpijn gemeld. Deze symptomen kunnen 48 uur aanhouden. Erger zijn de mogelijke problemen met de lever, die het gif niet voldoende kan verwerken. Daarnaast kunnen stemmingswisselingen of een delirium optreden. Soms houden symptomen van een depressie maandenlang aan. Er wordt verondersteld dat deze paddenstoel verantwoordelijk is voor 10% van alle vergiftigingen in Europa. Door consumptie van grote hoeveelheden zou deze soort een aantal dodelijke slachtoffers hebben gemaakt.

Panteramaniet (Amanita pantherina)

De panteramaniet is redelijk zeldzaam. Je kan hem vinden in loofbossen, met name onder beuken, en in mindere mate in naaldbossen. Deze paddenstoel heeft een donkerbruine of grijze hoed (diameter 4 tot 11 cm) met kleine witte vlekjes. Hij heeft een witte voet en een witte ring om de steel. Die is vier tot veertien centimeter lang wordt naar boven toe wat smaller. De knol is bolvormig met een platte bovenkant met daarbovenop kleine plooitjes die op latere leeftijd kunnen verdwijnen. De panteramaniet lijkt op de goed eetbare parelamaniet (Amanita rubescens).

Symptomen van vergiftiging

De eerste symptomen treden op tussen de dertig minuten en drie uur. De symptomen beginnen met een fase van extase, waarin het slachtoffer gedragskenmerken vertoont als euforie, woede, agitatie, verwardheid, delier en hallucinaties. Daarna wordt het slachtoffer slaperig of zelfs comateus. De klachten duren gewoonlijk twaalf uur, maar kunnen ook 24 uur aanhouden. Er is geen tegengif.

Voorjaarsknolzwam (Amanita verna)

De voorjaarsknolzwam voelt zich senang onder verschillende loof- en naaldbomen in Europa. In tegenstelling tot veel andere paddenstoelen steekt de voorjaarsknolzwam al in de lente voorzichtig de kop op. Maar hij komt pas goed tot bloei in de zomer en de herfst. De hoed is vrij plat en heeft een diameter van vijf tot tien centimeter. De stam is ongeveer even lang. Het bijzondere van deze paddenstoel is dat de hoed, lamellen en stam helder wit zijn. Vanwege zijn elegante uiterlijk wordt de voorjaarsknolzwam in Engelstalige landen de (destroying angel (vernietigende engel) genoemd.

Symptomen van vergiftiging

De voorjaarsknolzwam is één van de dodelijkste paddenstoelen ter wereld. Het eten van dertig gram kan al dodelijke zijn, maar de fatale dosis varieert nogal en hangt af van het gewicht, de leeftijd en de gezondheidstoestand van het slachtoffer. De symptomen komen pas opzetten na zes uur of zelfs een dag. Het begint meestal met een gevoel van licht onbehagen, niet veel later gevolgd door hevige krampen en diarree. Vervolgens nemen die klachten langzaam af, maar op de derde dag zullen dezelfde symptomen zich herhalen. Dan wordt het punt bereikt dat de lever onherstelbaar beschadigd raakt en het enige wat het slachtoffer dan nog kan redden is een levertransplantatie.

Bundelmosklokje (Galerina marginata)

Het bundelmosklokje groeit op het noordelijk halfrond vooral op omgevallen naaldbomen. Deze soort heeft eetbare broertjes en zusjes met hallucinerende eigenschappen. Een vergissing bij het plukken is dus snel gemaakt. De hoed is bruinig en bolvormig, waarbij de randen licht naar binnen krullen. Het is een relatief kleine paddenstoel; de diameter is ongeveer vier centimeter en de verhoudingsgewijs smalle stam bereikt een lengte van drie tot zes centimeter.

Symptomen van vergiftiging

Het bundelmosklokje is zeer giftig en bevat de zelfde gifstoffen als de dodelijke groene knolamaniet. De eerste symptomen van vergiftiging zijn onder andere vreselijke maag- en darmpijnen, misselijkheid, overgeven en diarree. Deze kunnen wel zes tot negen uur aanhouden. Daarna verdwijnen de symptomen voor ongeveer een dag, maar ondertussen worden ongemerkt de lever en de nieren verwoest. Dit leidt uiteindelijk tot bloedingen in de darmen, uitval van nieren en lever, en na een dag of zeven de dood.

Voorjaarskluifzwam (Gyramitra esculenta)

De voorjaarskluifzwam komt voor op het strooisel onder naaldbomen, soms onder loofbomen. Deze paddenstoel heeft een karakteristieke hoed die lijkt op hersenkronkels. De hoed kan tot tien centimeter hoog worden en vijftien centimeter breed. De kleur van de hoed varieert van (kastanje) bruinig tot roodachtig. De steel is wittig of vleeskleurig en is vaak verbogen, maar soms recht.

Symptomen van vergiftiging

De voorjaarskuifzwam is dodelijk giftig, maar lijkt veel op de zeer het eetbare morielje (Morchella esculenta). Het gif van de voorjaarskluifzwam tast de lever, de nieren en het centrale zenuwstelsel aan. De eerste symptomen treden op na ongeveer zes uur en bestaan uit heftig overgeven en diarree. Daarna volgen symptomen als duizeligheid, lethargie (een toestand van geestelijke ongevoeligheid) en stekende hoofdpijnen. Later volgen delirium, toevallen en coma. De dood volgt vijf tot zeven dagen na het eten van de fatale dosis.