Echt duizendguldenkruid (Centaurium erythraea) is inheems

Een kruidige plant met een naam van het vroegere geld: het echt duizendguldenkruid en de Latijnse naam Centaurium erythraea. Dit is tevens de verklaring van de naam. 'Centum' betekent in het Latijns 100 en 'aurum' betekent goud. De plant bezit zoveel goede eigenschappen dat hij wel 100 goudstukken waard is of zelfs wel duizend dukaten (gulden). Vandaar écht duizendguldenkruid in het Nederland en Belgisch. In het Latijns betekent Erythraea roodachtig en dát is de rozerode kleur van de bloem.

• Soorten duizendguldenkruid
• Echt duizendguldenkruid
• Beschrijving echt duizendguldenkruid
• Bloem
• Medicinaal

Soorten duizendguldenkruid

Echt duizendguldenkruid (Centaurium erythraea) is een plant uit de gentiaanfamilie (Gentianaceae) en uit het geslacht duizendguldenkruid (Centaurium). Andere duizendguldenkruiden in Nederland en België zijn:

• Strand duizendguldenkruid - Centaurium littorale. Zeldzaam in Nederland en België.
• Fraai duizendguldenkruid - Centaurium pulchellum.

Kwetsbaar en zeldzaam

Het echt duizendguldenkruid is vrij algemeen, maar kwetsbaar in Nederland en zeldzaam in België. De kleur van het echt duizendguldenkruid is lichter rozerood dan die van het fraai- en strandduizendguldenkruid. De bloemen zijn groter dan de bloemen van fraai duizendguldenkruid en ongeveer even groot als die van strand duizendguldenkruid. Echt duizendguldenkruid is zoutmijdend maar kan, wanneer het zoutgehalte door uitdroging is afgenomen, soms samen met strandduizendguldenkruid voorkomen.

Echt duizendguldenkruid

De plant is inheems en komt in heel Europa voor. In Nederland en België is de plant vrij algemeen op vochtige plaatsen zoals weiden, duinvalleien, kalkgrashellingen blauwgraslanden en zandgronden. De plant houdt van zon en wil graag een vochtige, matige voedselarme en zwak zure tot kalkrijke grond. Zeldzaam is de plant in sommige delen van het land dan ook. De plant is beschermd voor diervraat doordat het echt duizendguldenkruid bitter smaakt.

Beschrijving echt duizendguldenkruid

Bloeiend wordt het echt duizendguldenkruid wel een halve meter hoog. De plant is tweejarig en heeft geen winterknoppen. De wortel is teer en in het voorjaar komen uit een rozet van bladeren, de stengels. De bladeren in het rozet zijn een tot twee centimeter breed, eirond, langwerpig, stomp en hebben drie tot zeven lichte nerven. De bladeren aan de stengel zijn langwerpig, eirond tot fijn-lancetvormig, hebben een gladde rand en een stomp tot spitsvormig eind. Ze zijn vier keer zo lang als breed en hebben drie tot vijf nerven. Uit het rozet komen de vertakte stengels, die iets donkerder van kleur zijn dan het stengelblad en enigszins vierkant. Hoe hoger de stengelbladeren aan de stengel hoe meer kans er is op drie nerven, lager aan de stengel heeft het blad vijf nerven. Het blad is zittend en onbehaard, net als de gehele plant.

Bloem

De stengel heeft bovenaan trossen van zachtroze tot rozerode bloemen en heel soms wit. De tweeslachtige bloem (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen) heeft een doorsnede van een tot anderhalve centimeter en de plant bloeit van juni tot september.

De bloembladen

De bloem bestaat uit vijf tot zes bloembladeren (slippen) die vijf tot zes millimeter lang zijn. De bloemblaadjes zijn lancetvormig, spits of rond, iets afstaand en vergroeid tot een buis. De bloemen gaan alleen open als de zon schijnt en weer dicht als de zon weg is. De bloembuis is omringd door groene kelkbladeren die in het begin van de bloei bijna net zo lang zijn. Wanneer de bloem, die zo ‘n vijf dagen bloeit, is uitgebloeid en als de vrucht gaat groeien dan reiken de kelkbladen tot het midden of nog lager dan het midden van de bloembuis.

Meeldraden draaien schroefvormig

In de bloembuis zitten vijf meeldraden, een stijl, een bovenstandig vruchtbeginsel en twee stempels. Wanneer de meeldraden hun stuifmeel kwijt zijn dan gaan ze schroefvormig draaien. De bloem van het echt guldenduizendkruid heeft geen honingklieren maar saprijk weefsel. Zo worden er veel insecten aangetrokken die voor de bestuiving zorgen. De vrucht is een doosvrucht. De zeer kleine zaden zijn langlevend (langer dan vijf jaar) en tweezaadlobbig (kiemen met twee kiemblaadjes).

Medicinaal

De werkzame stoffen zijn vooral bitterstoffen (amara). Bitterstoffen bevorderen de uitscheiding van maagzuur en gal en bevorderen daardoor de eetlust en de spijsvertering. Het is wel een kruid met een bittere smaak. Bitterstof zit bijvoorbeeld ook in de alom bekende paardenbloem. De roze bloemen van echt duizendguldenkruid duiden tevens op een bloedzuiverende en bloedvormende werking. Echt duizendguldenkruid activeert dan ook de bloedsomloop en de aanmaak van nieuw bloed. Ook versterkt het de spieren. Van het kruid worden alleen de bovengrondse delen professioneel verzameld voor tinctuur, kruidenpreparaten of kruidenthee. Het plantje is niet zeldzaam maar wel beschermd. Plukken mag niet, het wordt alleen gezaaid voor productie. Naast de bitterstof bevat echt duizendguldenkruid:

• etherische oliën, vluchtige of essentiële olie. De aromatherapie is vooral gebaseerd op het gebruik van etherische olie;
• flavonoïden die zorgen voor de kleur. De meeste flavonoïden werken als antioxidant en maken de vrije radicalen onschadelijk;
• glycosiden. Het glycon (suiker) van saponinen is meestal glucose of galactose. De aglyconen (niet-suikers) worden sapogeninen genoemd;
• valeriaanzuur dat werkt op de gamma-aminoboterzuur (GABA)-receptor. Gamma-aminoboterzuur is een aminozuur dat een neurotransmitter is in het menselijk lichaam. GABA-receptoren spelen in het zenuwstelsel een belangrijke rol in het dempen van signalen;
• xanthonen, deze bevorderen het welzijn.

Ook werd gedacht dat het echt duizendguldenkruid een positieve invloed kon hebben bij leveraandoeningen. Wetenschappelijk onderzoek heeft ondertussen uitgewezen dat een extract van echt duizendguldenkruid inderdaad de lever beschermt tegen allerlei ziekmakende invloeden.