Een herborist aan zee: de duinpannen

De herborist is nog steeds op wandel aan zee. Spetterend in de branding, ploeterend door het stuivend duinzand, en nu afdalend naar vochtige duinpannen waar weer hele andere plantjes groeien en voor een herborist zeker niet de minste. Het duizendguldenkruid en de ogentroost zijn alom gewaardeerde geneeskrachtige planten geweest maar zijn nu allebei wel vrij zeldzaam geworden in de natuur. De vochtige duinpannen met hun lage begroeiing zijn ook het domein van Zomerbitterling en Sierlijk vetmuur. De vochtigste plekjes worden bevolkt door Moeraswespenorchis en het lieflijk Parnassia. Op iets drogere plaatsen groeit volop het echt duizendguldenkruid.

Echt duizendguldenkruid - Centaurium erythraea

• Hoogte 10-60 cm
• Bloei: van juli tot oktober
• Gentiaanfamilie

• F: La Petite centaurée
• D: Echtes Tausendgüldenkraut (Kopfiges Tausendgüldenkraut) I
• E: Common Centuary

De elliptische bladeren hebben 3 tot 7 nerven. De geslachtsnaam 'Centaurium, ontleent het Duizendguldenkruid aan de Centaur (een half mens, half paard) Cheiron die er volgens een Griekse mythe, een voetblessure van Herakles mee genas. De naam Duizendguldenkruid zou een vrije vertaling zijn van 'Centaurium', een samenvoegsel van 2 Latijnse woorden 'centum', wat 'honderd' betekent en 'aurum', oftewel 'goud'. De verklaring is dat de plant zoveel goede eigenschappen had dat hij wel zelfs duizend gulden waard was. Bij inwendig gebruik is hij versterkend, spijsverteringbevordend en koortswerend. Plinius de Oudere en Dioscorides kenden deze plant al, ze was zeer gewaardeerd door de Galliërs en werd tijdens de Middeleeuwen gekweekt.

Strandduizendguldenkruid - Centaurium littorale

• Hoogte: 5-25 cm
• Bloei: van juni tot september
• Gentiaanfamilie

• F: Erythrée littorale
• D: Strand-Tausendgüldenkraut
• E: Seaside Centuary

In vergelijking met het Echt duizendguldenkruid zijn de blaadjes smaller, ingedeeld in 1 tot 3 nerven. De bloemen zijn groter en bleker. Strandduizendguldenkruid is een pioniersplant die typisch is voor vochtige zandgronden die niet begroeid zijn door andere planten.

Een derde gentiaanachtige, die hier groeit, lijkt wel op duizendguldenkruid, is de Zomerbitterling.

Zomerbitterling - Blackstonia perfoliata

• Hoogte: 20-60 cm
• Bloei: van juli tot september
• Gentiaanfamilie

• F: Chlore perfoliée
• D: Sommer-Bitterling (Durchwachsener Bitterling)
• E: Yellow wort

De bloemen hebben 8 kroonbladeren en 8 meeldraden. De bladeren zijn breed, ovaalvormig, driehoekig en zitten rond de stengel. Gebruikt als vervangmiddel voor het Echt duizendguldenkruid en de Gele Gentiaan, bij het maken van vermout (aperitiefdrankje). Deze plant is alleszins minder bitter dan het Echt duizendguldenkruid.

Gewone addertong - Ophioglossum vulgatum

• Hoogte: 5-35 cm
• Bloei: van mei tot augustus
• Addertongfamilie

• F: la Langue de serpent
• D: Gewöhnliche Nattemzunge
• E: Adders Tounge Fern

De plant houdt van vochige, arme en lichtzure bodems. Het is een varenplant die sporen ontwikkelt van mei tot juli. Uiterlijk verschilt ze sterk van de andere varens. De aar is smal en lang net als een slangentong. Zij wordt als giftig beschouwd, maar heeft wondhelende, looiende eigenschappen. Haar bijnaam is 'kruid van 100 mirakels'. Wel vreemd voor een plant die medisch niet gebruikt word.

Wederik - Lysimachia vulgaris

• Hoogte: 1 meter
• Bloei: van juni tot augustus
• Sleutelbloemfamilie

• F: Lysimaque commune
• D: Gemeiner Gilbweiderich (Gewöhnlicher Gilbweiderich)
• E: Yellow Loosestrife

Het is een doorlevende plant waarvan de bladeren in kransen staan per 3 of 4. De bloemen, vrolijken de vochtige en zonnige ruimten op. Ze hebben centraal een rode vlek. Volksnamen zijn "Kraaienkruid" of nog "lelie van de ververs", want uit de wortel kan je bruine verf onttrekken. Met de bladeren en de bloemen kan je linnen geel kleuren. In de volksgeneeskunde werd ze aangewend om hernia, diarree, koorts te verzorgen.

Een groep van mini-plantjes verspert mij de weg, deze zeldzame, lieflijke troostertjes voor de ogen, zien er ook helemaal niet stijf uit, ondanks hun naam.

Stijve ogentroost - Euphrasia stricta

• Hoogte: 10-30 cm
• Bloei: van juni tot oktober
• Helmkruidfamilie

• F: Euphraise dressée
• D: Steifer Augentrost
• E: An Eyebright

Net zoals haar nichtje, de Beklierde ogentroost (Euphrasia officinale), krijgt ze haar voornaam "klaaroog" of "kruid van de bijzienden". Ze wordt dus gebruikt bij de verzorging van de ogen. Haar Nederlandse naam verwijst er eveneens naar. De gele vlek in de bloem dient om insecten aan te trekken. De zaden hebben slechts weinig zand nodig om te kunnen kiemen. Het is een halfparasiet die via wortels voeding uit Zandzegge haalt. De geslachtsnaam 'Euphrasia' is het Griekse woord voor 'vreugde', het was ook de naam van één van de drie Gratiën, zij die bekend was voor haar opgewekt karakter.

En dan ontdekken we weer zo'n klein en zeldzaam plantje, in de schaduw van een kruipwilg.

Rondbladig wintergroen of Pyrola rotundifolia

• Hoogte: 10-30 cm
• Bloei: van juni tot oktober
• Wintergroenfamilie

• F: Pyrole a feuilles rondes
• D: Rundblattriges Wintergrün
• E: Round Leaved Wintergreen

Je vindt deze plant vaak in de buurt van Kruipwilg. Dit plantje waardeert een goed laagje humus op een arme grond, maar houdt eveneens van een vochtig plaats. Bladeren staan in rozet, zijn min of meer rond en blijven dikwijls groen na de zomer. Vandaar ook zijn Nederlandse naam: rondbladig wintergroen. Hij kan tot drie bloeiperiodes per jaar hebben. Luchtverontreiniging is wellicht één van de oorzaken waardoor dit plantje verdwijnt. Verdroging van de duinen is een andere oorzaak.

Planten horen in hun eigen omgeving, hun huis, hun biotoop zoals ecologen dat noemen. Zouden daar ook mensen bij horen?