Grote klaproos (Papaver rhoeas) in tuin of berm

Prachtig veel rode bloemen en het gezoem van hommels en bijen. De grote klaproos in de tuin, berm of taluds van net nieuw aangelegde wegen. Veel knoppen die nog open moeten gaan en veel rode blaadjes die uitgebloeid op de grond liggen. Een zee van rode bloemen. Ze bloeien maar eventjes en laten dan het mooie rode grote blad vallen. En als ze bloeien, zie je meestal een zwarte vlek in midden van de rode bloem. Een zwarte vlek met heel veel zwarte meeldraden waar de hommels en bijen op af komen.

• De grote klaproos (Papaver rhoeas)
• Soorten klaproos
• Beschrijving van het blad
• Beschrijving van de bloem
• Habitat
• Naamgeving van de grote klaproos

De grote klaproos (Papaver rhoeas)

De grote of gewone klaproos is familie uit de papaverfamilie (Papaveraceae) en is uit het geslacht Papaver (klaproos). Deze plant kan tot circa 80 centimeter hoog worden en is een eenjarige plant. De bladeren, stengel en doosvrucht bevatten wit melksap dat giftig is. Melksap is een door sommige planten geproduceerd melkachtig vocht.
Het sap wordt geproduceerd en getransporteerd in gespecialiseerde melksapkanalen in de plant om de plant te beschermen tegen dieren die planten eten. Volgens de overlevering werd vroeger het melksap van de grote papaver gebruikt voor pijnstilling en om kinderen te laten slapen. Het heeft een licht verdovende werking. Van het ingedroogde sap van de papaversoorten wordt opium gemaakt. Het ingedroogde sap bevat een aantal werkzame stoffen waarvan onder ander morfine en codeïne van worden gemaakt. De klaproos waar heroïne uit gemaakt wordt is de Papaver somniferum somniferum (slaapbol).

Soorten klaproos

Het geslacht Papaver kent wereldwijd ongeveer zestig soorten. De in Nederland en België voorkomende soorten zijn:

• Bastaardklaproos (Papaver hybridum);
• Bleke klaproos (Papaver dubium;)
• Grote klaproos (Papaver rhoeas);
• Ruige klaproos (Papaver argemone);
• Slaapbol (Papaver somniferum);
• Kruising: Grote klaproos kan een bastaard vormen met Bleke klaproos (Papaver x exspectatum).

Beschrijving van het blad

Na de ontkiemen van het zaad ontstaat er een penwortel met een bladrozet. De lange wortels liggen wel tot 1 meter de grond in. De rozetbladeren zijn gesteeld, langwerpig en diep ingesneden. De donkergroene veerdelige bladeren hebben bovenaan één blad (topblad) die groter is dan de andere bladeren aan de steel. De rozetbladeren sterven af wanneer de stengel verschijnt. De rechtopstaande stengels zijn ruig behaard en zijn meestal vertakt aan de voet. Ook de stengels bevatten het witte melksap, dat giftig is. De bladeren aan de stengel zijn groen, dun en lang. De zittende stengelbladeren zijn oneven veerdelig (met een bladsteel waarop parallel met elkaar geplaatste deelblaadjes staan en een topblad) tot dubbel veerdelig, met diepe ingesneden dunne slippen. De bladrand is getand en het bovenste topblad is bijna dubbel zo lang als de andere bladeren.

Beschrijving van de bloem

De bloeiende hoogte van de plant is tot zeker tot 60 centimeter. Met mooie rode bloemen, aan de top van ieder steel en staan letterlijk open voor veel hommels en bijen in mei tot met juli. Mooie rode bloemen en de kans op hommels in de tuin. De tweeslachtige bloemen (zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen), staan alleen aan het eind van de steel. De 4 bloembladeren zijn groot, 2 tot 4 centimeter en bedekken elkaar. Meestal hebben ze ín de bloem een zwarte vlek, maar ook soms een lichte kleur tot geen kleur, aan de voet. Voordat ze bloeien hangen de bloemknoppen naar beneden en zijn de harige kelkbladeren zichtbaar. Bij het opengaan vallen de twee kelkbladeren op de grond en is de mooie bloem zichtbaar. In het midden van de bloem is het vruchtbeginsel zichtbaar met de acht tot 13 stempelstralen die op de top als een waar kunstwerk liggen.

Het vruchtbeginsel
Het vruchtbeginsel is omgekeerd eivormig en is omringt door vele (20 of meer) meeldraden. Het vruchtbeginsel groeit uit tot een mooie doosvrucht met stempelstralen als er kruisbestuiving (bestuiving waarbij het stuifmeel van een bloem van een andere plant van dezelfde soort komt) is opgetreden. De doosvrucht is kenmerkend voor de grote klaproos. Hij is voorzien van een ‘dakje’ waar stempelstralen er een prachtig kunstwerk van maken. Zodra de zaden rijpen komt het deksel omhoog en worden de kleine donkere zaadjes worden door de wind uit de doosvrucht geschud. Het zaad kan jarenlang in de grond blijven en zodra ze aan het licht worden blootgesteld gaan ze kiemen.

Klaproosdag
Klaprozen zijn het symbool geworden van de gevallenen van oorlogen en gewapende conflicten. In Engeland hebben ze Poppy day op 11 november (of de zondag die er het dichtst bij ligt). Poppy is in het Engels klaproos. In Canada is 11 november ook de dag, vanaf de Eerste Wereldoorlog om de gesneuvelden te herdenken. Er worden de week ervoor en de dag zelf een echte of een plastic klaproos gedragen op de revers. De klaproos is het symbool geworden voor de oud-strijders omdat op 11-11-1918, na de Eerste Wereldoorlog, de vrede werd getekend. Deze dag is vooral in Canada, België en Frankrijk dé jaarlijkse herdenkingsdag geworden omdat de slagvelden niet alleen rood kleurden van de bloed maar een jaar later ook van de klaprozen. Het lijkt erg 4 mei in Nederland.

Habitat

De grote klaproos (die vroeger nog gewone klaproos heette) heeft zijn oorsprong in het gebied van de landen die om de Middellands zee en Midden-Europa liggen. Door graan te telen in Europa is het verspreid in heel Europa en zo goed als wereldwijd. De klaproos is een pionierssoort, een plant die het heel goed doet in een leeg, bewerkt of ruig gebied. De grote klaproos heeft een zonnige, open plek nodig om te groeien en vinden we soms massaal op droge, zandige en redelijk voedselrijke plekken. Plekken zoals bermen, dijken, taluds, langs het spoor en braakliggende grond.

Naamgeving van de grote klaproos

In Duitsland heette de klaproos ‘klapperroos’ wat in het Nederlands werd afgekort tot klaproos. Het ‘klapperen’ is een spelletje waarbij je de grote rode bloembladen van de klaproos bolvormig vouwt, zodat er samengeperste lucht in het bloemblaadje zit. Sla dit tegen je voorhoofd of ergens anders tegenaan en het klapt uit elkaar. Net als een bel blazen met kauwgom totdat die 'klapt'.
Bij de Latijnse naam (Papaver rhoeas) zou papaver afgeleid kunnen zijn van het Keltische woord papa dat ‘brij’ of ‘pap’ betekent. Een beetje papaversap door de pap en een huilende baby viel in slaapt. Rhoes betekent afvallen en het duidt op het bloemblad dat na nog geen dag bloeien al op de grond ligt.

Weetjes

• De rode kleurstof uit de kroonbladeren wordt soms gebruikt als kleurstof in voedingsmiddelen en dranken, bijvoorbeeld in wijn of punch;
• De gedroogde blaadjes werden in rustgevende (thee)mengsels verwerkt. In hoestsiroop voor kinderen worden nog steeds de gedroogde bladeren gebruikt;
• Uit de bol van de slaapbol (Papaver somniferum) wordt opium gewonnen.