De classificatie van planten en dieren: een geschiedenis

Mensen hebben planten en dieren nodig. Ze zijn nuttig als voedsel en medicatie, maar ook voor zuurstofproductie en gezelschap. Mensen willen dingen begrijpen en indelen, dus classificeren, in hokjes gestopt. De classificatie van planten en dieren is wellicht even oud als de mensheid zelf. Aristoteles ontwikkelde het eerste bekende systeem waarin soorten op logische wijze geclassificeerd. Nu wordt de classificatie van Linnaeus gebruikt, in combinatie met de evolutietheorie van Darwin.

Aristoteles

Aristotels (door Rembrandt van Rijn) / Bron: Rembrandt, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Meer dan 2000 jaar geleden maakte Aristoteles een classificatiesysteem. In dit classificatiesysteem stond uiterlijk en werking centraal. Hij ontleedde dieren om uit te zoeken hoe deze in elkaar zaten en hoe ze werkten. Zijn classificatiesysteem besloeg zowel planten als dieren, waarin bovenaan het meest complexe organisme stond (de mens) en onderaan de minder ontwikkelde soorten.
De classificatie was gebaseerd op:

Uiterlijk: onder andere de grootte van planten stond centraal in de indeling
Nut: ieder organisme heeft zijn nut, in de visie van Aristoteles. Planten met een medisch nut staan dan ook anders geclassificeerd als eetbare gewassen.
Werking: hierin loop Aristoteles ver voor op zijn tijd. Hij probeerde uit te zoeken hoe dieren en planten functioneren, om ze op deze manier in te delen

En toen…

Na de tijd van Aristoteles raakte het logisch indelen van planten in verval. Mensen hadden wel namen voor planten, maar deze waren niet volgens een logische opbouw. Iedere plant had in iedere taal een andere naam, maar ook vaak in ieder dialect. Het kwam zelfs voor dat een plant in verschillende dorpen een andere naam had. Communicatie over planten tussen verschillende mensen leverde dan ook problemen op. Nog steeds hebben sommige planten verschillende namen, dit zijn restanten van de oude naamgeving.

Het begrip Soort
Planten en dieren worden per soort ingedeeld. Het begrip soort is echter niet volledig duidelijk, verschillende mensen hebben een ander soortbegrip. Zelfs binnen de wetenschap is er geen consensus over het begrip soort. Doorgaans wordt een definitie gehanteerd waarin organisme van dezelfde soort zich samen kunnen voortplanten en zo vruchtbare nakomelingen kunnen produceren. Een meeuw en een konijn zijn dus nooit dezelfde soort, ze kunnen zich immers niet voortplanten. Een paard en een ezel behoren ook niet tot dezelfde soort, ze kunnen zich wel voortplanten maar hun nakomeling, een muildier of een muilezel, is onvruchtbaar.
Honden en wolven kunnen zich samen voortplanten, wat soms vruchtbare nakomelingen oplevert. Deze kunnen dus als één soort beschouwd worden, hoewel dit doorgaans niet gebeurd. Bij huiskatten en (wilde) servals is dit hetzelfde geval. Kruisingen kunnen vruchtbare nakomelingen genereren, maar toch worden ze vaak niet tot dezelfde soort gerekend.
Het soortsbegrip is dus verre van duidelijk. Toch wordt er gekozen om aan de hand van soorten dieren in te delen. Er ontstaan slechts zelden onduidelijkheden en er is eenvoudig weg geen betere methode beschikbaar. Zou er op een andere manier ingedeeld worden, dan gaat dit of per individu, wat om logistieke redenen nooit zal lukken, of per genera of familie. Hierin kunnen dezelfde problemen optreden en het zou de classificatie ingewikkelder en minder overzichtelijk maken.

John Ray

John Ray / Bron: National Portrait Gallery, Wikimedia Commons (Publiek domein)

De Engelse wetenschapper John Ray ontwikkelde in 1693 zijn eigen classificatiesysteem. Dit systeem, gebaseerd op Aristoteles, was uitgebreider en weerspiegelde de werkelijkheid meer. Dit was mogelijk door de uitvinding van de microscoop. Kleine planten en delen van planten konden in detail worden bekeken en onderzocht. John Ray was de eerste die eenzaadlobbigen van tweezaadlobbigen planten onderscheidde, een onderscheid wat tot de dag van vandaag wordt gemaakt.
Veel wetenschappers namen het systeem van John Ray aan en gaven planten namen volgens dit systeem. Hierdoor hadden veel planten nog steeds verschillende namen, zelfs verschillende wetenschappelijke namen. Dit was de basis van veel verwarring in de communicatie tussen wetenschappers. Er was een systeem nodig waarin iedere plant één naam kreeg. Dat kwam er.

Linnaeus

Linnaeus / Bron: Jan Arkesteijn, Wikimedia Commons (Publiek domein)

In de achttiende eeuw ontwikkelde de plantenwetenschapper Carolus Linnaeus een nieuw ordeningssysteem. Er kwam een nieuwe, logische indeling voor soorten. Dit systeem wordt nog steeds gebruikt.
Iedere soort krijgt in het classificatiesysteem van Linnaeus een naam bestaande uit twee namen, een binaire naam. De geslachtsnaam wordt geschreven met een hoofdletter, de soortnaam niet. Beide namen worden schuingedrukt. Dit systeem werd overgenomen door wetenschappers in alle landen. Hierdoor zijn er geen misverstanden meer over soorten, zelfs wanneer mensen in verschillende talen met elkaar communiceren.
Het systeem van Linnaeus is volledig ingedeeld aan de hand van uiterlijke kenmerken. Dit heeft als voordeel dat het makkelijk is om een soort in te delen, immers, je hoeft alleen maar te kijken. Het nadeel is dat uit de ordening niet direct een stamboom te maken is. Inmiddels wordt dit bestaande systeem steeds verder aangepast zodat het wel overeenstemt met de evolutie.

Hoe is de naamgeving nu opgebouwd?
Op het moment worden soorten ingedeeld volgens de naamgeving van Linnaeus. Hierin bestaat de naam uit de naam van het geslacht en de naam van de soort. De eerste naam is met een hoofdletter, de tweede naam is met een kleine letter. Achter de naam wordt soms de naamgever aangegeven.
De hond heet bijvoorbeeld Canis familiaris, de gedomesticeerde kat is de Felis catus

Darwin

Charles Darwin / Bron: Julia Margaret Cameron, Wikimedia Commons (Publiek domein)

In 1859 ging er een schok door de natuurwetenschappelijke wereld. Het beroemde boek ‘the origin of species’ van Charles Darwin verscheen. Na lange tijd discussie voeren werd de evolutietheorie door de wetenschap aangenomen. De oude, kerkelijke ideeën van de schepping door God waren niet langer leidend voor de wetenschap. Stambomen konden worden gemaakt, welke lieten zien welk dier en welke plant afstamde van andere planten en dieren. Soorten leken niet meer alleen op elkaar, ze waren ook aan elkaar verwant.

De indeling der soorten
Behalve de twee namen die samen de soortnaam vormen, worden planten en dieren nog verder ingedeeld. Al ver voor de tijd van Linnaeus was het voor mensen duidelijk dat de hond meer gemeen heeft met de kat dan met een duif. Daarbij hebben de hond en kat weer meer gemeen met de duif dan met een tulp. Daarom worden alle soorten nog eens gegroepeerd naar overeenkomsten. Van origine ging dit naar uiterlijke overeenkomsten, tegenwoordig wordt veel meer naar afstamming gekeken. Hieronder een overzicht van 4 verschillende soorten en hun taxonomische indeling

[/TH][TH]Hond	Kat	Tortelduif	Bostulp
Rijk	Animalia	Animalia	Animalia	Plantae
Stam	Chordata	Chordata	Chordata	Embryophyta
Klasse	Mammalia	Mammalia	Aves	Spermatopsida
Orde	Carnivore	Carnivore	Columbiformes	Liliales
Familie	Canidae	Felidae	Columbiformes	Liliaceae
Geslacht	Canis	Felis	Streptopelia	Tulipa
Soort	familiaris	catus	turtur	sylvestris

De evolutietheorie werd slechts langzaam toegepast in het classificatiesysteem. Zelfs nu is het proces nog in gang. Aan de hand van DNA-analyses worden planten en dieren ingedeeld en opnieuw ingedeeld. De soorten worden nog steeds benoemd volgens het binaire systeem wat Linnaeus invoerde.