Het bioom tropisch bos: de drie verschillende soorten

Van alle tropische bossen die er op aarde bestaan, spreekt het tropisch regenwoud vermoedelijk het meest tot ieders verbeelding. Maar wist u dat er naast het tropische regenwoud nog een twee soorten bos - moessonwoud en droogbos - zijn die ieder hun eigen kenmerken hebben? Ondanks het feit dat de drie soorten tropisch bos in de basis veel van elkaar verschillen hebben ze ook een aantal gezamenlijke kenmerken. Zo zijn ze alle drie (uiteraard) in de tropen gelegen en worden ze alle drie bedreigd door de invloed van de mens.

Inhoud

• Het bioom tropisch bos
• Indeling van tropische bossen
• Het tropisch regenwoud
• Soorten regenwouden
• Het moessonwoud
• Soorten moessonwouden
• Het droogbos
• Soorten droogbos

Het bioom tropisch bos

Voordat er verder gekeken wordt naar welke drie soorten tropische bossen er op de wereld zijn, wordt eerst het begrip tropisch bos wat verder onder de loep genomen. De term tropisch bos is namelijk een verzamelnaam voor alle bossen die in de tropen zijn gelegen, met andere woorden zijn gelegen tussen de keerkringen. De keerkringen liggen aan weerszijde van de evenaar en zijn twee bijzondere parallellen (breedtecirkels). De Kreeftskeerkring is gelegen boven de evenaar op 23,5° noorderbreedte en de Steenbokskeerkring is gelegen onder de evenaar op 23,5° zuiderbreedte. Het gebied dat tussen deze twee (denkbeeldige) lijnen is gelegen wordt de tropen genoemd. Een tropisch bos is een bioom dat grotendeels door oerwoud (ook jungle of rimboe genoemd) wordt gedomineerd en is dus ontstaan zonder tussenkomst van de mens.

Waar liggen de tropen?

Zoals eerder omschreven zijn de tropen gelegen tussen de keerkringen, maar aangezien dit een enorm gebied beslaat is het belangrijk om 'de tropen' wat nader te specificeren. In de eerste plaats beslaan de tropen een viertal continenten, namelijk Afrika, Amerika, Azië en Oceanië. Hierbij dient wel de opmerking te worden gemaakt dat niet alle vier deze continenten in haar geheel zijn gevuld met tropische bossen. Zo komen op het continent Afrika alleen tropische bossen voor in de delen Noord-, Midden- en West-Afrika, vindt men in Amerika tropische bossen in Centraal- en Zuid-Amerika, met uitzondering van de landen Chili en Argentinië en zijn de tropische bossen van Azië gelegen in het zuiden van Zuid-Azië en Zuidoost-Azië. In de gebieden die worden gerekend tot het continent Oceanië vindt men alleen tropische bossen in bepaalde delen zoals bijvoorbeeld in Australië of op Hawaï.

Indeling van tropische bossen

Alle tropische bossen die op aarde zijn gelegen kunnen aan de hand van een drietal criteria worden onderverdeeld. Zo kent men een indeling naar standplaats, naar gebruik of naar klimaat, waarbij de laatste indeling het meest gangbaar is. Kijkend naar de standplaats van een tropisch bos onderscheidt men twee soorten tropisch bos, namelijk gebergtebos en nat bos. Gebergtebossen zijn gelegen op hoogte en voor hun groei afhankelijk van de hoeveelheid neerslag. Een nat bos is daarentegen gelegen op een laagvlakte en voor haar groei afhankelijk van overstromingen. Een goed voorbeeld van een nat bos is een mangrovebos. Kijkend naar het gebruik van het tropische bos kunnen er dan ook drie verschillende bossen worden onderscheiden; primair bos, secundair bos of aanplantingen (ook wel bosplantages genoemd). Een primair bos is een bos waar de invloed van de mens zo goed als nihil is. Het bos is dus nog compleet en de flora en fauna ongestoord. Wanneer de mens wel een ingreep heeft verricht in een bos, hoe klein ook, noemt men het bos een secundair bos. Als het bos volledig is aangelegd door de mens spreekt men van aanplanting of een bosplantage, al is dit met een tropische bos, vanwege de diversiteit, vrijwel onmogelijk.

Indeling naar klimaat

Waar de indelingen naar standplaats en gebruik iets zeggen over de plaats waar het bos is gelegen en over de manier waarop de mens met het bos is omgegaan, zegt de indeling naar klimaat iets over het soort tropisch bos. Zo zijn met name de hoeveelheid regen en de gemiddelde temperatuur belangrijk voor het uiterlijk van het bos en gelet op het klimaat kunnen er dan ook drie soorten tropische bossen onderscheiden:

• Tropische regenwouden
• Moessonwouden
• Droogbos

Het tropisch regenwoud

Van het bioom tropisch bos is de soort tropisch regenwoud vermoedelijk de bekendste. De tropische regenwouden op aarde bevatten niet alleen het meest soortrijke ecosysteem ter wereld, het zijn ook nog eens de oudste bossen ter wereld. Vandaag de dag beslaat het tropisch regenwoud circa 7% van het totale aardoppervlak, maar dit percentage neemt ieder jaar een stukje verder af.

Ligging

De ligging van de tropische regenwouden is gelijk aan de ligging van de tropische bossen, ze komen alleen voor in die delen van de wereld die tot de tropen worden gerekend. Zo ligt het Amazoneregenwoud - het grootste regenwoud van de wereld - op het continent Zuid-Amerika, maar beslaat in totaal negen landen: Brazilië, Peru, Colombia, Venezuela, Bolivia, Guyana, Suriname, Ecuador en Frans-Guyana. Het op twee na grootste regenwoud van de wereld, de Kongobekken, is gelegen in Centraal-Afrika en in Zuidoost-Azië vindt men tropische regenwouden in de landen Laos, Maleisië, Indonesië, Vietnam, Thailand, Myanmar en de Filipijnen.

Klimaat

In de tropische regenwouden heerst een zogenaamd tropisch regenwoud klimaat. Dit betekent dat er gemiddeld 60 millimeter regen per maand valt en dat de temperatuur nooit onder de 18°C uitkomt. De gemiddelde temperatuur gedurende de dag is vaak gelegen tussen de 25°C en 30°C. In de tropen kent men geen seizoenen zoals wij die hier in Nederland kennen en het enige verschil in seizoenen wordt bepaald door de hoeveelheid regen. Zo kent een tropisch klimaat een nat en een droog seizoen, waarbij het in het droge seizoen alsnog iedere dag regent, maar minder dan in het natte seizoen. Door de dichte begroeiing en de voortdurende aanwezigheid van wolken kent een tropisch regenwoud ook vrijwel geen temperatuurschommelingen. De wolken en het dikke bladerdak houden overdag de felle stralen van de zon tegen en voorkomen 's nachts dat de warmte via de lucht ontsnapt.

Bodem

De bodem van een tropisch regenwoud is bijzonder kwetsbaar, zeer gevoelig voor erosie en heeft een beperkte draagkracht. De bodem in een tropisch regenwoud bevat over het algemeen weinig voedingsstoffen omdat deze - door de hoge temperatuur en luchtvochtigheid - direct weer worden opgenomen door de bomen en planten. De schimmels en bacteriën die in de bodem leven krijgen hierdoor geen kans om een dikke en voedzame humuslaag op te bouwen. Met name houtkap is catastrofaal voor de bodem van een tropisch regenwoud want zonder bomen om de regendruppels op te vangen spoelt de dunne, vruchtbare bovenlaag van de bodem weg en raakt de grond zeer snel uitgeput. Mede om deze reden is akkerbouw op tropische bodems zinloos, want zelfs als de boer de bodem regelmatig bemest is de grond na een paar jaar volledig uitgeput.

Soorten regenwouden

Niet alleen het bioom tropisch bos kan worden onderverdeeld in drie soorten tropische bossen. Ook het tropisch regenwoud kent een onderverdeling in drie soorten regenwoud, namelijk:

• Tropisch laaglandregenwoud
• Tropisch bergregenwoud
• Tropisch nevelwoud

Met name het verschil in hoogte, temperatuur en regenval maakt dat deze drie type tropische regenwouden er geheel anders uit zien.

Tropisch laaglandregenwoud

Het tropisch laaglandregenwoud wordt door vele mensen gezien als het enige echte regenwoud. De bomen staan hier dicht op elkaar, waardoor hun bladeren een ondoordringbaar bladerdak vormen en kunnen tot wel 90 (!) meter hoog worden. Door het dichte bladerdak bereikt er vrijwel geen zonlicht de bodem van het regenwoud en de ondergroei is dan ook zeer licht. Dit type regenwouden herbergt een enorme verscheidenheid aan planten en dieren.

Tropisch bergregenwoud

Het tropisch bergregenwoud is veelal op hoogte gelegen en heeft bomen die tussen de 30 en 40 meter hoog worden. De bomen staan iets minder dicht op elkaar dan in een tropisch laaglandregenwoud en mede hierdoor is de ondergroei in een tropisch bergregenwoud een stuk dichter. De plantensoorten die in dit soort tropische wouden voorkomen zijn vaak endemisch (wat betekent dat bepaalde organisme alleen in dat specifieke gebied voorkomen) en groeien op een vrij onvruchtbare en rotsachtige bodem.

Tropisch nevelwoud

Tropische nevelwouden zijn gelegen op grote hoogte en hebben bomen die tussen de 2 en maximaal 10 meter hoog worden. De bomen staan redelijk ver uit elkaar waardoor het zonlicht de grond goed kan bereiken. De ondergroei is hierdoor dicht en onbegaanbaar en bestaat voornamelijk uit mossen en varens. De bodem in een nevelwoud is vaak een stuk vruchtbaarder dan die van in een tropisch laagland- of bergregenwoud, mede door de aanwezigheid van seizoenen.

Overige kenmerken van de verschillende soorten regenwouden

Het moessonwoud

Het tweede tropische bos dat men onderscheidt in het bioom tropisch bos is het moessonwoud. Een moessonwoud wordt ook wel een passaat- of seizoenswoud genoemd en kent een droge en natte periode. De bomen in een moessonwoud zijn vaak (deels) bladverliezend, dit om de droge periode beter te kunnen doorstaan.

Ligging

De ligging van de moessonwouden is gelijk aan de ligging van de tropische bossen, ze komen alleen voor in die delen van de wereld die tot de tropen worden gerekend. Zo kan men moessonwouden vinden op de continenten Zuidoost-Azië en West-Afrika en zijn er diverse moessonwouden gelegen in India, het westen van Brazilië en in het noorden van Australië.

Klimaat

In de moessonwouden heerst een zogenaamd moessonklimaat. Dit betekent dat er minimaal 1.000 millimeter neerslag per jaar moet vallen, maar er ook minimal één maand moet zijn waarbij de totale hoeveelheid neerslag die valt niet boven de 60 millimeter uitkomt. Wanner de regenseizoenen (de moessons) duidelijk worden afgewisseld met een drogere periode van vier tot vijf maanden, spreekt men van een moessonklimaat. De temperatuur in een moessonwoud zakt nooit onder de 18°C.

Soorten moessonwouden

De moessonwouden worden - in tegenstelling tot de tropische regenwouden - niet onderverdeeld in verschillende soorten en hebben dan ook diverse gemeenschappelijke kenmerken. Zo worden de bomen in deze wouden niet groter dan 25 tot 35 meter en herbergt het moessonwoud een stuk minder verschillende soorten planten en dieren dan een tropisch regenwoud. Ook kennen alle moessonwouden bloeiperiodes die vaak zijn gelegen vlak voor of vlak na de natte periode. Ondanks deze gemeenschappelijke kenmerken kan de soortensamenstelling (van bomen) in de wouden wel aanzienlijk van elkaar verschillen. Mede om deze reden hebben sommige moessonwouden een speciale naam gekregen; het Salwoud in India is vernoemd naar de daar dominerende salboom en de teakwouden van Myanmar en Thailand zijn vernoemd naar de teakboom.

Lagen

Waar men in een tropisch regenwoud maar één laag onderscheidt (de boonmlaag), kent een moessonwoud twee lagen. Al zijn deze niet altijd even goed van elkaar te onderscheiden. In de onderste laag - de struiklaag - groeien voornamelijk groenblijvende planten en bamboe en in de bovenste laag - de boomlaag- bevinden zich de toppen van de bomen, ook wel de bladerenkroon genoemd.

Het droogbos

Het derde tropische bos dat men onderscheidt in het bioom tropisch bos is het droogbos. Een droogbos kent een duidelijk nat en droog seizoen die in de zomer- of wintermaanden kan vallen. De bomen in een droogbos worden niet groter dan 15 meter hoog en de ondergroei in een droobos is dicht.

Ligging

De ligging van de droogbossen is gelijk aan de ligging van de tropische bossen, ze komen alleen voor in die delen van de wereld die tot de tropen worden gerekend. Zo kan met droogbos vinden langs de Pacifische kust van Midden-Amerika, in het noorden van Zuid-Amerika en in de oostelijke delen van Indonesië.

Klimaat

In het droogbos heerst een zogenaamd (tropisch) savanneklimaat, wat betekent dat het droogbos een duidelijk natte periode kent waarbij de hoeveelheid neerslag per jaar de 1.0000 millimeter niet mag overschrijden, bij een droogste maand van 60 millimeter. Als er in de droogste maand minder dan 60 millimeter regen valt mag de totale hoeveelheid neerslag per jaar hoger zijn. Zo mag er bijvoorbeeld een jaarlijkse neerslag van 2.500 millimeter vallen als er in de droogste maand 0 millimeter neerslag is gevallen. Net als voor de andere twee tropische klimaten mag ook bij een savanneklimaat de temperatuur niet onder de 18°C zakken.

Soorten droogbos

Net als de moessonwouden kent ook het droogbos geen onderscheid in soorten en heeft dan ook diverse gemeenschappelijke kenmerken. De bomen in een droogbos staan veel verder uit elkaar dan in het tropisch regenwoud en/of het moessonwoud en het zonlicht is dan ook in staat om de grond te bereiken. De ondergroei bestaat in een droogbos uit struiken, kruidachtige planten en verschillende soorten gras en de bomen hebben veelal kleine bladerden om te voorkomen dat er te veel water op blijft liggen dat verdampt. In de droge periode verliest het merendeel van de kruiden, struiken en bomen haar bladeren om de droge periode beter te kunnen doorstaan. Een droogbos is een natuurlijke overgang tussen de tropische bossen en de savannes.

Lagen

Een droogbos is opgebouwd uit drie lagen. Op de eerste laag - de kruidlaag - bevinden zich de kruidachtige struiken en planten. In de tweede laag - de struiklaag - bevinden zich diverse soorten struiken en in de laatste laag - de boomlaag - bevinden zich de bomen.