Nautilus – inktvis met uitwendige schelp

De nautilus is een schelpdier dat een prachtige schelp vormt. Het huis van de inktvis is spiraalvormig gedraaid en aan de binnenkant bekleed met een laagje parelmoer. Van alle inktvissoorten zijn het alleen de nautilussen die een uitwendige schelp hebben. De wentelingen van de schelp zijn gevormd volgens de gulden snede. De schoonheid van de schelp is de kwetsbare plek van het dier: er worden sieraden van gemaakt. De intvis komt onder meer voor op het Great Barrier Reef.

Nautilus op het Great Barrier Reef

Het is een prachtige schelp en een kunstwerk van de natuur, de nautilusschelp. De spiraalvormig gedraaide schelp heeft verschillende kamers en het lijf van de inktvis huist in de laatste. Het dier is een koppotige. De nautilus kan drijven en zwemmen met zijn schelp en dat regelt de inktvis met gas en een visceuse vloeistof in de kamers van de spiraal. De kamers zijn met elkaar verbonden door een kanaal, de sifo, waarmee de inktvis de gasdruk en het drijfvermogen kan regelen. Het dier heet dan wel inktvis maar heeft geen inkt zoals zijn familieleden en ook geen zuignappen om zich ergens aan vast te hechten.

Werelderfgoed bij Australië

Het dier leeft in het zoute water van de Indische en de Grote Oceaan. Hij is een van de schoonheden van het Great Barrier Reef, het koraalrif voor de kust van Australië, dat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat. Hij leeft doorgaans in open zee op een diepte van 200 meter en meer. De schelp kan 30 centimeter lang worden.

Uitwendige schelp

De nautilus is de enige inktvis met een uitwendige schelp. Het aantal kamers wordt steeds meer naarmate de inktvis groeit. De inktvis zit vast aan de kern van de schelp met een spier. Daardoor heeft de inktvis ook de macht over de schelp om voort te bewegen. Hij perst meer of minder water in de kamers, waardoor er meer of minder lucht in zit en dat helpt bij het voortbewegen. De inktvis maakt een pompende beweging en kan op die manier stijgen en dalen en voortbewegen. Het is voortbewegen via waterstraalaandrijving. Hij zuigt water op in de mantel en perst dat met kracht door een trechterachtige tunnel onder de tentakels naar buiten.

Gulden snede

De vorm van de nautilus is bepaald volgens die van de Gulden Snede. De gulden snede is te berekenen door 1 op te tellen bij de wortel van 5 en het resultaat daarvan te delen door 2. Je krijgt dan een getal dat 1,62 benadert. In de spiraal van de nautilusschelp verhoudt elk blokje zich volgens de gulden snede tot de andere blokjes.

13/8 = 1,62; 21/13 = 1,62. De inktvis leeft in het buitenste compartiment en telkens wanneer dit voor het dier te klein wordt, vormt hij een tussenschot en daarmee een nieuwe kamer. De inktvis verhuist naar de buitenste kamer. De compartimenten bestaan uit kalklagen en elk compartiment telt er 28. Dat aantal correspondeert met de beweging van de maan. De maan heeft 28 dagen nodig voor de maancyclus, voor zijn baan rond de aarde. De kalklagen zijn een goede hulp bij het dateren van fossiele schelpen. Lang geleden stond de maan dichter bij de aarde en had minder dagen nodig om de aarde te ronden. Heel lang gelden, 200 miljoen jaar, stond de maan zo dicht bij de aarde dat er maar 9 dagen nodig waren voor de maancyclus. De kalklagen van de compartimenten van die fossiele nautilussen tellen dan ook maar 9.

Eten van de inktvis

Een nautilus moet naar de oppervlakte stijgen om daar te eten. Dat doet de inktvis door lucht in de schelp te pompen waardoor hij gaat stijgen. Als voedsel nuttigt de nautilus voornamelijk dode dieren, het is een aaseter en roofdier. Zodra hij genoeg gegeten heeft laat hij zich weer naar de diepte zakken. Dat stijgen naar de oppervlakte en dalen naar de diepte is een dagelijks terugkerende bezigheid. Hij pakt naast dode dieren ook garnalen en andere levende diertjes. Nautilussen kunnen zien, ruiken, proeven en voelen. Als hij zijn prooi gevangen heeft trekt hij er kleine stukjes uit. Die slaat hij eerst op in een uitrekbare slokdarm en verteert ze later in de spiermaag.

Ademhalen door de octopus

De inktvis haalt adem door 4 kieuwen. De vrouwtjes hebben 47 paar tentakels en bij de mannetjes zijn vier tentakels samengegroeid die hij gebruikt bij de bevruchting. Vrouwtjes leggen een paar honderd eitjes en daar komen heel kleine nautilusjes uit die langzaam groeien tot een inktvis met een mooi wentelende schelp. De nautilus is een primitief dier, primitiever dan de octopus. Het is een bijzonder dier omdat het een verwante is van uitgestorven diergroepen, een honderden miljoenen jaren oude dieren dat het nog steeds volhoudt in de tegenwoordige oceanen.

Bedreigd vanwege het parelmoer

De nautilus bestaat al 500 miljoen jaar, maar wordt met uitsterven bedreigd. De mooie schelp is prooi van souvenirjagers en er worden oorbellen van de parelmoer gemaakt. De soort doet er vijftien jaar over om volwassen te worden en is daardoor ook kwetsbaar voor overbevissing.

Lees verder

• Great Barrier Reef – bedreigd werelderfgoed bij Queensland
• Conch schelp – Koninginneschelp van de kroonslak
• Abalone – de schelp met parelmoer en paua