Conch schelp – Koninginneschelp van de kroonslak

Conch schelp – Koninginneschelp van de kroonslak Conch, uit te spreken als konk, is een naam voor mooie middelgrote tot grote zeeslakken en hun schelpen. Het is een verzamelnaam voor verschillende soorten. De mooiste is de roze vleugelhoorn, die ook wel Koninginneschelp, Koninginnehoren, Carko of Grote Kroonslakschelp wordt genoemd. De grote schelpen worden soms als heilig beschouwd en ook wel gebruikt bij verschilleden rituelen, bijvoorbeeld als een toeter. Zeevarenden namen ze wel mee uit het Caribische gebied en zo belandden eeuwenlang de prachtig glanzende roze Koninginneschelpen op de schoorsteenmantels in Nederland.

De naam conch

De oorsprong van het woord conch ligt in het Sanskriet en komt van Shankha, door sommigen uitgesproken als Sonka. Portugese wereldreizigers maakten er concha van. Het Engelse woord conch komt van dit Portugese begrip.

Buikpotige weekdieren en herbivoren

De slakken van de conch zijn mariene buikpotige weekdieren van de familie Strombidae. De Koninginneschelp is de Strombus gigas, een van de grote soorten. De roze vleugelhoorn eet vlees. Hij houdt van andere weekdieren en gaat bovenop de slakken met hun huisje zitten en verteert dan het weke dier. De schelp werpt hij vervolgens van zich af en die dient daarna weer als nieuw huis voor een heremietkreeft. De herbivore conch leeft in ondiepe tropische zeeën: hij houdt van zandgronden en zeegrasvelden. De Koninginneschelp is aan te treffen in de Caraïbische wateren, aan de zuidkust van de Verenigde Staten en de noordkust van Zuid-Amerika. Het weekdier heeft twee paar tentakels op het hoofd en lichtgevoelige plekken op elk van de grotere tentakels. De kleinere tentakels worden gebruikt voor de reuk en tast.

Eten van de kroonslak

De dieren zijn te eten, al mag je ze niet overal rapen. Ze worden in de Cariben beschouwd als lokale lekkernij. De populatie is helaas door overbevissing geminimaliseerd en alleen rond Sint Eustatius wordt in de ondiepe wateren nog een kleine populatie aangetroffen. De conch kan wel 35 centimeter lang kan worden en een slak uit zo’n grote schelp vormt een bord vol. Om de slak uit zijn huis te krijgen wordt er een gaatje in de schelp gemaakt met een priem of wordt er een gat in geslagen met een hamer. De spier waarmee de slak vastzit in zijn huis kan dan losgemaakt worden zodat de slak uit de schelp te wippen is: de schelp wordt ‘geconched.’

Koken met de conch

Het vlees van de conch, wel aan treffen op sommige vismarkten, kan rauw worden gegeten en in salades verwerkt. De slak wordt ook wel gekookt en in een soort hamburger of beignet verwerkt. Alles van de conch – er is wit vlees en er zijn donkerder delen – is eetbaar, al zeggen liefhebbers dat het witte vlees het meest smakelijk is. De conch wordt ook wel verwerkt in soepen, curries en stoofschotels. Het vlees is in het Caribische gebied ook in restaurants te bestellen. In de Oost-Aziatische keukens wordt het weekdier vaak in dunne plakjes gesneden en vervolgens gestoomd of roergebakken.

Conch Festival

Op de Turks- en Caicoseilanden is jaarlijks in november een Conch Festival. Lokale restauranthouders strijden dan om het beste en het meest originele conchgerecht. De gerechten worden beoordeeld door een team van internationale chef-koks. De bezoekers van het festival kunnen genieten van het eten en van muziek.

Conch als muziekinstrument

Kroonslakschelpen worden ook wel gebruikt als blaasinstrument. De slak moet dan niet ‘geconched’ zijn, want dan zit er een gat in dat een lek vormt in het blaasinstrument. Een goede conch om op te blazen wordt gemaakt door een gat in de spits van de schaal te maken in de buurt van de top. Je kunt er dan op blazen als op een trompet. Sommige blazers zetten er een mondstuk op, maar doorgaans wordt de conchtrompet zonder mondstuk geblazen. Door de hand in de schelp te steken en er weer uit te halen kunnen verschillende toonhoogtes worden gevormd. De meest gebruikte schelpen voor een schelptrompet zijn de tritonshoren waar een tritontrompet van gemaakt wordt, de Shankha Turbinella Pyrum waar de heilige Chank van gemaakt wordt en de Koninginneschelp. De Griekse god Triton beteugelde stormen of riep ze juist op door op een conch te blazen.

Het geluid van de Koninginneschelp

Het geluid dat uit een conch komt is een oergeluid dat niemand onberoerd laat. De lucht wordt ingeblazen via de top, de plek waar de slak begon te groeien. De lucht wordt door de spiraal van de schelp geperst en maakt als het ware een reis van het verleden naar het heden van de schelp. Het geluid kent diepe vibraties, die pas tot stand komen door krachtig blazen. De conch blazen is dan ook goed voor de ademhaling en luchtwegen.

Parels en souvenirs

Net als oesters kunnen slakken parels produceren. Parels van de grote kroonslak zijn zeldzaam. Ze worden al eeuwen verzameld. Conch parels komen voor in veel verschillende kleuren. Ze zijn er in wit, bruin en oranje en alle nuances daartussenin. Roze is de kleur die bij de schelp hoort, zodat de parels van de conch worden aangeduid als roze parels. De parels hebben geen parelmoerglans maar wel een unieke en aantrekkelijke uitstraling. De structuur van de parel laat een licht iriserend effect zien, dat bekend staat als 'flame structure’. Door de eeuwen heen zijn er diverse voorwerpen gemaakt van de conch schelpen en is de schelp voor diverse doeleinden gebruikt. Er zijn cameo’s, kralen en verf- en inkthouders van gemaakt en de schelp zelf is als wapen ingezet. Ook werden de schelpen meegegeven in het graf. In Caribische landen zijn veel schelpen schoongemaakt en als souvenir verkocht, maar sinds 2003 wordt de conch beschouwd als een dier met schelp die het beschermen waard is. De export van Koninginneschelpen is in veel Caribische landen verboden. De schelpen mogen in veel landen, waaronder Nederland, niet ingevoerd worden. Als de douane ze toch in de bagage vindt, worden ze in beslag genomen.

Hoe groeit een conch

De slak begint de opbouw van haar schelp zodra ze uit het eitje is gekomen. De schelp is eerst nog transparant en heeft slechts anderhalve winding. De schelp groeit als de slak groter wordt. Na verloop van tijd wordt de schelp hard en dik. Een twee tot drie maanden oude schelp is nog wit. Bij de leeftijd van vijf tot zes maanden worden er bruine strepen zichtbaar. Een kleine Koninginneschelp van 10 centimeter lang is ongeveer een jaar oud. Naarmate de slak ouder wordt vormt de schelp meer windingen en wordt groter. Op een leeftijd van drie jaar vormt de schelp zijn lip, een teken van volwassenheid en geslachtsrijpheid. De conch is volwassen op een leeftijd van drie en een half tot vier jaar oud. De lip is dan dik en sterk geworden. De schelp wordt groter en dikker naarmate de slak ouder wordt en de stekels slijten op een gegeven moment af, waardoor oude dieren kleinere schelpen hebben dan jong volwassen slakken. De oude schelpen zijn vaak ook bedekt met algen.

Bron: Persbureau AmelandBron: Persbureau Ameland
Bron: Persbureau AmelandBron: Persbureau Ameland
Bron: Persbureau AmelandBron: Persbureau Ameland

Heilige Conch

De conch heeft sinds mensenheugenis een rol gespeeld in verschillende religies. De schelp werd gebruikt als offervat en blaasinstrument. De conch werd ingezet voor het geven van een signaal, niet zozeer als muziekinstrument. Het werd gebruikt bij offer rituelen en ook als misthoorn. Op elk schip in de Cariben was vroeger wel een conch als communicatiemiddel te vinden. De techniek van het blazen werd van ouder op kind doorgegeven. In India wordt gezegd dat het geluid het kwaad verdrijft, natuurrampen voorkomt en giftige beesten verjaagt. De conch werd in die contreien ook geblazen als startsignaal van de oorlog tegen het kwaad. Het geluid zou de belofte van voorspoed en geluk bevatten.

Spiraal en oneindig heelal

Het geluid spreidt naar alle kanten en de spiraal van de schelp staat symbool voor het oneindige heelal. De schelp is meestal links gedraaid, maar soms tref je een rechtsgedraaide wenteling. De rechtsdraaiende schelpen zijn nog heiliger dan de linksdraaiende. Ze symboliseren de beweging van zon, maan, planeten en sterren. Wassen met water uit de conch is ook iets speciaals. Het is heilig en geliefd bij alle goden. Wie ritueel gewassen is met het water uit de conch mag in alle heilige bronnen van het land baden, wil het verhaal. In Tibet, op Hawaii, de Indianen, Azteken en Maya; allemaal gebruikten ze de conch ritueel: om uit te drinken, op te blazen of om sieraden van te maken. Er werden goden mee tot leven geroepen (Azteken) en contact met voorouders mee gemaakt (Maya).

Voorzichtig met de koninginneschelp

De Koninginneschelp mag niet overal geraapt worden en mag niet mee in het vliegtuig. Het dier en zijn mooie schelp zijn nog niet met uitsterven bedreigd maar de Koninginneschelp is wel toegevoegd aan Bijlage II van het CITES-verdrag. Dit is lijst met soorten die bedreigd kunnen worden als de handel ongebreideld door gaat.

Conch en carko van Saba

De Grote Kroonslak wordt gevonden op de SSS- en ABC-Caribische eilanden al is door overbevissing de populatie klein is geworden. De roep om de slak te beschermen wordt daardoor steeds luider. Commerciële visserij heeft erg veel kwaad aangericht, vooral in de wateren rond Saba. Visserijbedrijven van buiten de Antillen hebben het vlees verscheept naar andere landen. Er zijn containers vol van de slakken en hun schelpen geoogst en verscheept. Pas na de oprichting van de Antilliaanse Kustwacht in 1996, werd het mogelijk buitenlandse schepen te weren. Aan het einde van de twintigste eeuw werd het vangen van de kroonslak aan banden gelegd. Het duurt zeker tientallen jaren eer de grote slak zich op de Saba Bank heeft hersteld.

Conch van de Cariben

Legenda
A. Saba
B. Sint Maarten
C. Sint Eustatius
D. Aruba
E. Bonaire
F. Curaçao

Lees verder

© 2016 - 2024 Piejet, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Het einde van de Nederlandse AntillenDe Nederlandse Antillen bestaan niet meer sinds 10 oktober 2010. Net als Aruba, zijn Curaçao en Sint Maarten zelfstandig…
Hoogste berg van NederlandHoogste berg van NederlandWat is de hoogste berg van Nederland? Vroeger was dit een makkelijk te beantwoorden vraag. De Vaalserberg was met 321 de…
De Caribische eilanden van NederlandDe Nederlandse Antillen zijn vanaf 10 oktober 2010 niet langer Nederlandse Antillen. Het Nederlands Koninkrijk bestaat d…
Sint Eustatius – eiland van Caribisch NederlandSint Eustatius – eiland van Caribisch NederlandSint Eustatius is een klein eiland in het Caribisch gebied dat tot Caribisch Nederland hoort. Het is een van de voormali…

Vogelspin in zicht!Vogelspin in zicht!Als er één spinnensoort wereldberoemd is, dan is het wel de vogelspin. Ook al wordt hij vaak per abuis verwisseld met de…
Het gebruik van camouflage in het dierenrijkHet gebruik van camouflage in het dierenrijkEen hoop diersoorten gebruiken camouflage om ervoor zorgen dat zij niet gezien worden. Dit gebeurt meestal met behulp va…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Persbureau Ameland
  • http://www.ezinenieuwemaan.nl/schelpen_25.html#wulk geraadpleegd op 7 maart 2016
  • http://www.spirula.nl/15vragen/verzamelen.htm geraadpleegd op 7 maart 2016
  • http://www.naturefoundationsxm.org/education/queen_conch/how_queen_conch_grows.htm geraadpleegd op 7 maart 2016
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Conch geraadpleegd op 7 maart 2016
  • http://www.dcna.nl/natuurbehoud/ geraadpleegd op 7 maart 2016
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Roze_vleugelhoorn geraadpleegd op 7 maart 2016
  • Afbeelding bron 1: Persbureau Ameland
  • Afbeelding bron 2: Persbureau Ameland
  • Afbeelding bron 3: Persbureau Ameland
Piejet (1.232 artikelen)
Laatste update: 13-12-2018
Rubriek: Dier en Natuur
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 10
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.