Gasgangreen bij paarden - levensgevaarlijke infectie
Gasgangreen is een zeldzame maar levensgevaarlijke bacteriële infectie en een van die ziektes waarbij snelle veterinaire hulp het verschil tussen leven en dood kan betekenen voor een paard. De officiële naam is Clostridiale Myonecrosis, maar het wordt doorgaans als gasgangreen of myonecrosis aangeduid. Clostridium is het type bacterie dat de infectie veroorzaakt, myo betekent spier en necrosis is het afsterven van levend spierweefsel.
De Clostridium-bacterie
Er bestaan vele soorten Clostridium-bacteriën. Kenmerkend is dat ze allemaal grampositief zijn (belangrijk om te weten wanneer de dierenarts onderzoek doet om welke bacterie het gaat en wat voor medicijnen hij kan gebruiken), en spoorvormend. Deze sporen zijn in principe het overlevingsmechanisme van de cel. De endospore kan jaren in rusttoestand bestaan en enorme verschillen in temperatuur en omstandigheden overleven. Ze komen in de natuur voor, in de bodem, maar ook in het lichaam van sommige paarden. Hier richten ze geen schade aan zolang er een zuurstofrijke omgeving is, dus in gezond weefsel dat een goede doorbloeding heeft. Verandert deze situatie in een anaerobe omgeving (zuurstofarm), dan kan de spore zich tot cel ontwikkelen en zich zeer snel vermenigvuldigen en schadelijke gifstoffen produceren. De meeste gevallen van gasgangreen worden veroorzaakt door Clostridium perfringens, maar er zijn ook andere soorten, zoals Clostridium septicum, Clostridium sporogenes en Clostridium sordellii die de boosdoener kunnen zijn.
Hoe ontstaat gasgangreen bij paarden?
Gasgangreen kan ontstaan na het geven van intramusculaire (in de spier) inentingen (vaccinaties), of injecties met ivermectine, antihistamines, bute, vitamines, of flunixine (dit laatste medicijn wordt vaak bij lichte koliek gebruikt). Echter een (steek)wond, of trauma tijdens of na een moeilijke bevalling, kunnen ook de oorzaak zijn. Bij een onderzoek in Amerika (Peek et al. 2003) bleek dat er verhoudingsgewijs meer hengsten en Quarter Horses met gasgangreen werden behandeld, en men vermoedt dat deze groep paarden een groter risico loopt vanwege de zware bespiering.
Op welke manier Clostridium in een spier terechtkomt, is anno 2020 niet bekend. Misschien komen de sporen van de bacterie met de injectie naar binnen, of als de bacterie al in het paardenlichaam aanwezig was, deze door het ontstekingsproces via het bloed in de spier arriveert. De spieren die het vaakst worden getroffen zijn die waar over het algemeen de meeste intramusculaire injecties worden gegeven: de nek- en de bilspieren. De infectie kan echter ook in het hoofd of op andere plaatsen voorkomen, bijvoorbeeld indien een paard grote beschadigingen in de mond heeft (zoals mondzweren).
Wat zijn de symptomen en waarom wordt clostridiale myonecrosis ook wel gasgangreen genoemd
Ontstaat myonecrosis na een injectie, dan zal er meestal binnen zes tot 72 uur een zwelling ontstaan. Deze zwelling kan zich snel uitbreiden in oppervlakte en grootte. Het paard zal pijn tonen, en bij aanraking van de gezwollen plek kan men vaak gas horen kraken onder de huid. Dit komt doordat de bacterie gifstoffen produceert die gepaard gaan met een opeenhoping van gas in de weefsels hetgeen de naam gasgangreen verklaart.
Vanwege de pijn en de infectie zullen veel paarden depressief zijn, en niet willen eten en/of drinken. Er kan koorts optreden, en er kan sprake zijn van tachycardie (verhoogde hartslag). Mocht de bacterie via een wond in de mond zijn ontstaan, dan zal het paard moeite hebben met slikken, een of beide ogen kunnen dicht gaan zitten indien het hoofd gaat opzwellen, en het paard kan problemen krijgen met ademhalen. De kans op hoefbevangenheid is tevens groot bij gasgangreen.
Diagnose
Voorlopige diagnose wordt vaak eerst gebaseerd op de klinische symptomen, zoals het opzwellen van het betreffende lichaamsdeel, zeker als het dier net een intramusculaire injectie heeft gehad of een diepe wond kreeg. Als er gasbellen aanwezig zijn, dan kan men die horen kraken net onder de huid (dit kan ook met behulp van ultrasound worden getest). Tevens kan er een anaerobe kweek worden gemaakt met een kleine hoeveelheid vloeistof en een gramkleuring om te bevestigen of het hier inderdaad om gasgangreen gaat.
Behandeling
De behandeling van gasgangreen zal een combinatie zijn van de juiste antibiotica (bijvoorbeeld penicilline), het toedienen van ontstekingsremmende medicijnen en pijnstillers, het opensnijden van het spier- en bindweefsel waar de infectie zich bevindt om gas en vocht te laten ontsnappen (de bacterie kan niet overleven in een zuurstofrijke omgeving), en het verwijderen van dood weefsel. Doorgaans zal de patiënt moeten worden opgenomen in een dierenkliniek waar het dier intensieve zorg kan krijgen (zoals een infuus). Afgezien van het veroorzaken van weefselbeschadiging produceren de bacteriën gifstoffen die secundaire problemen kunnen veroorzaken, zoals hartritmestoornissen, bloedarmoede en sepsis.
Prognose
Mits er op tijd met de behandeling wordt begonnen en de eigenaar bereid is een lang (en duur!) genezingsproces te accepteren, liggen de kansen tot overleven tussen de 31% en 73%. Wondverzorging is uiterst belangrijk omdat de wonden veroorzaakt door het openen en het verwijderen van beschadigd spierweefsel groot zijn, en genezing kan weken tot vele maanden duren. Is de bacterie in het hoofd terecht gekomen, dan is de prognose heel slecht. Opensnijden van weefsel in dit gebied is bijna niet mogelijk, en de meeste paarden krijgen binnen 3 of 4 dagen grote slik- en ademhalingsproblemen vanwege het opzwellen van hoofd en keel. Euthanasie is dan de enige optie.
Is gasgangreen te voorkomen?
Er bestaat geen vaccinatie tegen clostridiale myonecrosis. In landen waar eigenaren zelf hun paarden injecties mogen geven, wordt aangeraden, indien mogelijk, te kiezen voor een alternatieve route, intraveneus of oraal. Na een injectie of het oplopen van een wond moet het paard goed in de gaten worden gehouden en bij zwelling en/of koorts dient de eigenaar direct contact op te nemen met de dierenarts om dit te laten onderzoeken. Het kan onschuldig zijn, maar blijkt het toch gasgangreen te zijn, dan kan snelle medische hulp het paard misschien nog redden.