Gezondheid van varkens: belangrijkste ziektes

Dieren zijn soms net mensen: ze worden ziek. In de veehouderij is gezondheid een belangrijke graadmeter, zo ook in de varkenshouderij. Het tijdig herkennen van ziektes is bovendien belangrijk om het medicijngebruik te beperken. Hierna volgt een overzicht van de belangrijkste ziektes in de varkenshouderij, waarin onder andere wordt ingegaan op verschijnselen, besmetting en ziekteverloop. De ziektes die besproken worden zijn: varkenspest, Aujeszky, streptococcus, leptospirose, MKZ, PRRS, influenza, coli en salmonella.

Inhoud

• Varkenspest
• Ziekte van Aujeszky
• MKZ
• Streptococcus
• PRRS
• Influenza
• Coli
• Salmonellose
• Leptospirose

Varkenspest

Algemeen

Varkenspest is een dodelijk virus dat voorkomt bij varkens. We kunnen de ziekte onderverdelen in twee soorten: de Afrikaanse varkenspest en de klassieke varkenspest. Het verschil tussen de ziektes is het virus waardoor het veroorzaakt wordt. De Afrikaanse varkenspest komt in West-Europa niet meer voor, de klassieke variant daarentegen wel.

Besmetting

Er zijn veel verschillende manieren waarop varkens besmet kunnen raken. Dit kan via besmet sperma of door het eten of inademen van besmet materiaal. Biggen kunnen in de baarmoeder al besmet raken en de ziekte na de geboorte verder verspreiden. Of een varken besmet raakt hangt onder meer af van de weerstand en de mate waarin het dier met de ziekte besmet is. De ziekte is te voorkomen door bijvoorbeeld de volgende maatregelen te nemen:

• Inenten
• Reiniging en ontsmetting van transportwagens
• Transportbeperkingen
• Verbod op import en export

Symptomen

Bij de symptomen van varkenspest kan er onderscheid gemaakt worden tussen acute en chronische varkenspest. Bij acute varkenspest horen de volgende symptomen:

• Koorts
• Gebrekkige eetlust
• Blauwe verkleuring van oren, staart, poten en snuit
• Huidbloedingen
• Trillingen op huid

Wanneer er sprake is van chronische pest, zijn de verschijnselen minder duidelijk. Symptomen die optreden zijn:

• Sloomheid
• Wisselende eetlust
• Diarree
• Vermagering
• Bleke huid
• Haren staan overeind

Meldingsplicht

Wanneer de varkenspest vermoedt wordt of geconstateerd is, moet dit verplicht gemeld worden bij de meldkamer van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (de NVWA). De varkenspest is niet gevaarlijk voor mensen; wel kunnen mensen het virus verspreiden. Ook materialen kunnen besmet zijn.

Ziekte van Aujeszky

Algemeen

Aujeszky wordt veroorzaakt door een herpes virus. Varkens zijn verreweg de belangrijkste gastheren voor het virus, hoewel vrijwel alle zoogdieren kunnen besmet raken. Dit gebeurt via direct of indirect contact met besmette varkens. Paarden, mensen en mensapen zijn ongevoelig voor het virus, maar runderen, schapen, honden en katten zijn risicogroepen.

Verspreiding

Het virus verspreid zich vooral via directe contacten tussen varkens. Het virus kan enkele uren, maar ook enkele dagen infectieus zijn. Infectie treedt vooral op via de ademhalingswegen en opname via de mond. Bij vleesvarkens treden ademhalingsproblemen op. Drachtige zeugen waar het virus in de foetus terecht komt, zullen aborteren. Beren kunnen het virus via het sperma verspreiden. Bij jonge biggen zal het virus het centrale zenuwstelsel bereiken, waardoor de mortaliteit heel hoog is. Bij oudere varkens kan dit o.a. leiden tot kreupelheid.

In Europa is de ziekte bij gedomesticeerde varkens uitgeroeid, maar varkensbedrijven worden nog steeds streng op deze ziekte gecontroleerd. Ze krijgen een certificaat wanneer de ziekte niet aanwezig is op het bedrijf. Bij wilde zwijnen komt het virus nog volop voor, maar de dreiging die van hen uitgaat lijkt echter heel beperkt.

MKZ

Algemeen

MKZ is een besmettelijke ziekte die voorkomt bij tweehoevige dieren. Het is een ziekte waarvoor aangifte- en bestrijdingsplicht geldt: het is één van de meest besmettelijke dierziekten. De meest kenmerkende verschijnselen van MKZ zijn blaarvorming, koorts en kreupelheid. Kreupelheid treedt plotseling op en verspreid snel naar andere hokken. Kreupelheid ontstaat als gevolg van de blaarvorming, wat vooral op de klauwen plaatsvindt. Blaren kunnen ook worden aangetroffen op de tong en neus, en bij zogende zeugen ook op het uier en de spenen. Virusuitscheiding vindt plaats met name via blaren en blaarvocht, via uitgeademde lucht (het varken scheidt in vergelijking met andere diersoorten veel virus uit), speeksel maar ook via mest, urine, melk en sperma. Na het doormaken van de ziekte kan het varken geen drager worden van het virus, in tegenstelling tot de herkauwers.

Gevolgen MKZ

MKZ veroorzaakt veel schade. Wanneer het vastgesteld is, geldt er gedurende 72 uur een vervoersverbod voor het hele land. Daarnaast gaat het besmette bedrijf op slot en wordt mogelijk geruimd. Wanneer MKZ vermoedt wordt, is het verplicht dit zo snel mogelijk te melden bij de VWA. MKZ komt in Nederland in principe niet meer voor. De laatste uitbraak van de ziekte is al ruim tien jaar geleden. Controle op MKZ is op varkensbedrijven onderdeel van de maandelijkse inspectieronde van de dierenarts. Dit gebeurd op alle bedrijven die aan IKB deelnemen.

Streptococcus

Algemeen

Streptococcen zijn de meest voorkomende bacteriën bij varkens. Deze bacteriën kunnen overal in het lichaam ziekteverschijnselen veroorzaken. Hersenvliesontsteking en gewrichtsontstekingen zijn de bekendste ziekteverschijnselen. Daarnaast kunnen de bacteriën onder andere bloedvergiftiging, longontsteking en abortus veroorzaken. Nagenoeg alle varkens zijn met een of meerdere typen streptococcen besmet, maar de meesten zijn slechts drager van de ziekte. De dieren vertonen pas symptomen als ze bijvoorbeeld een verminderde weerstand hebben of niet goed functioneren in het geboden klimaat.

Besmetting

Besmetting gebeurd in de voorste luchtwegen, via het darmkanaal en het geslachtsapparaat. De grootste verspreiding vindt echter plaats tussen varkens onderling via neus-neus contact. De schade van de ziekte is groot: ongeveer vier procent van de vertoond ziekteverschijnselen en ongeveer de helft van de biggen met een hersenvliesontsteking sterft.

Zoönose

Streptococcus is een ziekte die overdraagbaar is op mensen en is een beroepsziekte. De bacterie komt het menselijk lichaam meestal binnen via huidwondjes. Bij mensen komt de ziekte echter maar weinig voor: het aantal gevallen op jaarbasis wordt geschat op 3 op 100.000 mensen uit de risicogroepen. De bacterie is goed te behandelen met antibiotica. Op veel bedrijven vindt bij de biggen preventieve behandeling plaats.

PRRS

Algemeen

PRRS is een ziekte die wereldwijd voorkomt en wordt veroorzaakt door een virus. De ziekte wordt gekenmerkt door vruchtbaarheidsproblemen bij zeugen en luchtwegproblemen bij jongere varkens. Het virus is erg besmettelijk en kan in kleine hoeveelheden al schadelijk zijn. Zeker op grotere bedrijven kan het meerdere jaren aanwezig blijven.

Symptomen

Als gevolg van PRRS gebeuren de volgende dingen aan het einde van de dracht:

• Verwerpen in het laatste deel van de dracht
• Geboorte van zwakke en/of dode biggen
• Geboorte van mummies

De symptomen komen overeen met flink wat andere ziekten. Een goed voorbeeld hiervan is parvo. Om vast te stellen om welke ziekte het gaat, is onderzoek noodzakelijk. PRRS kan worden aangetoond in buikvocht, wat gebeurd met behulp van een PCR. Dit is een onderzoeksmethode waarbij uit zeer kleine hoeveelheden DNA de ziekteverwekker kan worden aangetoond. Dit is mogelijk nadat het DNA een groot aantal keren kunstmatig gekopieerd is. Deze methode is erg betrouwbaar en bovendien sneller dan een kweek. Bestrijding van de ziekte is echter erg lastig: er zijn geen werkende medicijnen tegen de ziekte.

Verspreiding

Er zijn meerdere typen van het virus. Zo wordt er bijvoorbeeld onderscheid gemaakt tussen het Europese en het Amerikaanse virustype. PRRS wordt vooral verspreid via direct contact met besmette varkens, via de mens, besmette veewagens, bedrijfsmaterialen, de lucht, naalden, sperma of stekende insecten. PRRS veroorzaakt vooral schade wanneer er tegelijkertijd ook andere infecties aanwezig zijn. De ziekte is niet schadelijk voor de mens.

Influenza

Influenza (griep) is een veelvoorkomende ademhalingsziekte bij mens en dier en is niet te behandelen met antibiotica. Het virus wordt bij varkens in verband gebracht met terugkomers en verwerpen. Het is een belangrijke ziekteverwekker die op bijna ieder bedrijf voorkomt. De verschijnselen komen vaak plotseling op. Influenza is te herkennen aan de volgende symptomen:

• Niet eten
• Blijven liggen
• Hoge koorts
• Hoesten

Over het algemeen verdwijnen de symptomen na ongeveer zes dagen weer net zo snel als ze gekomen zijn. Varkens tussen vijftien en achttien weken zijn het meest gevoelig voor het virus, dat vooral in de wintermaanden optreed. Zeugen die influenza hebben kunnen door de hoge koorts verwerpen. Zeugeninfluenza is een dierziekte die besmettelijk is voor de mens. Melding van de ziekte is niet verplicht, omdat het geen dodelijk virus is.

Influenza komt over het algemeen meer voor bij vleesvarkens dan bij zeugen. Doordat influenza gepaard kan gaan met een gewichtsverlies van 5-6 kg in 5-8 dagen, is er bij vleesvarkens sprake van een langere mestperiode.

Zeugen die besmet zijn geweest met influenza of hiervoor gevaccineerd zijn, hebben antistoffen in hun bloed. Wanneer ze drachtig zijn, bevat de biest ook antistoffen. Hierdoor zijn hun biggen in meer of mindere mate beschermd met antistoffen. Vaccinatie tegen influenza wordt bij zeugen regelmatig toegepast. Vaccinatie draagt namelijk bij aan het verminderen van terugkomers en verwerpen.

Coli

Coli is ook wel bekend als geboortediarree. De ziekte komt voor bij biggen die minder dan een week oud zijn. De ziekte is te herkennen aan dunne, lichtgele diarree. Biggen die deze ziekte hebben, zijn slomer, drinken slecht en zijn dun. Biggen van gelten (zeugen die voor het eerst drachtig zijn geweest) zijn extra gevoelig voor geboortediarree. Gelten hebben namelijk nog niet genoeg weerstand opgebouwd tegen de bacterie, waardoor er minder antistoffen in de biest aanwezig zijn. Hygiëne, omgevingstemperatuur en biest-opname spelen echter ook een belangrijke rol bij het ontstaan van deze diarree. Coli kan behandeld worden met antibiotica. Dit moet met een pompje in de bek ingegeven worden.

Salmonellose

Salmonellose is een ziekte die wordt veroorzaakt door een infectie met salmonellabacteriën. Het is een zoönose, wat betekent dat de ziekte overdraagbaar is op mensen. Varkens zijn echter bijna niet meer ziek door salmonella, omdat het ziekmakende type in Nederland nog maar zelden voorkomt.

Symptomen

• Lusteloosheid
• Op elkaar kruipen
• Verminderde eetlust
• Waterdunne, gele diarree
• Koorts (40,5-41 °C)
• Plotselinge sterfte

Bij ruim 95% van de gevallen worden echter geen symptomen waargenomen.

Leptospirose

Leptospirose is een zeldzame infectieziekte die veroorzaakt wordt door een besmetting met de Leptospira bacterie. De ziekte is ook wel bekend als de ziekte van Weil en is een zoönose. Meestal treden besmettingen op na contact met ratten of met water dat door ratten besmet is. De ziekte komt over de hele wereld voor, maar in is in Nederland zeldzaam. De ziekte wordt gekenmerkt door griepachtige verschijnselen. De bacterie kan tot jarenlang via de urine uitgescheiden worden en zo de omgeving besmetten. Oppervlaktewater dat door ratten is besmet, is voor mensen de grootste risicobron. Leptospirose bij runderen komt nauwelijks meer voor dankzij intensieve, verplichte, bestrijdingsprogramma’s. Varkens worden niet zichtbaar ziek, maar kunnen wel aborteren. Daarnaast kan een infectie er voor zorgen dat er zwakke biggen geboren worden. Bij biggen kan een infectie geelzucht en bloedverlies met de urine veroorzaken; de urine heeft dan een donkerbruine tot rode kleur.