De duif: bescheiden maar groot in zijn veelzijdigheid

De duif, iedereen kent hem. Op straat en in stations bedelen ze om voer maar veel mensen hebben er niet veel mee op. 'Vliegende ratten' worden ze soms ook wel genoemd. Maar is deze benaming wel terecht? Duiven hebben in de loop van de tijd laten zien dat ze wel meer in hun mars hebben. Van het overbrengen van berichten tot veiligheidsinspecteur en van spotter bij zoekacties tot beoordelaar bij medisch onderzoek. Duiven blijken meer te kunnen dan verwacht. Het wordt algemeen aangenomen dat de hedendaagse duif afstamt van de rotsduif. De oudste meldingen van duiven dateren van 3000 v C. dus kan gesteld worden dat de duif en de mens al erg lang samenleven. Er kan van worden uitgegaan dat de eerste functie van deze vogels vooral gastronomisch was. Een goede bron van voedsel die, mits jong gevangen, makkelijk tam te maken was en niet wegvloog. Ook toen al was het instinct om naar huis te keren sterk aanwezig bij de duiven. Ze plantten zich gemakkelijk voort waardoor er altijd vlees en eieren voorradig waren. Daarnaast kon men de duivenmest goed gebruiken in de landbouw om de grond te bemesten.

Maar er is over duiven wel meer te vertellen. De duif blijkt eigenschappen te bezitten die potentieel zeer waardevol zouden kunnen zijn. In de loop van de tijd zijn uit die veelzijdigheid vele (mogelijke) toepassingen voortgevloeid.

De ontwikkeling van de postduif

De opmerkelijke eigenschap van de duiven om, ook vanaf grote afstand, hun huis terug te vinden werd al snel onderkend. Hoe duiven dat voor elkaar krijgen is nog steeds een groot mysterie. Het magnetisch veld van de aarde en het uitstekende gezichtsvermogen en geheugen van duiven spelen hierbij een grote rol.

In het oude Japan brachten ze al berichten over en ook de Grieken en Romeinen gebruikten postduiven. Rond 1100 had het Perzische Rijk zelfs een hele keten duivenstations zodat berichten snel over het rijk verspreid konden worden en tijdens de kruistochten in de Middeleeuwen waren postduiven onmisbaar.

Vanaf de tijd van de kruisvaarders verspreidde de postduif zich over geheel West-Europa en was deze een belangrijke schakel in de handel en bij oorlogen om berichten over te brengen. Vanaf ongeveer de negentiende eeuw begonnen de Belgen voor het eerst met het houden van wedstrijden met postduiven en het verbeteren van de fokkerij: de postduivensport was geboren.

Tot ver in de twintigste eeuw werden postduiven nog gebruikt. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog speelden ze vaak zelfs een cruciale rol en redden vele levens. De legers namen verplaatsbare duivenhokken mee en de vogels moesten dus steeds aan een nieuwe standplaats wennen. Sommige duiven maakten ook toen al nachtvluchten en anderen werden, uitgerust met een camera, uitgezonden op verkenningsvluchten om foto's te maken van vijandelijke doelen en posities.

De postduif van tegenwoordig

Met de opkomst van de moderne communicatie apparatuur is de postduif meer en meer overbodig geworden. Tegenwoordig zijn het vooral de wedstrijdvluchten waar zij nog voor gebruikt worden en de kwaliteit van de moderne wedstrijdduif is erg hoog te noemen.

Een andere modernere toepassing van de postduif is die van de verhuur van witte postduiven bij bruiloften. Ze worden geleverd in een mand, als koppeltje of als groep, en het bruidspaar kan ze dan loslaten. Witte duiven zijn al sinds eeuwen het symbool van de liefde en op die manier kan een nieuwbakken bruidspaar hun liefde symbolisch bevestigen. De duiven vliegen vanzelf terug naar hun hok. Overigens zijn de afstanden die deze duiven afleggen veel kleiner dan die van de wedstrijdduiven, gemiddeld 35 km of minder.

De geleide raket

Skinner, vaak dé grondlegger van de operante conditionering genoemd, gebruikte voor veel van zijn onderzoek duiven. Dit leidde ertoe dat hij, tijdens de Tweede Wereldoorlog, een voorstel deed voor de eerste 'smart missile' - een geleide raket. Tijdens Operation Pelican demonstreerde hij zijn uitvinding en de legerleiding was aanvankelijk zeer enthousiast …tot ze ontdekten hoe een en ander in z'n werk ging.

Skinner had duiven geleerd een oorlogsbodem (schip) te herkennen en op een bepaald panel te pikken als ze hun doel zagen. In de kop van de raket zaten drie duiven die pikten en hierdoor werd een signaal overgegeven aan het besturingssysteem van de raket. Op die manier bereikte de raket haar doel.

Het systeem is nooit operationeel geworden maar geeft wel aan waartoe duiven in staat zijn en dat ze over bijzondere kwaliteiten beschikken.

De duif als kwaliteitsinspecteur

Bij het produceren van farmaceutische capsules is het belangrijk de kwaliteit van het product aan het eind van de productielijn te controleren en defecten en fouten op te sporen. Hiervoor worden vaak specifiek mensen aangenomen: kwaliteitsinspecteurs. Het werk is echter zeer monotoon en in 1966 deed Thom Verhave het management van een groot farmaceutisch bedrijf een bijzonder voorstel. Hij stelde voor duiven te trainen voor de rol van kwaliteitsinspecteur vanwege hun goede gezichtsvermogen en het feit dat ze kleuren kunnen zien. Het management was niet heel enthousiast, eerder sceptisch. Toch mocht hij zijn plan proberen uit te voeren.

Hij ontwikkelde een 'match-to-sample' test, waarbij de vogels een uitgangsvoorwerp van goede kwaliteit kregen te zien (een perfecte capsule) en dat vergeleken met capsules die via een lopende band langskwamen. De duif kon kiezen uit twee knoppen om op te pikken en elke capsule kreeg van de duif een 'goed' of een 'niet goed' afhankelijk van de knop waar de duif tegenaan pikte (anders gezegd: afhankelijk van de 'keuze' die het dier maakte). Duiven bleken voor 99% betrouwbaar te zijn bij het uitvoeren van de taak om perfecte en foute capsules te identificeren. En dat na een training van slechts één week!

Het management heeft het idee niet verder laten uitwerken, bang als ze was belachelijk te worden gemaakt en het imago van het bedrijf te schaden.

Spotter bij zoekacties

In de jaren zeventig en tachtig heeft de onderzoeker Jim Simmons duiven afgericht voor de Amerikaanse marine. Het was de bedoeling dat deze dieren gebruikt zouden worden bij zoekacties per helikopter boven zee naar schipbreukelingen. Het opsporen van een klein reddingsvlot in de onmetelijke oceaan is letterlijk zoeken naar een naald in een hooiberg en men veronderstelde dat duiven, vanwege hun goede gezichtsvermogen, hierbij zeer nuttig zouden kunnen zijn.

De duiven werd geleerd op een signaalbord te pikken als ze de kleuren geel, rood of oranje zagen. Dit zijn tevens de kleuren die gebruikt worden voor reddingsvlotten, zwemvesten en ander reddingsmateriaal. Daarnaast werd ze geleerd andere zaken te negeren (veelvoorkomende zaken als bijvoorbeeld schepen en boeien die ze tijdens hun zoekacties natuurlijk ook tegen zouden komen) en hun taak te verrichten vanonder een lawaai makende helikopter gedurende langere tijd (meerdere uren). Drie duiven zaten in een koepel die onderaan de helikopter was bevestigd en de signalen die ze opwekten bij het pikken werden doorgegeven aan een navigator in de helikopter.

De resultaten waren verbluffend: de duiven waren 93% nauwkeurig in tegenstelling tot de 38% nauwkeurigheid van menselijke spotters in de helikopter. Als mens en duif werden gecombineerd tijdens zoekacties ging het nauwkeurigheidspercentage tot bijna 100%. Een aanmerkelijke verbetering. Duiven hielden het zoeken ook veel langer vol dan hun menselijke collega's zonder vermoeid of verveeld te worden.

Ondanks alle voordelen besloot de kustwacht het project niet voort te zetten. Ook hier werd er uiteindelijk wat lacherig over gedaan en werd het project als onvoldoende serieus betiteld.

De duif als verkenner bij patrouilles

De bekende dierentrainers Bob en Marian Bailey die jarenlang het bedrijf Animal Behaviour Enterprises hebben gerund en waarbij Marian (en haar voormalige man Keller Breland) nog bij Skinner als student in de leer was geweest, hebben ook dieren getraind voor militaire doeleinden.

Eén van die projecten was een opdracht van het Amerikaanse leger om postduiven te leren om voor een konvooi uit te vliegen en de weg te verkennen waarbij het duivenhok was gemonteerd op een van de trucks. De duiven gaven gecamoufleerde (vijandelijke) troepen aan die zich langs de weg hadden verscholen.

De duif bij medisch onderzoek

Borstkanker is een veelvoorkomende vorm van kanker. Voor de behandeling en de uiteindelijke prognose is het belangrijk deze aandoening in een zo vroeg mogelijk stadium te diagnosticeren. Dit is dan ook de reden waarom in Nederland bijvoorbeeld vrouwen vanaf 50 jaar om de twee jaar worden onderzocht op symptomen van borstkanker. Dit gebeurt door het maken van röntgenfoto's of een speciale vorm hiervan: de mammografie. Ook neemt men, indien er bij lichamelijk onderzoek verdachte knobbeltjes worden ontdekt, een stukje weefsel weg (een biopt) om dit onder de microscoop te onderzoeken. Het stukje weefsel wordt daarvoor eerst in een blokje paraffine verwerkt, waarna er flinterdunne plakjes van worden gesneden die vervolgens op een voorwerpglaasje kunnen worden gelegd. Na kleuring is de weefselcoupe dan klaar om te worden beoordeeld.

In november 2015 werd er een artikel gepubliceerd van de Davis Universiteit en de Universiteit van Iowa over duiven die in staat bleken weefselcoupes te beoordelen. De onderzoekers gebruikten hiervoor borstweefsel dat beoordeeld moest worden op goed- of kwaadaardigheid. Op een tv-scherm werden deze coupes getoond en de duif gaf zijn beoordeling door het aanpikken van een bepaald blokje op het scherm naast de foto van de coupe: een geel blokje betekende goedaardig en een blauw blokje betekende kwaadaardig. De vogels bleken dit niet alleen te kunnen bij pathologische weefselcoupes maar óók bij röntgenfoto's. Alleen met het beoordelen van een mammografie hadden ze erg veel moeite.

Het lijkt bijna niet te geloven dat duiven weefselcoupes en röntgenfoto's kunnen beoordelen terwijl pathologen en radiologen járen moeten trainen om deze visuele, medische vaardigheden in de vingers te krijgen.

De duif als proefdier

Duiven worden ook gebruikt bij (medisch) onderzoek van fysiologie, toxicologie (onderzoek van gif en giftigheid) en de farmacokinetiek (omzetting in het lichaam) van antibiotica. Het vleesras de Carneau wordt gebruikt bij onderzoek van aderverkalking (arterosclerose).

Sierduiven

Naast al deze nuttige taken wordt de duif natuurlijk ook al eeuwen als huisdier gehouden. In het oude China hielden de hogere klassen al duiven voor hun plezier. Fluitjes met verschillende tonen werden aan de duiven gebonden: tijdens hun vlucht hoorde men dan verschillende klanken afhankelijk van het fluitje. Dit konden mooie, harmonieuze, tinkelende geluiden zijn maar ook konden het valse, lawaaierige tonen zijn om ongewenste mensen of dieren af te schrikken.

Door gerichte fokkerij zijn er vele verschillende typen duiven gekweekt: kroppers die hun krop op kunnen blazen, meeuwduiven met een hele korte snavel, structuurduiven die een extra hoeveelheid veren hebben, trommelduiven die een apart geluid kunnen maken dat 'trommelen' genoemd wordt, wratduiven met zeer ontwikkelde neuswratten, kleurduiven die zich kenmerken door fraaie kleuren en tekeningspatronen, kipduiven en vormduiven die een speciale lichaamsvorm hebben of juist zwaarder zijn dan gemiddeld en de vliegduiven die zich kenmerken door een speciale manier van vliegen zoals hoogvliegers en tuimelaars.

Het oriëntatievermogen van de postduif is bij deze dieren wel verloren gegaan, hoewel de Carrier (een wratduif) bij het ontstaan van de moderne postduif nog wel een rol heeft gespeeld.

Vliegende ratten?

Na het lezen van de bovenstaande voorbeelden zou de typering 'vliegende ratten' op z'n minst ongepast genoemd kunnen worden. De nederige duif, die zoveel kwaliteiten blijkt te bezitten, heeft wel iets beters verdiend. Het gezegde "onbekend maakt onbemind" is meer op zijn plaats. Het lijkt er een beetje op dat wij mensen het ergens niet kunnen hebben dat dieren ergens beter in zijn dan wijzelf of iets wat wij gemaakt hebben. Mensen hebben meer vertrouwen in techniek dan in 'domme' dieren. Toch hebben veel dieren, waaronder de duif, zeer goede en scherpe zintuigen die veel beter zijn ontwikkeld dan die van de mens of iets wat de mens heeft gebouwd. Ook kunnen ze op plaatsen komen die voor mensen veel moeilijker bereikbaar zijn. Het zou misschien verstandiger zijn hier juist wat meer waardering voor te hebben.