Moerascipres of Taxodium

Moerascipressen in een Vlaams landschap lijken toch altijd wat buitenaards. Dikke bomen die lijken te verdrinken in het moeras en met hun luchtwortels als ellebogen zich machteloos uit de modder proberen te trekken. Wat doen deze dikbuikige reuzen in ons minilandje? De Taxodium of moerascipres hoort van nature thuis in het zuiden van de Verenigde Staten, van Delaware tot Texas, langs de Mississipi en de Missouri, en in Mexico. Zoals zijn naam laat vermoeden, gedijt de boom opperbest in tropische moerasgebieden, daarvoor heeft hij een wel heel bijzonder overlevingssysteem ontwikkeld.

Luchtwortels van moerascipres

Wegens de waterverzadigde toestand van de moerasbodems zrjn ook de boomwortels met water doordrenkt. Via deze weg kan dus geen zuurstof meer worden opgenomen. Derhalve ontwikkelde de Taxodium zgn. Ademwortels, kniewortels of pneumatoforen, die als knoestige knieen met koepelvormige top in de omgeving van de boomstam uit de bodem te voorschijn komen. De pneumatoforen, die hoofdzakelijk zijn samengesteld uit een sponsachtig weefsel, halen zuurstof uit de lucht. Deze zuurstof wordt daarna naar de ondergrondse wortels geleid, waar dan de normale fysiologische processen plaatsgrijpen.

Niet alle moerascipressen maken luchtwortels. Als de Taxodium op een droge plaats staat waar de normale wortels voldoende zuurstof kunnen opnemen, dan worden geen pneumatoforen gevormd. Meteen ook de reden waarom in onze parken slechts deze exemplaren ademwortels vertonen, die zich dicht bij of aan de rand van een vijver bevinden.

Naalden, hout en kegels

Een andere merkwaardigheid van de moerascipres is zijn geheel of gedeeltelijk bladverliezend karakter. Dit gebeurt meestal na een prachtige rood- of donkerbruinverkleuring van half oktober tot half december. De zachte en smalle blaadjes (10x2 mm) staan in twee rijen op de zijtwijgen ingeplant. Aan de onderzijde hebben ze twee grijze strepen. De kegels zijn bolvormig en hebben slechts weinig schubben. In oorsprong heldergroen gaan ze bij rijpheid paarsachtig verkleuren.

Het hout van de moerascipres is ongewoon zacht en verspreidt een eigenaardige, zure geur. Het donkerrode, bijna zwarte kernhout wordt voornamelijk aangewend in toepassingen waar duurzaamheid in vochtige omstandigheden een vereiste is. Zo wordt het hout o.m. gebruikt voor de vervaardiging van kuipen, vaten, watertanks...

Moerascipressen kunnen gigantische afmetingen aannemen, niet zozeer in de hoogte dan wel in omtrek. Zo staat in Mexico de bekende «El Gigantico» die op 1,5 m hoogte een omtrek heeft bereikt van 35 m en één van de dikste bomen ter wereld is. In de hoogte bereikt de reus slechts 37 m. Het is dan wel wél een Mexicaanse cipres - Taxodium mucronatum. De botanische kenmerken verschillen echter zo weinig van die van de Taxodium distichum dat het mogelijk geen aparte soort is.

Moerascipressen in België en Nederland

• De dikste moerascipres van België zou een exemplaar met een omtrek van 8,6 m zijn nabij het château de Marchienne in het Henegouwse Harveng nabij Bergen.
• Een dik exemplaar vind je ook langs de Dijle in Heverlee (gemeente Leuven). Deze boom heeft een omtrek van 4,60 m gemeten op 1,50 m hoogte. De hoogte is 29,60 m.
• Een mooie groep staat er bij de vijvers van de Zoete waters in Oud-Heverlee.
• De dikste moerascipres van Nederland staat in het kasteelpark van Kasteel Neubourg in Gulpen. De omtrek is 6,71 m (hoogte ongeveer 17 m).

Taxodium distichum / Moerascipres / Conifeerachtigen

• Gebruik: kleine groep, oeverbeplanting, parkbeplanting, solitair, windbreker
• Habitat: als groepsbeplanting in parken of als laanboom. Heel goed bestand tegen wind.
• Hoogte: 1800 - 3000 cm
• Bloemen: onopvallend
• Bladkleur: groen
• Wintergroen: neen
• Bladeren: naalden, spiraalvormig rond de twijg, zo'n 1 à 2 cm lang. Jonge twijgen zijn groen. Naalden vallen in de winter af.
• Vruchten: eironde kegels, 2 à 3 cm doorsnede, eerst groen later bruin
• Standplaats: zonnig halfschaduw
• Vochtigheid: normaal,nat
• Zuurtegraad: neutraal
• Zoutbestendig: matig
• Winterhard: ja