White Sands: De porseleinen woestijn van New Mexico

Als ongerepte sneeuw zo schittert het witte zand van de woestijn van New Mexico in de zon. De woestijn wordt 'White Sands' genoemd en is uniek in de wereld. Het is een reusachtige gordel van koel, fijn zand dat voortdurend beweegt en verandert, maar ook telkens wordt aangevuld.

White Sands

Als een deken van verse sneeuw ligt het witte zand van de woestijn van New Mexico onder de brandende zon in het Tularosa Basin. Hoewel het hoofdbestanddeel van het zand in de meeste woestijnen bestaat uit kwartskorrels, bestaan deze duinen van poederachtig zand uit zacht, kalkachtig gips (of calciumsulfaat). In tegenstelling tot ander woestijnzand voelt dit zand koel aan, doordat vocht aan de oppervlakte snel verdampt en het zonlicht eerder weerkaatst wordt dan geabsorbeerd. White Sands beslaat een gebied met een oppervlakte van 700 vierkante kilometer tussen de Sacramento Mountains in het oosten en de San Andreas Mountains in het westen. Het is de grootste oppervlakte-voorraad gips (het mineraal waar pleister van gemaakt wordt) ter wereld.

Ontstaansgeschiedenis

Zoutwatermeren

Het bijzondere duingebied in het droge zuidwesten van de Verenigde Staten is ongeveer 100 miljoen jaar geleden ontstaan. Destijds was dit deel van het Noordamerikaanse continent nog met een ondiepe zee bedekt. Toen het zeeniveau daalde, bleven er zoutwatermeren over, die uiteindelijk verdampten door de zonnewarmte. Behalve zout, sloeg er uit de mineraalrijke oplossing ook gips in dikke lagen op de oude zeebodem neer. Gips is een van de meest voorkomende mineraalverbindingen op aarde maar aangezien het zo snel in water oplost, zie je het zelden aan de oppervlakte.

Bergketens

De Sacramento- en San Andreas-bergketens (waar het Tularosa Basin tussen in ligt) begonnen ongeveer 65 miljoen jaargeleden gestalte te krijgen. De aardkorst verhief en plooide zich, waarbij het land en de gipslagen gebroken werden en omhoog geperst.

De gipswoestijn

Seizoensregens en smeltwater uit de bergen loogden het gips uit en voerden het in hoge concentraties mee naar beneden. De met gips verzadigde vloeistof verzamelde zich in Lake Lucerno (het laagste gedeelte van het Tularosa Basin). Het water kan daar alleen weg door middel van verdamping, waarna er een dunne laag gipskristallen (of seleniet) achterblijft. Door verwering worden deze kristallen verpulverd tot fijne 'zandkorrels' die de overheersende zuidwestenwind meeneemt en verderop in het bekken in steile (soms wel 15 meter hoge heuvels) neerlegt. De wind vormt die duinen niet alleen, maar verplaatst ze ook (soms tot een afstand van 9 meter per jaar). Dit eindeloze proces van verandering en verjonging geeft de spookachtige indruk dat het landschap een eigen leven leidt.

De flora

Doordat het zand steeds in beweging en alkalisch van aard is alsmede doordat het er weinig regent, kunnen planten er moeilijk gedijen. De planten die er voorkomen (zoals yucca, sumak en Amerikaanse populier) hebben houvast gevonden in het rulle gips door lange, fijnvertakte wortels te ontwikkelen. De wortels van de populier bijvoorbeeld reiken soms wel 30 meter diep de grond in.
De yucca.
Deze taaie plant is een leliesoort en een van de weinige planten die geen last hebben van het droge klimaat en de rulle gipsbodem. Zijn harde bladeren houden vocht vast en zijn wortels groeien steeds aan om te voorkomen dat hij weggeblazen wordt met het zand.
De egelcastus.
De egelcactus (een grensbloem) bloeit aan de rand van White Sands, waar meer water voorkomt. De helrode bloem levert een schril contrast op met de witte duinen.

De Fauna

Er zijn ook maar weinig dieren die permanent in White Sands verblijven. Een daarvan is de kleurloze dove leguaan en de apachewangzakmuis (een nachtdier dat zich zelden laat zien). Ze hebben allebei een beschermende kleur ontwikkeld om niet op te vallen tegen de witte achtergrond. Beide dieren komen alleen voor in White Sands. Eigenlijk hebben alle bewoners van de witte duinen diverse kenmerken ontwikkeld om te overleven. Elders in het Tularosa Basin zijn de oorloze hagedissen bruin, maar in White Sands is een lichte kleur een voordeel, zoals bij de reeds genoemde dove leguaan. De staart van deze hagedis laat los als een vijand hem pakt, waarna hij weer aangroeit.

Samenwerking tussen plant en dier

De yuccaplant heeft een bijzondere relatie met de yuccamot. De yuccamot wordt aangetrokken door de cremekleurige bloemen van de plant. Alleen dit insekt heeft de juiste mondvorm om het stuifmeel van de groene meeldraden te verzamelen. De larven van de mot voeden zich alleen met het zaad van deze plant, terwijl de plant alleen door de vrouwtjesyuccamot wordt bestoven. Nadat de vrouwtjesmot heeft gepaard, gaat ze een yuccabloem binnen om stuifmeel te verzamelen, dat ze met een stel kromme uitsteeksels tot een bal rolt. Dan vliegt ze naar een andere plant en legt onder in het vruchtbeginsel van de bloem haar eieren. Daarna neemt ze wat stuifmeel van de bal en smeert dat op de stempel van de yucca, zodat hij bevrucht wordt. De eieren en het yuccazaad ontwikkelen zich gelijktijdig. De uitgekomen larven eten wat rijpzaad en laten zich vervolgens in het zachte gips vallen, waar ze zich verder ontwikkelen. De overige yuccazaden worden door de wind verspreid.

Meer leven aan de rand van White Sands

Aan de rand van White Sands (waar het minder heet is en er meer water beschikbaar is) leven meer planten en dieren. Hier zijn ongeveer 500 soorten te vinden, waaronder vele planten met prachtig gekleurde bloemen. Er bloeien goudgele buffelkalebassen naast roze centauriums en paarse zandverbena's. Overdag treft men hier coyotes, stinkdieren, kangoeroemuizen, wangzakratten, dassen, slangen en stekelvarkens aan. 's Nachts wagen ze zich af en toe in de duinen, waarbij elk dier zijn eigen spoor achterlaat in de hagelwitte porceleinen woestijn.

Vormenspel

Wanneer de overheersende zuidwestenwind door de woestijn jaagt, geeft hij de witte duinen de eigenaardigste vormen.
De meeste van die vormen zijn vergankelijk, maar soms blijft een vorm lang genoeg behouden om een mesquitteboom of een andere plant even vaste grond te bieden.

Voortdurende verandering

De schoonheid van White Sands zit vooral in de voortdurende verandering: de woestijn ziet er steeds anders uit, maar in essentie blijft alles gelijk. Hoewel de wind de contouren van het landschap dagelijks verandert, vult de natuur de gipsvoorraad steeds aan, zodat de duinen blijven bestaan.