Nefta oase, onverwacht stukje groen in een zandzee

Nefta is niet alleen die weelderige tuin met palmbomen, mimosa, wijnranken en sappig fruit. Het is ook een belangrijk Tunesisch godsdienstcentrum. Tussen het smaragdgroen van de planten glinsteren de witte koepels van moskeeen en heiligdommen, lijnscherp afgetekend tegen de hemelsblauwe lucht.

Legende over het ontstaan van de Nefta-oase

Kostel (een van Noachs kleinzonen) ontdekte in Nefta de eerste zoetwaterbron die na de zondvloed ontsprongen was. Rond de bron ontstond een vruchtbare oase die nu midden in het kale, golvende heuvellandschap in het zuidwesten van Tunesie ligt.

Nefta en La Corbeille

Terwijl de zon het omringende land blakert, welt er bij Nefta water op uit de bodem. Op die plek ontstond door de combinatie van natuurkrachten en menselijk vernuft niet alleen de oase van Nefta maar ook La Corbeille (Frans voor korf). La Corbeille is een groene, met dadelpalmen omzoomde kom direct ten noorden van de oase. Hier komt het water (dat zich verzameld heeft in het poreuze gesteente in de bodem) door de scheuren en spleten in de wanden naar buiten. Dit water heeft men zuidwaarts naar Nefta geleid door een kanaal met bomen erlangs. In 1912 beschreef de Britse reisverhalenschrijver Norman Douglas La Corbeille als "een rond gat met uitbundige plantengroei, altijd een lust voor het oog".

Verborgen water

In de woestijn komt vruchtbare grond voor op plaatsen waar water in ondergronds gesteente is opgeslagen. Regenwater afkomstig van heuvels in de verte dringt in de grond binnen en verspreidt zich door horizontale poreuze gesteentelagen. Als het tussen twee ondoordringbare gesteentelagen (een onderste en een bovenste ondoordringbare gesteentelaag) terechtkomt, neemt de druk toe en komt het water op zwakke plekken bij breukvlakken omhoog. Daar slaat men dan vaak artesische putten.

Nefta

In Nefta komt het water omhoog via ruim 150 breukzones in de ondergrondse steenlagen. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw hebben ingenieurs artesische putten in de steenlagen geslagen om de watervoorraad aan te boren. Het drinkwater van Nefta bestaat uit puur bronwater. Veel poelen worden ondanks de vele schorpioenen ook gebruikt om in te baden. Daarnaast verdeelt een fijnvertakt irrigatiestelsel het bronwater over de tuinen van Nefta, waar op vierkante lapjes grond keurige rijen dadelpalmen (35.000 in totaal) staan. Ongeveer een derde van de bomen zijn van de Degla-soort, waarvan men zegt dat het de beste soort ter wereld is.

De multi-bruikbare (Degla)-dadelpalm

De heerlijke, voedzame dadels noemt men de vingers van licht en honing. Toch zijn de dadels niet het enige palmproduct. De dadelpalm is een van 's werelds oudste cultuurgewassen. De boom is pas na vijftien jaar volgroeid, maar kan dan ook wel 90 kg vruchten per oogst opleveren. Na de vruchten gebruikt men de bladeren van de dadelpalm, die aan stroken gesneden en gedroogd worden. Daarna vlecht men er manden en dergelijke van. De pitten worden gemalen en aan de dieren gevoerd terwijl het sap van de bomen wordt gebruikt als basis voor wijn (de zgn. lagmi). Wanneer de boom (soms na 200 jaar) op is, wordt hij geoogst voor het hout. Bovendien spelen dadelpalmen een grote rol bij de bescherming van andere, meer kwetsbare plantensoorten. Volwassen exemplaren bieden beschutting tegen de krachtige woestijnwinden en de grote waaiervormige bladeren temperen de hitte bij temperaturen die (in de schaduw) tot 46 graden Celsius kunnen oplopen. In de beschutting van deze dadelpalmbomen telen de boeren groenten en vruchten, zoals granaatappels, vijgen, perziken, abrikozen, sinaasappelen en citroenen.

Sjot Djerid

Aan de zuidrand van Nefta ligt een uitgestrekt en verraderlijk zoutmeer. Het is Sjot Djerid. In de zomer droogt de oppervlakte op tot een harde korst en glinstert het zout in het midden als sneeuw. Zodra het ondergrondse waterpeil in de herfst stijgt, stroomt de Sjot vol water. In de lente (wanneer het water weer zakt) verandert het gebied in een kolossaal moeras van zoute modder.

Het meer met de markeringen

In de jaren tachtig van de vorige eeuw is er een weg door het moeras aangelegd. Voordien kon het alleen overgestoken worden via een smal pad, gemarkeerd door palmboomstammen. Daarom noemde men de Sjot ooit 'het Meer met de Markeringen' . Wie zich buiten het pad waagde, deed dat op eigen risico. Een Arabische schrijver uit de 12de eeuw vermeldde hoe een karavaan van 1.000 kamelen in de moddel wegzakte en verloren ging, toen een van de dieren die voorop in de karavaan liep van het pad af raakte.

Centrum van Islamitische soefisekte

Behalve oase en leverancier van sappig fruit is Nefta ook al 1.000 jaar het centrum van de mystieke Islamitische soefi-sekte. Soefi is afkomstig van het Arabische woord voor mystiek. Het verband tussen Nefta en het soefisme ontstond kort nadat de islamieten het gebied in 670 veroverden. Ibrahim ibn Adham (oprichter van de sekte) zocht in Nefta de eenzaamheid om de koran te bestuderen en om er te mediteren. De Tunesische soefi's richtten op het platteland zaouia's (broederschappen) op. Hier werd aan de lokale bevolking onderdak en onderricht gegeven en soms deed men er rechtspraak.

De zaouia van Sidi Ibrahim

Deze broederschap in Nefta aan de rand van La Corbeille bestaat uit een reeks graftomben (waaronder die van de heilige Ibrahim ibn Adham en zijn zoon), binnenplaatsen en leesvertrekken. Naarmate Nefta's reputatie van heiligheid groeide, kwamen er steeds meer godsdienstbeoefenaren, waardoor de spirituele status van Nafta nog toenam. Dat heeft erin geresulteerd dat de oude wijk van Nefta nu ruim 100 heiligdommen en 24 moskeeen telt.