Vulkanen (stromende lava)

Een vulkaan heeft de vorm van een berg waarbij uit de top heet magma kan ontsnappen tijdens een uitbarsting. Vulkanen ontstaan doordat continentale platen tegen elkaar omhoog duwen.

Mythen en legenden

Men dacht heel lang geleden dat vulkaanuitbarstingen werden veroorzaakt door bovenmenselijke krachten en sterke goden. Men dacht dat deze natuurverschijnselen ontstonden doordat bozen geesten en goden, die in vulkanen leefden, hun woede uitten en daarmee hun onderdanen straften. De oude Grieken dachten dat een vulkaan het eiland Atlantis vernietigd was, omdat de inwoners rijk en trots geworden waren. De oude Romeinen dachten dat onder het tegenwoordige Vulcano-eiland Vulcanos, de god van het vuur, een smederij had. Daar smeedde hij wapens voor de goden. Als hij het gloeiend hete ijzer met zijn smidshamer bewerkte, spoot er vuur uit de vulkaan boven zijn hoofd. De Azteken van Mexico en het volk van Nicaragua geloofden dat er in de lavameren goden leefden. Mooie jonge meisjes werden aan deze goden geofferd. In 1660 regende het kleine zwarte kruisjes in Napels. Men dacht dat dit het bewijs was dat Sint-Januarus voor hen zorgde. In werkelijkheid waren het dubbele pyroxeenkristallen die uitgespoten waren door de vulkaan Vesuvius.

Vuur in de diepte

De aarde is uit verschillende lagen opgebouwd hier volgt een opsomming van het binnenste van de aarde naar het buitenste:

• 1. Dit is de binnenkern deze bevindt zich in het midden van de aarde en bestaat uit ijzer.
• 2. Dit is de buitenkern die bestaat uit vloeibaar ijzer en nikkel.
• 3. Dit is de binnenmantel en die bestaat uit hard gesteente.
• 4. Dit is de asthenosfeer en die bestaat uit een sponzige gesteentelaag.
• 5. Dit is de lithosfeer en die bestaat uit de buitenste twee lagen.
• 6. Dit is de buitenste laag en die kun je vergelijken met de schil van een appel.

In de aarde is het heel warm. Bij de kern is het het warmst. Het kan daar wet 3000 graden Celsius worden. Door de hitte komt er energie vrij waardoor de lagen in de aarde bewegen en op elkaar in werken. Gesmolten gesteente, magma, komt van uit de aarde naar boven. Een deel van dit magma stolt en wordt aardkorst. De rest komt als lava naar buiten.

Vulkaanuitbarstingen

Uit het binnenste van de aarde stijgt magma op. Het hoopt zich in of onder de korst op. (Zo'n gestolde magma plaat noemt men ook wel sill). Als er barsten of spleten zijn kan het magma ontsnappen uit de aarde en ontstaat er een vulkaan.
Een vulkaan kun je aan verschillende dingen herkennen:

• Witte rookwolken gevormd door stoom en gas
• Steenbrokken, lava, as en sintels (kolen) die de lucht in geslingerd worden
• Kleine harde lavabommen die omhoog vliegen

Niet alle lava ziet er het zelfde uit Sommige lava is dik en kleverig of het is dun en vloeibaar. De dikte en de vloeibaarheid van de lava bepaalt de eruptie (uitbarsting) type en wat voor soort gesteente er na het stollen van de lava overblijft.

Verschillende eruptietypes zijn:

Hawaiiaans

Grote hoeveelheden lava stromen naar buiten en vormen een schildvulkaan

Peléaans

Golven van dikke, kleverige lava worden gevolg door een brandende wolk van gas en as.

Stromboliaans

Een uitbarsting van lavabommen en lavabrokken, as, gas en sintels.

Vulcaniaans

Hevige ontploffingen slingeren zeer dikke lava en grote lavabommen de lucht in.

Pliniaans

Sintels, gas en as regenen over grote afstand uit de hemel neer.
Een actieve vulkaan betekent: af en toe een eruptie.
Een slapende of koude vulkaan betekent: hij wacht tot de volgende uitbarsting.
Een dode of uitgedoofde vulkaan betekent: er komt geen uitbarsting meer.

Kraters en caldera's

Een krater is een holte of pijp die op een trechter lijkt. Op de plaats waar de vulkaan uitbarst zit de krater. De meeste kraters zitten op de top van de vulkaan, met een doorsnede van ongeveer 1 km. Soms zitten er ook kraters aan de zijkant van een vulkaan. Een caldera is een erg brede krater die ontstaat door een hevige uitbarsting of flinke ontploffing. Caldera's kunnen soms wel 5 km breed zijn.
Stap voor stap de vorming van een caldera:

• 1.Bij een tamelijk rustige uitbarsting stijgt het magma ap door de centrale pijp van de vulkaan
• 2. Als de uitbarsting heviger word daalt het magma naar de bovenkant van de magmakamer.
• 3. Na de uitbarsting zakt het magma tot onder het plafond van de magma kamer. Er ontstaat een lege ruimte onder het plafond
• 4. Nadat het magma verdwenen is, stort de top van de vulkaan in. Je ziet nu een caldera met een enorme brede middellijn. Bij nog meer uitbarstingen breekt het magma door de bodem van de caldera heen

Lavastromen

Wat is lava eigenlijk?

Lava is gloeiend hete magma die aan de oppervlakte komt. Het stroomt óf uit de centrale kraterpijp naar beneden óf stroomt uit een barst in de grond.
Lava kan een temperatuur hebben van wel 1200 graden Celsius. Bij afkoeling vormt lava een vulkanische rots die basaalt wordt genoemd. Uit sommige vulkanen komt dik, kleverig lava dat veel kiezelzuur bevat. Als dit afkoelt vormt het rotsen en verschillende soorten vulkanisch glas.

Hoe ziet lava er uit?

Lava is genoemd naar het uiterlijk dat het krijgt nadat het gestold is.

1. Kussenlava

Dit is de meest voorkomende vorm van lava. Kussenlava ontstaat op de zeebodem of aan de kust, waar traag stromende lava snel afkoelt in het koude zeewater. Kussenlava kan ook op het vasteland, op plaatsen die ooit onder de zeespiegellagen, voorkomen.

2. Pahoehoe-lava (zeg: Pa-hoi-hoi )

Dit is lava die heet en dun is en snel stroomt. Het oppervlak koelt vlug af en vormt een dun, glad vel, terwijl de lava daaronder verder stroomt. Het vel kan daardoor rimpelen zodat de lava uiteindelijk het uiterlijk krijgt van een hoop touw. Deze lava soort is vaak dunner dan een meter.

3. AA-Iava

Dit is lava die erg traag stroomt. Het vormt erg scherpe, steenachtige brokken waarop na afkoeling beter niet kunt lopen. AA-stromen kunnen wel honderd meter dikke lava lagen vormen.

Na een vulkaanuitbarsting

Nadat er een vulkaanuitbarsting is geweest kunnen er op die plek nog maandenlang stormen, erge regenbuien en modderstromen voorkomen. Doordat er in de wolken veel vulkanische as terecht gekomen is, kunnen mensen problemen krijgen met de ademhaling. Ook vliegtuigen kunnen problemen krijgen met hun motoren als ze in het getroffen gebied vliegen; door vulkanisch gas, stof of as kunnen de motoren verstopt raken.
Een krachtige vulkaanuitbarsting kan wereldwijde gevolgen hebben. Door de kracht kunnen er enorme hoeveelheden as, gas en stof door de atmosfeer tot in de stratosfeer gespuwd worden. Door de wind wordt de vulkanische stof over de hele wereld verspreid. In sommige streken kan een vulkaanuitbarsting zelfs invloed hebben op het weer. Doordat de zonnestralen worden tegen gehouden door de gas­ stof wolken blijft het op die plekken kouder op de aarde. Het gevolg is dat planten afsterven, oogsten mislukken. En dit heeft ook weer invloed op de dieren die van de planten moeten leven. Na een vulkaanuitbarsting ontstaat een vulkanische schemering omdat het zonlicht sterk vermindert en de temperatuur daalt.

Belangrijke vulkaanuitbarstingen

Er zijn in het verleden heel wat vulkaanuitbarstingen geweest. Hieronder volgen tien belangrijke:

79 na Chr.

De Vesuvius, die in Zuid-Italie ligt, barstte na 300 jaar rust uit. Hierbij werd de stad Pompeji verwoest. + 2000 mensen kwamen hierbij om het leven. Het duurde slechts 19 uur en toen al lag Pompeji onder een 8 meter dikke laag as. De as van de Vesuvius werd hard rond de lichamen van de omgekomen Pompejanen. Uiteindelijk bleven er alleen maar botten over, daardoor kwamen er holtes in de stenen. Pas in 1863 legden archeologen de stad Pompeji bloot. De lichaamsvormen kon men bewaren door vloeibaar gips in de holtes te gieten. De afdrukken van mensen in de laatste ogenblikken van hun leven bleven op deze manier bewaart.

186 na Chr.

In Taupo, dat ligt in Nieuw-Zeeland, vond een van de grootste vulkaanuitbarstingen van de geschiedenis plaats. Hoewel de vulkaan na die tijd niet meer actief is geweest denkt men dat hij nog wel actief kan zijn.

1783

Op IJsland kwam de vulkaan de Lakagigar tot 'Ieven'. Bij deze uitbarsting kwamen de grootste hoeveelheden lava, as en giftige gassen vrij. Over verschillende delen van Europa hing een blauw gekleurde lucht. Dit kwam door de vulkaanuitbarsting van de Lakagigar.

1815

De meest verwoestende vulkanische uitbarsting kwam door de vulkaan Tambora die in Indonesie ligt. Meer dan 10.000 mensen kwamen hierbij om het leven en 82.000 mensen stierven van de honger of aan ziektes in de tijd die volgde na de uitbarsting.

1902

Op Martinique ontplofte de Pelée zo heftig dat de stad St.-Pierre helemaal werd verwoest. Hierbij kwamen 28.000 mensen om. Een gevangene die in een kleine kerker zat opgesloten was de enige overlevende.

1980

In de Verenigde Staten kwam de vulkaan St. Helens tot ontploffing. Het geluid was op minstens tien kilometer afstand te horen.

1982

Toen de vulkaan EI Chichon in Mexico tot uitbarsting kwam vielen er 3500 doden. Door de hoeveelheid as die in de lucht geslingerd werd was het bijna twee dagen donker.

1991

De uitbarsting van de Unzen in Japan was voorspeld door wetenschappers. Daardoor konden de meeste mensen geevacueerd worden. Er kwamen toch nog 38 mensen om. Dit waren geologen, die de uitbarsting bestudeerden, en journalisten die verslag uitbrachten.

Ook in dit zelfde jaar kwam de Pinatubo op de Filippijnen tot uitbarsting. Ook hier kwam weer veel as vrij. Omdat mensen dachten diamanten te zien zeefden ze de as. Het ging echter om kwartskristallen die bij het stollen van het magma in de vulkaan gevormd waren.

1994

Bij de uitbarsting van de Rabaul, op Papoea Nieuw Guinea vielen weinig doden. Maar de stad was bedekt met een laag van as van wel 1 meter dik.