Hemelrijkse Waard: gloednieuw natuurgebied langs de Maas

Het kanaliseren van de Maas is een project dat gedurende de dertiger jaren van de twintigste eeuw plaatsvond. Bij het kanaliseren werden ten behoeve van de scheepvaart bochten uit de Maas afgesneden. Maar door het kanaliseren verdween veel ondiep en rustig water en daarmee ook veel biodiversiteit. Tevens ging de kwaliteit van het water achteruit. Veel planten, vissen en andere dieren verdwenen. Maar vanaf ongeveer de eeuwwisseling van de twintigste naar de eenentwintigste eeuw is gewerkt aan een heel ander project namelijk aan de ontwikkeling van de Hemelrijkse Waard om weer een stuk grond terug te geven aan de Maas.

Uitgevoerde werkzaamheden

De Hemelrijkse Waard tussen de Brabantse dorpen Oijen en Litoijen (halfweg de plaatsen Tiel en Oss) is een prachtig nieuw riviernatuurgebied geworden. Wat voorheen een landbouwgebied was is anno 2018 een riviernatuurgebied van 450 voetbalvelden groot. Talrijke werkzaamheden zijn uitgevoerd zoals:

• Aanleg nevengeul van de veerstoep in Oijen tot de monding van de Maasarm bij Lithoijen.
• Aanleg enkele zandige landen als begrenzing van de geul.
• Aanleg flauw oplopende natuurlijke oevers met zandplaten.
• Een aantal lage delen zijn extra diep gemaakt zodat geulen ontstaan.
• Natuurlijk laten ontstaan van bos en niet aangeplant.
• Runderen zijn uitgezet om het gebied voldoende open te houden.
• Stenen bekleding aan de rivierzijde gedeeltelijk weggehaald.
• Twee bestaande hogere delen zijn verder opgehoogd als vluchtplaats voor de dieren bij te hoog water.

Geul langs de Maas

Een belangrijke verandering in het gebied is ontstaan door het graven van een drie kilometer lange geul langs de Maas. Door die geul is het gebied waar planten kunnen groeien en dieren kunnen leven langs de Maas vergroot. In de gegraven geul kunnen vissen paaien en uitrusten en op de zandige eilanden van de geul kunnen planten wortelen. Dode bomen leveren rivierhout met veel leven daar omheen wat een belangrijke schakel vormt in de voedselketen.

Terug naar oorspronkelijk reliëf

Door het project Hemelrijkse Waard is een stuk landbouwgebied met ooit uitgestrekte maisvelden als natuurgebied teruggegeven aan de Maas. Een van de werkzaamheden daarbij was het terugbrengen van het oorspronkelijke reliëf. Daardoor is een aantrekkelijke leefomgeving ontstaan voor flora en fauna.

Recreatiemogelijkheden in Hemelrijkse Waard

Bij de ontwikkeling van de Hemelrijkse Waard is ook aan de recreatiemogelijkheden gedacht. Wandelpaden en vlonders maken het gebied voor wandelaars toegankelijk. Ook is er een uitkijktoren geplaatst. Bij de uitkijktoren aan de Oijense Benedendijk is ruimte om fietsen te stallen en ook is er een parkeerterrein voor een aantal auto’s. Zodoende is de Hemelrijkse Waard een aantrekkelijk gebied geworden voor recreatieve wandelaars.

Overstromingen geen gevaar meer

Voor het rivierwater is meer ruimte ontstaan waardoor het gebied ook waterveiliger is geworden. Bij een hoogwaterstand is het water vier tot zeven centimeter lager dan voorheen. Omdat het in de toekomst wellicht vaker en harder zal regenen verhoogt de waterstand van de Maas en neemt de kans op overstromingen toe. Maar door alle werkzaamheden aan de Hemelrijkse Waard mag de rivier straks weer overstromen zonder gevaar voor natte voeten van mensen in de omgeving.

Visies tijdens de opening

Tijdens de opening van de Hemelrijkse Waard op 27 maart 2017 werden positieve visies uitgesproken over het project zoals:

• Rijkswaterstaat: De directeur-generaal van Rijkswaterstaat Jan Hendrik Dronkers haalde aan dat de bewoners van het gebied meegedacht hebben over het uiteindelijke ontwerp. Daarmee kan het project als voorbeeld worden gesteld voor de manier waarop de leefomgeving gezamenlijk duurzaam kan worden ingericht.
• Natuurmonumenten: Gebiedsmanager bij Natuurmonumenten Fons Mandigers wees erop dat een prachtig resultaat is neergezet na meer dan twintig jaar verwerven van de nodige grond en herinrichten. Dit project kan een voorbeeld zijn voor andere projecten die in de komende tijd langs de Maas nog worden aangepakt.
• Gemeente Oss: Ook de gemeente Oss, waar het gebied onder valt, sprak bij monde van een wethouder uit blij te zijn met de aanwinst die ook voor het toerisme van belang kan zijn.

Gloednieuw natuurgebied gunstig voor dieren

Een jaar na de opening werden al bijzondere diersoorten gespot. Ecoloog Jos Rademakers ziet in het gebied dat hij bijna zijn achtertuin kan noemen zich dagelijks nieuwe vogels nestelen. Het maakt hem blij om turend door zijn verrekijker bijvoorbeeld een kluut te zien die voorheen in dat gebied niet voorkwam. Omdat hij heeft meegewerkt aan de vormgeving van de Hemelrijkse Waard ziet hij dit als een extra beloning voor al het werk. Andere vogelsoorten die zijn gespot zijn onder meer bergeenden, buizerd, ganzen, rietvogels en torenvalk. Naast talrijke vogelsoorten zijn ook al bijzondere dieren als de bever en de das gesignaleerd. Verwacht wordt dat zich in de toekomst een grootschalig moeras zal ontwikkelen met drijvende planten zoals de gele plomp. Ook kunnen er ooibossen en struwelen ontstaan. Sommige boomsoorten kunnen zich spontaan gaan vestigen zoals de els, gladde iep, meidoorn, rode kornoelje en struikhaag.

Lees verder

• Oostvaardersplassen met streven naar ongerepte natuur
• Het Groene Woud, recreatiegebied in opkomst