Dynamisch kustbeheer op de Waddeneilanden

Sinds de jaren '90 is er steeds meer aandacht voor dynamisch kustbeheer, zo ook op de Waddeneilanden. Ruwweg betekent dit dat men de natuur in deze gebieden zoveel mogelijk haar gang laat gaan. Deze aanpak heeft zowel positieve gevolgen voor de veiligheid als voor de biodiversiteit in dit kwetsbare gebied.

Huidige problemen in het Waddengebied

De stijging van de zeespiegel, als gevolg van de globale klimaatverandering, is één van de belangrijkste bedreigingen van de Waddeneilanden. Dit probleem legt op de lange termijn een hoge druk op de kustgebieden: de komende 100 jaar wordt er een stijging van maar liefst een halve tot een hele meter verwacht. Uiteraard is deze stijging niet zonder consequenties. Allereerst bestaat er natuurlijk het probleem dat er in hogere mate overstromingen plaatsvinden en sommige gebieden zelfs permanent onder water komen te staan: dit heeft uiteraard gevolgen voor de bewoonbaarheid van de gebieden. Daarnaast gaat ook een groot deel van de flora en fauna op de eilanden mogelijk verloren. Daarnaast zorgt de stijging van de zeespiegel op een verhoogde druk op de aanwezige dijken. Om overstromingen en dijkdoorbraken te voorkomen, dienen deze goed onderhouden en eventueel verhoogd te worden: dit brengt enorm veel kosten met zich mee.

Een ander probleem op de eilanden wordt gevormd door de afname in biodiversiteit. Vooral het aanleggen van harde dijken heeft veel invloed gehad op de ecologie van deze gebieden. De Waddeneilanden werden oorspronkelijk gekenmerkt door een grote verscheidenheid aan biotopen: vooral de aanwezigheid van voornamelijk stuifduinen en kwelders waren typerend. De aanleg van dijken heeft er echter voor gezorgd dat de vorming van stuifduinen tegen werd gegaan en dat plaatselijke overstromingen van het land niet meer mogelijk waren: tegenwoordig bestaat een groot deel van de eilanden dan ook uit met gras begroeide kwelders. De verscheidenheid in het landschap is behoorlijk afgenomen, wat een bedreiging betekent voor de plaatselijke ecosystemen. Verschillende plant- en diersoorten, waaronder de Anagallis tenella, komen tegenwoordig nauwelijks meer voor op de eilanden.

Dynamisch kustbeheer

In het laatste decennium van de vorige eeuw kwam er steeds meer aandacht voor dynamisch kustbeheer. Op zichzelf is dit een breed begrip: grofweg kan het omschreven worden als een verzameling methoden waarbij natuurlijke processen aan de kust ongestoord kunnen verlopen. Er zijn verschillende methodes die onder deze verzameling vallen.

Natuurlijke duinvorming stimuleren

Een doel dat in veel kustgebieden wordt nagestreefd, is het stimuleren van de vorming van duinen. Dijken en dichte begroeiing belemmeren deze duinvorming: door deze (deels) te verwijderen, kan het natuurlijke proces van duinvorming plaatsvinden. Ook zandsuppletie is een methode die de duinvorming stimuleert: bij deze aanpak wordt er zand voor een kustgebied opgespoten. Dit zand, zal onder invloed van wind, uiteindelijk zorgen voor de vorming van nieuwe duinen en bestaande duinen verhogen.

De zee meer ruimte geven

Ook het stimuleren van het zeewater om het binnenland binnen te dringen, vormt vaak een belangrijke doelstelling. De aanvoer van zeewater zorgt ervoor dat het land niet overgroeid raakt door vegetatie. Dit draagt uiteindelijk bij aan een grotere diversiteit aan ecosystemen op de Waddeneilanden, die op hun beurt weer een thuishaven bieden voor unieke plant- en diersoorten. Daarnaast vormt het ook samenspel tussen zout en zoet water een basis voor unieke ecosystemen: ook dit draagt bij aan een grotere biodiversiteit.

Gevolgen van dynamisch kustbeheer voor de veiligheid

Hoewel de uitgangspunten van dynamisch kustbeheer in beginsel erg mooi zijn, hebben veel mensen vraagtekens bij de consequenties van dit type kustbeheer op de veiligheid. Vooral het stimuleren van plaatselijke overstromingen en het verwijderen van harde kustgebieden klinken in eerste instantie niet erg aantrekkelijk voor bewoners van deze gebieden.

Toch kan dynamisch kustbeheer juist leiden tot een verbetering van de veiligheid. Zoals eerder genoemd, hebben de wind en de zee door afzetting van sediment grote invloed op de duinvorming: dit proces wordt tegengegaan dor de aanwezigheid van dijken en begroeiing. Door de zee en wind hun gang te laten gaan is er de mogelijkheid om duinen te vormen, die meegroeien met de zeespiegelstijging. Dit in tegenstelling tot door de mens aangelegde dijken, die niet meegroeien met hun omgeving en een hoop kosten en onderhoud met zich meebrengen.

Ook de mogelijkheid tot het overspoelen van bepaalde gebieden hoeft geen directe bedreiging te vormen voor de veiligheid. In de meeste gevallen is er maar een paar keer per jaar, tijdens stormvloed, sprake van overstromingen in de hiertoe aangewezen gebieden, zodat deze alsnog gebruikt kunnen worden. Daarnaast krijgen allen onbewoonde gebieden, die zich ver van de bewoonde gebieden bevinden, de mogelijkheid krijgen om te overspoelen. Op deze manier is er geen direct gevaar voor de bewoonbaarheid van het eiland.

Gevolgen van dynamisch kustbeheer voor de biodiversiteit

Het verstuiven van zand en overstromingen met zeewater bepalen voor een groot deel de vorming van het landschap op de Waddeneilanden. Wanneer deze landschapsvormende processen niet langer gehinderd worden door statische kustlijnen, kan de oorspronkelijke diversiteit van het gebied weer terugkeren. Er zullen meer contrasten en overgangen te vinden zijn: de eerder genoemde dynamiek tussen zout en zoet water vormt hier een voorbeeld van. Voor vele plant- en diersoorten is de bescherming en de mogelijke uitbreiding van deze unieke habitats van essentieel belang. De bescherming van de biodiversiteit in het Waddengebied wordt zelfs voorgeschreven door zowel Nederlandse als Europese wetgeving. Alleen al om deze reden is het hanteren van een dynamisch kustbeleid van belang.