Wat is een wesp, wat te doen tegen wespen?

Een wesp is een insect. Wat opvalt bij een wesp is de wespentaille, het dunne tussenstukje tussen het achterlijf en het borststuk. Wespen kunnen steken en ook nog meerdere keren omdat hun angel niet blijft haken. Wat kun je doen om een steek te voorkomen (hoe houd je wespen op afstand) en wat voor actie moet je ondernemen als je al een steek hebt gehad? Bijna 650.000 mensen, dit is 4 procent van de Nederlandse bevolking, is allergisch voor een bijen- of wespensteek.

Inhoud artikel

• Wat is een wesp en wat is de rol in de natuur van de wesp?
• De kop van een wesp
• Verschillende wespen
• Sociale wespen en solitaire wespen
• Waarom steken wespen en kunnen ze meerdere keren steken?
• Verschijnselen wespensteek
• Wat kun je zelf doen bij een ‘gewone’ wespensteek?
• Wanneer direct naar een arts of de EHBO!
• Wat te doen tegen wespen, voorkomen wespensteken
• Azijn, kruidnagel en geluidsapparaten om wespen te weren
• Hoeveel mensen zijn er ongeveer allergisch voor een bijen- of wespensteek?
• De kans op nog een keer een allergische reactie
• Behandeling bij een ernstige allergische reactie
• Wetenschappelijk onderzoek naar insectenallergie

Wat is een wesp en wat is de rol in de natuur van de wesp?

Een wesp is een insect. Het lichaam van een wesp bestaat uit: kop, borststuk en achterlijf. Aan het borststuk zitten zes pootjes. Een wesp heeft vleugels, deze zijn ook bevestigd aan het borststuk. Om het hele lichaam zit een laag van chitine, een hoornachtige stof. Het beschermt de wesp tegen uitdroging, zorgt ervoor dat deze zich niet snel verwondt en het geeft het lijfje stevigheid. De spieren van een wesp zitten vast aan de chitinelaag, een wesp heeft geen botten. Tijdens de zomermaanden vangen wespen zeer veel insecten, met name bromvliegen. Wespen vangen andere insecten om als eten te geven aan hun larven. Hier maakt de mens gebruik van: de witte vlieg die tomatenplanten aanvreet, wordt belaagd door sluipwespen (biologische bestrijding). Sluipwespen kunnen mogelijk bepaalde bladwespen bestrijden.

De kop van een wesp

De belangrijkste zintuigen van een wesp zitten in de kop. Opvallend zijn de grote kaken en de grote ogen. Die kaken hebben verschillende functies: knagen, graven, de prooi in stukjes bijten en fijnkauwen. De ogen van een wesp zijn groot en bol. Ze bestaan uit facetten (zeshoekige plaatjes), wel honderden. Door middel van de facetogen kan een wesp heel goed bewegingen waarnemen. Op de kop heeft een wesp nog drie ogen zitten, deze worden ook wel puntogen genoemd. Met de antennes en met de tastharen op de kop kan een wesp ruiken en voelen.

Verschillende wespen

Wespen behoren tot de groep insecten die de naam vliesvleugeligen heeft gekregen. De vleugels zijn dun en vliesachtig. Veel van de vliesvleugeligen dragen een angel. De vrouwtjes hebben angels aan het achterlijf. De angel zit vast aan een kliertje met gif. De vliesvleugeligen zijn verdeeld in verschillende families. Zoals de familie van de plooiwespen, hier behoren de gewone wesp, de Duitse wesp en de hoornaar toe. Zij dragen een angel. Kenmerk van een plooiwesp: als de wesp in rust is dan liggen de vleugels opgevouwen en geplooid op de rug. Andere wespenfamilies: galwespen, sluipwespen. Deze zijn geen angeldragers, de vrouwtjes hebben een legboor. Dit is een dun buisje, hiermee leggen ze eitjes. Verder zijn er ook plantenwespen, deze zijn niet zo bekend. Ze worden ook wel bladwespen en houtwespen genoemd, de larven eten bladeren en hout. Qua uiterlijk lijken ze niet echt op gewone wespen, ze hebben bijvoorbeeld geen wespentaille.

Sociale wespen en solitaire wespen

Sociale wespen

Veel plooiwespen (zie onder verschillende wespen) zijn sociale wespen, ze leven in groepen en zijn afhankelijk van elkaar. Plooiwespen maken hun nest van een soort papier, dit maken ze zelf. Heel veel wespen zijn geel met zwart van kleur, van plooiwespen is dit een belangrijk kenmerk, de kleuren zijn een waarschuwing voor vijanden van de wesp. Een groep wespen heeft één koningin en heel veel vrouwtjes, de werksters. De koningin heeft als enige een legboor en legt de eitjes. De werksters zijn in het bezit van een angel.

De koningin brengt de winter door op een plek die beschut is en als het voorjaar start, vliegt ze uit en zoek een plek om een nest te bouwen. Denk aan een oud hol van een konijn, of een holte onder een boom, een spleet in de muur van een huis. De koningin zoekt houtvezels, maakt ze fijn en mengt ze met speeksel tot papierachtige stof. Daarvan maakt de koningin daarna een nestje. In het nestje zitten hokjes met zes kanten, in ieder hokje legt de koningin een eitje. Uit de eitjes komen larven, die worden door de koningin gevoerd. Als de larven volgroeid zijn, spinnen ze zich in en er komen vrouwtjeswespen uit de poppen. Deze werksters maken het nest groter, de koningin heeft als taak het leggen van eitjes.

Aan het einde van de zomer legt de koningin eitjes in iets grotere cellen, hier komen mannetjeswespen uit. Ook worden er in die tijd nieuwe koninginnen geboren. Ze vliegen samen weg (een mannetje en een nieuwe koningin) om te gaan paren. De koningin heeft haar taak volbracht, de werksters hebben geen taken meer en vliegen rond op zoek naar zoete dingen. Dat is de tijd dat we last hebben van wespen. Komt de eerste nachtvorst dan gaan koningin, haar werksters en de mannetjes dood. De jonge koninginnen die bevrucht zijn, hebben een plekje gevonden om te overwinteren.

Solitaire wespen

Naast sociale wespen heb je ook solitaire wespen, zij leven niet in groepen. Het gaat om soorten als graafwespen, goudwespen, spinnendoders, sluitwespen en urntjeswespen. De vrouwtjes leggen de eitjes zelf en ze geven de larven te eten.

Waarom steken wespen en kunnen ze meerdere keren steken?

Wespen kunnen meerdere keren steken omdat hun angel niet blijft haken. Dit is wel het geval bij bijen. Als een wesp steekt dan komt er gif in het wondje. Het gif van wespen is behoorlijk pijnlijk. Het dient ter verdediging maar ook om een prooidier te verlammen.

Verschijnselen wespensteek

Normale reactie

Een normale reactie van het lichaam als je gestoken wordt: de plek rond de steek wordt dik, zwelt op, doet pijn en wordt rood, deze verschijnselen treden vrijwel direct na de steek op. De verschijnselen nemen eerst toe, na enkele uren wordt de zwelling minder en uiteindelijk verdwijnen alle verschijnselen helemaal.

Door meerdere wespen gestoken

Als iemand tegelijkertijd door meerdere wespen wordt gestoken dan zijn de verschijnselen erger door de grote hoeveelheid aan gif. Er kan een lage bloeddruk ontstaan, iemand kan last krijgen van heftige hoofdpijn of shock. Een aanval van meerdere wespen met heel veel steken kan in het ergste geval leiden tot de dood.

Allergische reactie

Naast de gewone reactie op het gif is er ook nog sprake van een reactie die opgewekt wordt door het afweersysteem. Eén steek van de wesp kan dan al voldoende zijn voor ernstige symptomen. Bij een algehele allergische reactie kunnen de volgende verschijnselen optreden: galbulten over het hele lijf, oedeem in de keelholte, snelle pols, bloeddruk kan laag worden, shock kan optreden en dit kan leiden tot de dood.

Wat kun je zelf doen bij een ‘gewone’ wespensteek?

• Probeer om niet over de plek te wrijven, krab niet.
• Zorg voor koeling van de plek waar gestoken is: natte doeken, doe ijsblokjes in een washandje en koel daar de plek mee of gebruik een coolpack.
• Doet de plek heel veel pijn, dan kan een pijnstillende crème helpen.

Wanneer direct naar een arts of de EHBO!

• Bij een allergische reactie moet je direct naar een arts of naar de EHBO-afdeling van een ziekenhuis.
• Als je wordt gestoken in je mond, in je keel of in je hals! Gaat het zwellen op die plaatsen dan kan dat heel gevaarlijk zijn.
• Bij uitgebreide huidreacties.
• Bij een snelle pols.
• Bij algeheel niet goed voelen.

Wat te doen tegen wespen, voorkomen wespensteken

• Sla niet naar een wesp.
• Nuttig op een plaats waar veel wespen zijn geen zoete dingen of drankjes met alcohol. Gebruik geen parfum.
• Gebruik een rietje als je drinkt uit een flesje of uit een blikje.
• Maak handen en gezicht van een kind schoon als het iets zoets heeft gegeten en doe andere kleding aan als deze vies is geworden van zoetigheid.

Azijn, kruidnagel en geluidsapparaten om wespen te weren

Zet een bakje met azijn op tafel, dit zal wespen op afstand houden. Wespen vinden de geur van kruidnagel niet fijn, gecombineerd met azijn werkt het nog beter: leg wat kruidnagels in een bakje met azijn. Je kunt wespen ook wegjagen met een speciaal geluidsapparaat, ze kosten tussen de twintig en de dertig euro. Een ultrasoon geluid, jaagt wespen en ander ongedierte (muggen, vliegen, kakkerlakken) weg, het bereik is ongeveer 40 vierkante meter.

Hoeveel mensen zijn er ongeveer allergisch voor een bijen- of wespensteek?

In Nederland zijn ongeveer 650.000 allergisch voor een steek van een bij of wesp, dat is circa 4 procent van de Nederlandse bevolking. Bijna altijd geeft een steek pijnklachten, maar gevaarlijk is het meestal niet. Zo’n 3 tot 4 per 100 personen kunnen echter heftige reacties vertonen, je moet dan denken aan het verlies van het bewustzijn of in het ergste geval overlijden.

De kans op nog een keer een allergische reactie

Over het algemeen hebben personen die een allergische reactie hebben gehad na een steek van een insect, dertig tot zestig procent kans op eenzelfde of een heftigere reactie als ze een volgende keer gestoken worden.

Behandeling bij een ernstige allergische reactie

Een ernstige allergische reactie wordt ook wel anafylaxie genoemd. De eerste noodbehandeling is direct toedienen van adrenaline, dit kan bijvoorbeeld door middel van toediening van een adrenaline auto-injector.

Wetenschappelijk onderzoek naar insectenallergie

Het UMCG van Groningen bereidt een studie voor naar allergische reacties op wespensteken en dan met name de ernstige gevolgen hiervan. Je kunt je aanmelden bij het UMCG als je een allergie hebt voor wespen en in de veilige omgeving (het ziekenhuis) gestoken durft te worden. Heb je een insectenallergie dan is niet duidelijk hoe je de volgende keer zal reageren, niet iedereen reageert bij een tweede of volgende steek weer allergisch. Onderzoekster (en internist) Hanneke Oude Elberink wil onderzoeken hoe dat kan. Er wordt bijvoorbeeld gekeken of een onderliggende aandoening invloed heeft. Eind augustus 2015 hebben zich al meer dan vierhonderdvijftig personen gemeld die bereid zijn om zich te laten steken door wespen.