Wilg en populier: houtsoorten voor diverse doeleinden

Van de vele houtsoorten die er zijn kunnen er zeer veel gebruikt worden voor het vervaardigen van allerlei producten. Dat gaat van kasten tot lucifers en van raamkozijnen tot keukengerei. Twee van die houtsoorten (de wilg en de populier) werden vooral in het verleden gebruikt voor het maken van een bijzondere soort schoeisel, namelijk voor klompen. Beide houtsoorten hebben het grote voordeel dat ze tamelijk zacht zijn en zich goed laten bewerken. Dat het gebruik daarvan toch is afgenomen komt niet vanwege de soort hout maar omdat het aantal klompen dat gedragen wordt sterk is teruggelopen vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw.

Tweehuizig en de bestuiving van wilg en populier

Wilgen en populieren horen tot de zogenaamde tweehuizige bomen en planten. Tweehuizige bomen en planten hebben eenslachtige bloemen wat wil zeggen dat er geen mannelijke en vrouwelijke bloemen op één boom of plant kunnen voorkomen. Zodoende bestaan er dus mannelijke en vrouwelijke soorten. Bestuiving gaat daarom altijd via kruisbestuiving waarbij de stuifmeelkorrels van de ene naar de andere boom of plant worden overgebracht. Dat overbrengen kan gebeuren door insecten zoals bijen, hommels, kevers en vlinders. Een andere manier van kruisbestuiving is door dieren zoals slakken, vogels en vleermuizen en een derde manier is door de wind.

Wilg in Nederland en België langs sloten en plassen

De wilg (Salix) is een bladverliezende boom of struik uit de wilgenfamilie (Salicaceae). Er zijn ongeveer driehonderd soorten wilgen. In Nederland en België komt een twaalftal verschillende wilgen voor. Karakteristiek is de bloem van de wilg die groeit uit de zijknoppen van een eenjarige twijg en de vorm heeft van een katje dat zit of staat. Wilgen hebben behoefte aan veel licht en komen in Nederland en België vooral voor langs sloten en plassen omdat ze van een vochtige bodem houden en daar snel groeien. Een wilg wordt in het algemeen niet ouder dan vijftig jaar.

Gebruik van tenen van de knotwilg

Een veel voorkomende soort is de knotwilg die op ongeveer twee meter boven de grond kan worden afgezaagd. Uit de afgezaagde top groeien vervolgens loten die ook wilgentenen worden genoemd. Knotwilgen bepalen in veel gebieden voor een belangrijk deel het typisch Hollandse of Vlaamse landschap. De uitgegroeide tenen van de geknotte wilg worden vaak gebruikt om manden of tuinschermen van te vlechten. In vroeger jaren werden van wilgentenen wanden gevlochten om hutten mee te bouwen. Die wanden werden afgedicht met klei. Ook werden bij het bouwen van dijken matten gebruikt die van wilgentenen waren gevlochten. Het snoeien van een knotwilg gebeurt soms dicht bij de grond. Op die manier vormt zich uiteraard geen stam maar ontstaat een soort struik door telkens na het snoeien aangroeiende tenen.

Andere soorten wilgen

Andere veel voorkomende wilgensoorten zijn bijvoorbeeld de treurwilg en de kronkelwilg.

Treurwilg

De treurwilg dankt zijn naam aan de afhangende takken waardoor hij er een beetje treurig uitziet. Hij kan niet geknot worden waardoor de boom een hoogte tot wel vijftien meter kan bereiken. De bladeren zijn aan de bovenkant groen en aan de onderkant blauwachtig.

Kronkelwilg

De kronkelwilg dankt zijn naam aan de kronkelende takken en twijgen. De boom kan tot twaalf meter hoog worden.

Wilg en bijgeloof

De wilg wordt ook wel in verband gebracht met bepaalde vormen van bijgeloof.

• Symbool: De wilg zou in het verre verleden symbool hebben gestaan voor de dood. Dat was het geval bij de Germanen.
• Heksen: Ook heksen worden soms in verband gebracht met de wilg omdat ze in de kruinen van de boom zouden rusten.
• Verjagen: Ooit was het daarom gebruikelijk om wilgenhouten fluitjes te maken om de heksen met schel geluid te verjagen.
• In het nauw: Door een knoop in een wilgentak te leggen zou iemand op afstand in het nauw gedreven kunnen worden.

Snel groeiende en ruisende populier

De populier hoort evenals de wilg tot de wilgenfamilie (Salicaceae). Er bestaat een veertigtal soorten waarvan er enkelen in Nederland en België voorkomen. Een populier groeit snel en kan wel veertig meter hoog worden en een leeftijd van tweehonderd jaar bereiken. De boom heeft evenals de wilg veel licht nodig. De katjes van de populier hangen aan de takken in tegenstelling tot de katjes van de wilg die staan. De naam populier is afgeleid van het Griekse paipolos dat trillen betekent en betrekking heeft op het trillen van de bladeren in de wind. Al bij heel weinig wind maakt het blad een ruisend geluid omdat het slechts heel los aan de bladsteel is bevestigd. De oudste Nederlandse populier staat in Arnhem achter Musis Sacrum en zou tussen 1750 en 1800 geplant zijn.

Kapokachtige zaadjes als sneeuwtapijt

Populieren hebben evenals wilgen een verspreide wortelgroei. De wortelgroei is zo sterk dat ze door zachte muren en gaatjes in muren kunnen groeien waardoor het onverstandig is ze dicht bij huizen te planten. Ook leidingen kunnen beschadigen en wegen kunnen door de wortel worden opgedrukt. Typerend voor de boom zijn de pluizige kapokachtige zaadjes die bij het vallen in grote hoeveelheid op sneeuw lijken. De stam van oude populieren kan heel dik worden. Ooit stond er in St. Michielsgestel een populier met een stamomtrek van zes meter en de dikste populier staat in Park Groenendaal in Heemstede met een omvang van bijna zeven meter.

Houtsoorten wilg en populier: gebruik voor diverse doeleinden

Beide houtsoorten hebben specifieke eigenschappen waardoor ze zeer geschikt zijn voor diverse doeleinden.

Wilg

Het grijsachtige hout van de wilg is niet alleen uitermate geschikt voor het vervaardigen van klompen maar wordt ook gebruikt voor kasten, kratten, lucifers, pallets, papier en triplex.

Populier

Het hout van de populier dient ook al eeuwen als bouwhout voor gebinten van boerderijen. Veel deuren en kozijnen zijn gemaakt van populierenhout dat als eigenschappen heeft dat het goed te drogen en te verlijmen is. Populierenhout wordt ook gebruikt voor houten keukengerei, kisten, lucifers, meubelen, paletten, speelgoed, vloeren en voor de fabricage van papier.

Lees verder

• Boomteelt met zeer veel soorten
• Klompen in veel soorten om te dragen of als souvenir
• Knotwilgen en veranderend landschap