De orka, de gevlekte jager die nooit slaapt

Orka’s spreken tot de verbeelding en hebben verdiende aandacht gekregen met de films van Free Willy waarin de tamme orka Keiko een schitterende rol vertolkte(Dit in de eerste film want de twee vervolgfilms werden dmv robots gemaakt). Met hun gevlekte uiterlijk, kracht en grootte zijn ze een van de meest mystieke schepsels die de zeeën bezwemmen.

Kenmerken

Het uiterlijk van de orka is zonder meer herkenbaar. De zwarte rug en een witte buik en 2 witte vlekken aan de ogen vormen een uniek patroon voor elk dier dat in grote lijnen gelijk is, maar telkens lichtjes afwijkt. Ze hebben een vrij gedrongen bouw en een korte snuit. De grote rugvin, die tot 2 meter hoog kan zijn, is een opvallend kenmerk van deze dieren dat ervoor zorgde dat ze de naam zwaardwalvis kregen. Mannelijke orgka’s, ook wel bullen genaamd, worden zo’n 9 meter lang en wegen daarbij tot 6 ton. De vrouwtjes, de koeien, worden zo’n 8 meter lang en wegen tot 5 ton. Een pasgeboren jong, kalf, zal ongeveer 2 tot 2,5 meter lang zijn met een gewicht van om en bij de 1,5 ton. Vrouwtjes worden gemiddeld 50 jaar en mannetjes ongeveer 30 jaar.

Omdat orka’s zoogdieren zijn, en dus door middel van longen ademen, moeten ze steeds naar de oppervlakte zwemmen. Hierdoor is het niet mogelijk om te slapen en dat doen orka’s dus ook niet. Om te rusten, kunnen ze beide hersenhelften afzonderlijk ‘uitschakelen’ en laten rusten.

Verder heeft een orka tanden, tussen de 40 en 56 met een grootte van ongeveer 7cm, en behoort zodoende tot de familie van de tandwalvissen, net zoals de dolfijnen. In de groep van de orka’s kan men nog eens een onderverdeling maken naar verschillende types. Deze vertonen een ander gedrag en uiterlijk en er lijkt geen interactie te zijn tussen de verschillende types. Men kan door DNA onderzoek aantonen dat deze types ook niet met elkaar paren.

Voeding

De orka is een jager en staat, met de mens als enige bedreiging, bovenaan de voedselketen. Orka’s jagen vaak in groep waarbij ze planmatig te werk gaan om dieren af te zonderen of om verschillende prooienbij elkaar te jagen. Het valt ook op dat de verschillende orka populaties ook verschillende techieken gebruiken voor het jagen die dan weer afhankelijk is van het soort prooi waarop gejaagd wordt. Het dieet van een orka is heel gevarieerd en gaat van tonijn en haring over zalm, bruinvis, kleine walvissoorten, zeehonden tot zeevogels.

Om vb haring te vangen, volgen de orka’s de haringentrek die zich ieder jaar van de noordelijke delen van de atlantische oceaan naar de Noorse fjorden voordoet. Daar werken de orka’s samen om rond een school haringen te zwemen en de dieren dichter bij elkaar te drijven en richting wateroppervlakte. Eens de school dicht genoeg bij elkaar zit en dicht genoeg aan het oppervlakte, worden ze als het ware doorgeslagen door de staart van de orka en kunnen ze zo uit het water gevist worden.

De orka is een slim dier en leert ook van de mens. Omdat veel van het voedsel voor de orka ook door de mens gevangen wordt, leren ze technieken om hiervan te profiteren. Een paar voorbeelden hiervan zijn de orka’s die de boten volgen als deze op zoek zijn naar haring. De dieren gaan dan voor te boot zwemmen en kapen de vis voor het oog van de vissters weg. Ook bij tonijnvangst heeft de plaatselijke orka geleerd te wachten tot de mens de tonijn gevangen heeft en hem dan van de lijn weg te eten.

Sociale structuur

Orka’s zijn zeer sociale dieren en leven in kuddeverband. De aantallen in een troep orka’s kan oplopen tot 90 dieren waarin het oudste vrouwtje de leiding over de hele groep heeft. Als Orka’s samen trekken, verplaatsen ze zich tegelijk in dezelfde richting en met dezelfde snelheid. Bij kleinere groepen, van een aantal dieren, gaat het meestal om 1 mannetje met een 3tal vrouwtjes en de kalveren. Bij grotere groepen zullen een aantal volwassen mannetjes aanwezig zijn met elk een aantal vrouwtjes en kalveren. Ook het jagen gebeurt vaak in groepsverband en met een groot taktisch inzicht.
Elke groep dieren heeft een eigen dialect waarmee de dieren kunnen communiceren en het geluid van groepsleden gemakkelijk herkennen.

Voortplanting

Een bul is na ongeveer 11 jaar geslachtsrijp en bij een koe is dat rond de 7 jaar. Er bestaat geen echte paartijd bij de orka’s maar deze paren vaak wanneer verschillende groepen elkaar tegen komen.

De zwangerschap van een zwaardwalvis is ongeveer 16 maand waarna 1 jong van ongeveer 2 meter geboren wordt. Tweelingen komen bijna niet voor bij orka’s. Meestal wordt een orkakalf met de staart eerst geboren. De navelstreng breekt op het moment dat de orka volledig uit de moeder is en op dat moment moet het kalfje ook meteen naar de oppervlakte om te ademen. Vaak zal het hierbij geholpen worden door de moeder of een ander dier van dezelfde troep.

Omdat de vinnen van de pasgeboren orka pas na een paar uur stevig worden, moet het vlak langs de moeder blijven om zo te kunnen profiteren van de slipstream en gemakkelijk vooruit te komen. Kalfjes zijn ook zeer herkenbaar aan de verticale vouwen in de zij van het dier. Dit komt omdat het samengeplooid in de baarmoeder zat en de vouwen even tijd nodig hebben om weg te trekken. Ook het witte deel van een pasgeboren orka is in het begin eerder gelig van kleur. Ondanks het feit dat volwassen dieren geen beharing hebben, worden orka’s wel met snorharen geboren, die ze dan later verliezen.

Een kalf wordt door de moeder gezogen tot het ongeveer 15 maand oud is. Als het ongeveer 2 maand oud is, zal het tanden krijgen aan de bovenkaak en na 4 maand komen ook de tanden aan de onderkaak. Vanaf deze periode zal het naast de moedermelk ook vast voedsel beginnen eten. Het jagen zelf wordt aangeleerd door de moeder of een ander wijfje uit de groep.

Vrouwtjes orka’s krijgen tussen hun 7 en 45 jaar ongeveer om de 3 à 6 jaar een kalfje. Op 45 jaar ongeveer, gaat de vrouwelijke orka in menopauze en kan ze dus geen jongen meer ter wereld brengen.

Weetje

De orka was een belangrijk symbool voor moed in de Nazca-cultuur, een volk dat leefde tussen 200 vChr en 1000 nChr in het hedendaagse Peru. Krijgers werden afgebeeld zonder hals, zoals de orka, en men heeft ook afbeeldingen van de zwaardwalvis terug gevonden die van heel eenvoudig naar steeds detaillistischer gaan.

Populatie

Ondanks het feit dat de orka geen natuurlijke vijand heeft, wordt hij toch bedreigd: door de mens natuurlijk! Het overmatig gebruik van hun voedingsbronnen, de vele scheepvaart en vervuiling zijn de belangrijkste factoren hiervoor.

Tussen 1961 en 2003 werden massaal orka’s gevangen voor commerciële doeleinden, als populaire dieren in aquariums. De eerste dieren die gevangen werden, stierven reeds na 1 of enkele dagen. Gelukkig heeft men de omstandigheden veel verbeterd en er worden zelfs dieren in gevangenschap geboren.

Echter, er is meer slecht nieuws:
Door monstername van de vetlaag van orka’s is gebleken dat deze dieren hoge concentraties van gifstoffen in hun lichaam opgeslagen hebben. Deze gifstoffen krijgen ze binnen door hun eten en wijfjes geven deze via de baarmoeder en moedermelk ook meteen door aan de kalveren.

Ook het overmatig vissen van vb zalm, zorgt ervoor dat er een tekort aan voedsel ontstaat voor deze dieren. Bij een voedseltekort zien we een gedragsverandering bij de dieren die in kleinere groepen op zoek gaan naar voedsel en zich over een groter gebied verspreiden.

En dan maken we ook nog eens teveel lawaai onder water. Het draaien van motoren en schroeven van boten, zorgen voor geluidsoverlast voor de orka’s. Omdat deze dieren sonar gebruiken om zich te oriënteren in troebele waters en communiceren via geluid, is dit een niet onbelangrijk probleem. Het is door onderzoek gebleken dat orka’s in gebieden met veel motoractiviteit luidere en langere roepen produceren om te kunnen communiceren.

Het zou nochtans zonde zijn om dit prachtige dier te zien verdwijnen uit onze wateren!!!