Chimpansee, de mensaap

Chimpansees (Pan troglodytes) behoren tot de mensapen en is daarvan de bekendste soort. Van alle apensoorten lijkt de chimpansee het meeste op de mens. In het wild kunnen ze 45 jaar worden en in gevangenschap ongeveer 50 jaar.

Lichaam

Chimpansees die in het wild leven, wegen zo’n 40 kilo, met een maximum van 70 kilo. In gevangenschap wegen ze vaak een stuk meer: ca. 90 kilo. Dit verschilt overigens per geslacht. Mannetjes wegen meestal tien kilo meer dan vrouwtjes. Met hun 1,5 meter zijn chimpansees staand kleiner dan een mens. De duim staat bij een chimpanseehand tegenover de vingers. Hierdoor kunnen ze heel nauwkeurig dingen grijpen, wat handig is bij het fruit plukken of vasthouden van takken. Op de knokkels van een chimpansee zit eelt; dit komt omdat ze daarop steunen bij het lopen. Net als bij de mens, zijn de voeten van een chimpansee breed. Hun tenen zijn echter een stuk langer, en de grote teen fungeert als een soort duim. Net als de handen, kunnen ze ook met de voeten gemakkelijk dingen vastgrijpen.

Chimpansees hebben net als de andere mensapen geen staart. De billen zijn helemaal bloot, wat overigens goed te zien is bij de vrouwtjes. Als ze vruchtbaar zijn krijgen ze een enorme roze zwelling op hun billen, waarmee ze een grote aantrekkingskracht hebben op de mannetjes. Een chimpansee ziet ongeveer net zo goed als de mens. Ruiken en horen kan hij veel beter. Omdat chimpansees geen haar op hun gezicht hebben, is duidelijk te zien dat er, net als bij de mens, verschillen in de huidskleur zitten. Zo zijn er zwarte, bruine en blanke chimpansees.

Soorten

De chimpansee heeft geen ondersoorten. Wel is er een aap die veel op hem lijkt: de bonobo. Soms wordt hij daarom als tweede soort chimpansee gezien. Een andere naam voor deze aap is dwerg-chimpansee, hoewel hij bijna even groot is als de chimpansee. Bonobo’s leven in oerwouden in Afrika waar geen gewone chimpansees voorkomen.

Voedsel

Een chimpansee besteed per dag zo’n zeven uur aan het verzamelen van voedsel. Ze eten voornamelijk rijpe vruchten. Maar ook bladeren, schors, zaden, bloemen, noten, insecten, eieren en honing staan op hun menu. Dat een chimpansee intelligent is, bewijst het volgende: omdat termieten en insecten zich vaak verstoppen in hun nest en ze bijten als een chimpansee ze wil pakken, gebruiken ze een stokje. Die duwen ze voor een deel in het hol, waarna ze hem er vervolgens uithalen. De insecten of termieten die er aanzitten kan de chimpansee er nu moeiteloos aflikken.

Hoewel chimpansees weinig dierlijk voedsel eten, jagen ze ook enkele keren per jaar op vogels, kleine antilopen, zwijnen en zelfs apen. Omdat de chimpansees moeilijk snel door de bomen kunnen bewegen door hun zwaardere gewicht, wordt er vaak in groepen op apen gejaagd. Hierdoor is het gemakkelijker om de veel snellere aap te pakken.

Leefgemeenschap

Na een draagtijd van 7 ½ tot 8 maanden bevalt een chimpansee van haar jong. Het vrouwtje besteed veel aandacht aan de opvoeding van haar jong. Na zeven maanden kan een jonge chimpansee al een beetje lopen, maar meestal draagt moeder hem op haar rug. Per dag legt ze met hem een afstand van drie kilometer af om voedsel te verzamelen. Hoewel chimpansees in groepen van 15 tot 50 dieren leven, gebeurd het voedsel zoeken meestal met het hele gezin (ca. 6 personen), maar het mannetje trekt er vaak verder op uit. ’s Avonds slapen chimpansees alleen of samen met hun jong. Moeder beschermd haar jong tot hij een jaar of acht is. Dan is hij oud genoeg om voor zichzelf te gaan zorgen.

Chimpansees trekken vaak met verschillende andere chimpansees rond. Er zijn soms wel groepen van 100 dieren groot. Zo’n groep heet een los-vast groep. De mannetjes beschermen de groep tegen indringers. Het komt echter zelden voor dat ze andere groepen tegenkomen. In de groep zelf, strijden de mannetjes voor het leiderschap. Het populairste mannetje wordt vaak de baas van de groep chimpansees. Tijdens het voedsel zoeken, scheidt de groep zich en meestal voegen de chimpansees zich daarna weer aan andere groepen toe.

Omgeving

Chimpansees komen in West- en Centraal-Afrika voor. Ze leven daar in bossen, dichte oerwouden, halfopen savannen en in bergbossen. Ze komen er zolang er genoeg fruit te vinden is. Het merendeel van de dag zijn chimpansees bezig met fruit eten en voedsel verzamelen. ’s Middags eindigen ze met wat bladeren, waarna ze ’s avonds een bed van bladeren maken. In hun nest slapen ze vervolgens de hele nacht. Chimpansees vervangen bijna iedere avond hun nest van bladeren. Op die manier zijn ze ervan verzekerd dat er geen beesten zoals luizen in gaan zitten.

Chimpansees blijven doorgaans op de grond. Hoewel ze goed kunnen klimmen en vaak ook snel boven zijn, is het moeilijk voor ze om met hun gewicht van de ene boom naar de andere te springen. Zien ze dus voedsel in een boom hangen, dan halen ze dat, waarna ze weer naar beneden komen om hun tocht verder over de grond voort te zetten.

Vrienden en vijanden

De grootste vijand van de chimpansee is de mens. Door de toenemende bevolking en het gebrek aan landbouwgrond, worden grote delen van het bos waar de chimpansee leeft gekapt. Hierdoor wordt het leefgebied van de chimpansee ernstig verkleind. Ook de handel in ‘bushmeat’ (‘vlees uit het bos’) speelt een belangrijke rol. Veel dieren die in het tropisch regenwoud leven, waaronder gorilla’s, antilopen, zwijntjes en dus ook de chimpansee, worden gedood om hun vlees. In veel Afrikaanse steden wordt dit vlees, het zogenaamde ‘bushmeat’, verkocht.

Bedreiging en bescherming

De chimpansee wordt in meerdere opzichten ernstig bedreigd. Zo worden veel chimpansees als fotomodel gebruikt. Toeristen kunnen dan tegen betaling met een chimpansee op de foto. Het doden van chimpansees om hun vlees vormt een tweede bedreiging, zeker omdat chimpansees zich langzaam voortplanten. Het Wereld Natuur Fonds (WNF) strijdt vooral voor het behoud van de bossen en tegen de jacht op chimpansees. Ook probeert zij de handel in vlees (‘bushmeat’) tegen te gaan.