De tuimelaar: gedag en leefwijze

Wanneer mensen aan een dolfijn denken, hebben ze meestal het beeld van een tuimelaar in hun hoofd. Deze mooie en intelligente dolfijnen zijn dan ook geliefd in zeeaquaria en dolfinaria over de hele wereld. Ook in het wild worden tuimelaars vaak waargenomen. Maar hoe leeft de tuimelaar eigenlijk? Wat eet een tuimelaar, en waar komen deze dieren precies voor?

Taxonomie en soorten

De tuimelaar is, net zoals alle andere walvisachtigen, een zoogdier: anders dan vissen heeft hij longen, en moet het dier af en toe aan de oppervlakte komen om adem te halen. Tuimelaars behoren tot de orde van de zeezoogdieren (Cetacea) en tot de onderorde van de tandwalvissen (Odonteceti). Tuimelaars behoren tot de familie van de echte dolfijnen of de zeedolfijnen.

Tot het einde van de vorige eeuw werden alle tuimelaars tot dezelfde soort gerekend, namelijk de (Tursiops truncatus). Pas na 1998 werden er drie aparte soorten vastgesteld: de tuimelaar (Tursiops truncatus), de langbektuimelaar (Tursiops aduncus) en de Burrunan (Tursiops australis). In eerste instantie werd gedacht dat de laatste twee soorten ondersoorten van de tuimelaar waren, maar het bleek uiteindelijk daadwerkelijk om verschillende soorten te gaan.

Uiterlijk en voorkomen

De tuimelaar is een gestoomlijnde dolfijn; in tegenstelling tot bijvoorbeeld orka's en bruinvissen hebben tuimelaars een duidelijk aanwezige snuit. Het dier heeft een grijze rug en een lichtgrijze tot witte buik. De flippers en rugvin zijn spits.
Een volwassen tuimelaar kan afmetingen van wel vier meter en een gewicht van wel vijfhonderd kilogram bereiken, hoewel de meeste dieren tussen de tweeeneenhalve en drieeeneenhalve meter zijn. Mannetjes zijn over het algemeen iets groter dan vrouwtjes.

Tuimelaars leven over het algemeen in groepen van rond de vijftien dieren; incidenteel worden ze waargenomen in groepen van enkele honderden tot soms wel duizend dieren. Zo nu en dan wordt er ook een solitaire tuimelaar waargenomen.

Verspreiding en leefgebied

Tuimelaars zijn een zeer algemene soort; ze zijn in bijna alle wateren te vinden, met uitzonderingen van de zeeën rondom de polen. Tot in de jaren '60 waren tuimelaars zelfs in onze Waddenzee te vinden; na de bouw van de Afsluitdijk verdween de tuimelaar uit de Nederlandse wateren. In 2004 werd er weer een populatie in het Marsdiep, tussen Texel en Den Helder, waargenomen. De dieren zijn hier later niet meer gezien. Hoewel de tuimelaar uit de Nederlandse wateren verdwenen is, komt de soort wel in de Noordzee voor. Met name in het Kanaal en langs de Schotse Oostkust worden de dieren regelmatig waargenomen.

Tuimelaars als soort hebben geen duidelijke voorkeur voor diepe of juist ondiepe wateren; er zijn groepen die voornamelijk in kustgebieden leven, maar ook groepen die zich meer thuis voelen op de open zee. De zogenaamde "offshore"-types verschillen qua uiterlijk, leefwijze en dieet enigszins van hun soortgenoten in de diepere wateren.

Voedsel

Dolfinen zijn viseters; verschillende soorten vis, waaronder haring en makreel. Daarnaast eten ze soms ook kleine octopussen en andere weekdieren.

Het zicht onder water is vaak vrij troebel en tuimelaars hebben vrij slechte ogen. Tuimelaars maken daarom gebruik van echolocatie: door middel van hoge tonen die zij uitzenden kunnen ze de plaats van hun prooi bepalen.

Tuimelaars jagen vaak in groepen, waarbij ze met een aantal dolfijnen een school vis omsingelen. Sommige dieren zwemmen met de klok mee; andere dieren zwemmen tegen de klok in, zodat de vissen niet kunnen ontsnappen. Vervolgens vallen de tuimelaars met een aantal dolfijnen tegelijk de school vis aan. Een andere veelgebruikte jachttechniek is om een vis (of een school vissen) op te jagen richting een zandbank of kustlijn. Er zijn zelfs gevallen bekend van tuimelaars die op deze manier vissers hebben geholpen bij de visvangst; voor een beloning joegen de dolfijnen een school vissen op in de richting van de vissers.

Tuimelaars in gevangenschap

Tuimelaars zijn zeer geliefd bij het grote publiek en worden van alle walvisachtigen het vaakst in gevangenschap gehouden. Door hun intelligentie laten de dieren zich makkelijk trainen; de soepele en lenige dieren kunnen de meest spectaculaire kunsten vertonen.
Dolfijnen worden nog niet heel lang in gevangenschap gehouden: pas in de jaren '60 kwam er een opmars van dolfinaria en zeeaquaria waarin dolfijnen gehouden worden. De eerste dolfijnen die in gevangenschap gehouden werden, waren uit het wild afkomstig: tegenwoordig zijn de meeste tuimelaars in dolfinaria in gevangenschap geboren.

In Nederland zijn dolfijnen te bewonderen in het Dolfinarium te Harderwijk. In het koepelvormige DolfijnDoMijn is een kleine groep te vinden die dagelijks shows verzorgt; daarnaast is er de dolfijnendelta, waar een grotere groep dieren onder natuurlijke omstandigheden leeft.

Flipper

Flipper was een televisieserie uit de jaren '60 van de vorige eeuw. In de serie speelde een tuimelaar met de naam Flipper de hoofdrol. Feitelijk was Flipper niet één dolfijn; de rol van Flipper werd door maar liefst zeven verschillende dolfijnen vertolkt.
De serie Flipper heeft wereldwijd bijgedragen aan de interesse en belangstelling voor dolfijnen. Verschillende dolfinaria, waaronder het Dolfinarium Harderwijk, werden dan ook rond deze tijd gesticht.