Meer begrip voor de Iberische Wolf

Nog geen 100 jaar geleden kwam de Iberische wolf nog voor in bijna alle delen van het Iberische schiereiland, vandaag de dag is de wolvenpopulatie teruggedrongen tot de noordelijke berggebieden van Portugal aangrenzend met Spanje tot een aantal van niet meer dan 300 wolven. Het is dus hoog tijd om actie te ondernemen, anders zal dit diersoort gauw uitsterven.

Een antropologische benadering voor meer begrip

De wolf heeft te maken met een flink aantal bedreigen die het zijn soort niet gemakkelijk maakt om te overleven. Maar gelukkig bestaat er Grupo Lobo. Dit is een onafhankelijke organisatie die op gericht is in 1985. Hun doel is het beschermen en behouden van de Iberische wolf in zijn natuurlijke leefomgeving in Portugal. In 1997 startte Grupo Lobo een antropologische studie met als doel het verzamelen van informatie over de verschillende culturele manifestaties van de wolf in de noordelijke landelijke gemeenschappen in Portugal. De resultaten tonen dat de wolf op twee manieren als een bedreiging wordt gezien;

1. De wolf als directe bedreiging voor het vee.
Eeuwenlang bestaat er al een conflict tussen de mens en de wolf. Maar de laatste eeuw lijkt dit conflict steeds serieuzer te worden vanwege nieuwe bedreigingen als, aanleg van snelwegen, windmolenparken, het verdwijnen van natuurlijke prooi en toename van bosbranden. Dit alles leidt tot het verkleinen van het leefgebied van de wolf in Portugal en zorgt ervoor dat de wolf zich steeds vaker probeert te voeden met het vee van de veehouders. In het arme noorden van Portugal leeft de bevolking vooral van veeteelt. Het vee wordt via een traditioneel systeem gehouden waarbij het vee iedere dag door een herder het veld wordt in geleid en als er geen gras meer is trekken ze naar een ander stuk land. Dit is een moeilijke manier van leven met een zeer laag inkomen waarbij dus verlies van vee door aanvallen van wolven meteen financieel voelbaar is in de beurs van de veehouder en zijn familie. Hierdoor bestaat er in deze gebieden weinig tolerantie ten opzichte van de wolf.

2. Het eeuwenoude negatieve imago van de wolf.
Daarnaast bestaat er ook een cultureel beeld van de wolf, dat het er niet gemakkelijker op maakt voor de wolf om enigszins begrip van de mens te krijgen. Behalve dat de wolf een directe bedreiging is voor de veehouders en daardoor niet geliefd is, bestaat er ook een andere reden waarom er weinig tolerantie bestaat ten aanzien van de wolf. En dat is het negatieve beeld van de wolf. Al eeuwenlang wordt de wolf negatief afgeschilderd, denk aan de boze wolf in sprookjes als Roodkapje of De drie biggetjes, de vele verhalen die er bestaan over weerwolven, of religieuze verhalen die de wolf afbeelden als een anti-Christ figuur. Vanwege deze eeuwenlange negatieve beeldvorming van de wolf blijkt dat het uitsterven van de wolf niet alleen een biologische kwestie is.

De Iberische wolf en de Imaginaire wolf

We zouden kunnen stellen dat er in Portugal twee soorten wolven bestaan; de Iberische wolf en de imaginaire wolf die ontstaan is in de hoofden van de mensen. Hoewel de eerste soort in het wild bijna is verdwenen, blijft de imaginaire wolf nog zichtbaar aanwezig. Deze wolf, wordt gevisualiseerd in de cultuur van de landelijke berggebieden in Noord-Portugal, en komt tevoorschijn in de hoofden en verhalen van de oudste bewoners van deze rurale gemeenschappen, in de monumentale indrukwekkende wolvenvallen of je vind nog ergens een stille verwijzing in één of ander verborgen plekje in één van de kleine granieten dorpjes. Uit het beeld dat de mensen van de wolf hebben blijkt dat er zowel fascinatie als haat en angst voor deze dieren bestaat. Gedurende eeuwen heeft dit geleid tot verschillende bijgeloven en worden de wolven soms bovennatuurlijke krachten toegeschreven. In de rurale gemeenschappen wordt vaak over de wolf gesproken alsof het een mytisch figuur is. Deze imaginaire wolf is misschien wel de grootste bedreiging voor de echte wolf.

In de landelijke gemeenschappen in het noorden kenden men verschillende methoden om de wolven te doden. Eén van de meest indrukwekkende manieren was door middel van de fojos do lobo, de wolvenvallen. De oorsprong van deze vallen die nu nog te zien zijn gaan terug tot in de 10de eeuw and werden regelmatig gebruikt tot ongeveer tot aan het einde van de 19e eeuw. Maar in bepaalde regio´s op het Iberisch schiereiland werden ze zelfs nog gebruikt tot eind jaren ´70 van de afgelopen eeuw. Deze vallen bestonden uit 2 muren van soms wel 2 kilometer lang. De twee muren liepen op het eind naar elkaar toe en kwamen uit bij een diep gat, de val. Wolven werden door jagers tussen deze twee muren gedreven totdat hen uiteindelijk niks anders meer restten dan in het hol te vallen. Verder bestonden er volksverhalen dat wolven genezende krachten zouden bezitten. Een paar eeuwen geleden was het een algemeen gebruik om de keel van een wolf (golo do lobo) te gebruiken om de ziekte lobagueira te genezen. Dit was een ziekte bij het vee die veroorzaakt zou zijn door de adem van de wolf die door het gebied rondspookte of door uitwerpselen van wolven. Alle culturele manifestaties over de wolven in dit gebied worden door de onderzoekers van Grupo Lobo zorgvuldig verzameld en bestudeerd om zo beter de houding van de mensen in dit gebied ten opzichte van de wolf te begrijpen om zo uiteindelijk het conflict tussen mens en wolf te reduceren door het inzetten van geacpteerde manieren om de wolf te beschermen zonder dat daarbij het financieel belang van de boeren in het geding komt.

Het opnieuw inzetten van autochtone hondenrassen

Eén van de maatregelen die Grupo Lobo binnen deze theorie genomen heeft is het introduceren van honden om de kuddes vee te bewaken. Dit zijn niet zomaar honden, maar het gaat hier om autochtone hondenrassen (Cão de Castro Laboreiro, Cão de Serra da Estrela, Rafeiro do Alentejo, Cão de Gado) die speciaal gefokt en opgeleid zijn voor het bewaken van kuddes tegen wolven. Deze honden werden vroeger veel gebruikt, maar het gebruik en de kennis van deze honden is de laatste eeuw steeds meer verloren gegaan. Daarom worden herders nu ook weer opnieuw opgeleid in hoe ze deze honden moeten houden en trainen. Deze methode lijkt succesvol te zijn omdat de ze zowel de wolven beschermen als de boeren en hun vee.

Het wolven-opvangcentrum van Grupo Lobo

Maar dit is maar één van de vele initiatieven die Grupo Lobo heeft genomen ter bescherming van deze diersoort. Zo is er onder andere ook een wolven-opvangcentrum opgericht in Malveira waar gewonde wolven of wolven die in gevangschap hebben geleefd worden op gevangen en bestudeerd. In dit opvangcentrum verblijven verschillende wolven met ieder hun eigen trieste verhaal. Je vindt er bijvoorbeeld een wolf die als pup gevangen is en opgesloten in een appartement bij mensen thuis opgegroeid is, of een wolf die gered is uit een val, maar waardoor hij nu wel een deel van zijn poot moet missen en weer een andere wolf die gevonden werd, vastgeketend aan een ketting op een boerderij waarvan de mensen dachten dat het een hond was.

Deze wolven hebben uiteindelijk geluk gehad dat ze gevonden zijn en naar het opvangcentrum zijn gestuurd. Velen anderen zijn gedood door jagers of werden vergiftigd door boze boeren. Deze prachtige dierensoort, hoort zijn plaats te behouden in het ecosysteem om daarin zijn regulerende functie uit te kunnen voeren. En het is ieders plicht om ze te beschermen tegen uitsterven en mee te werken aan het creeën van een omgeving waarin mens en wolf in balans samen kunnen leven. De wolven in het opvangcentrum kunnen helaas nooit meer terug in het wild geplaatst worden omdat ze of gehandicapt of te zeer gewend zijn aan mensen, maar dankzij Grupo Lobo, die een beter begrip voor de wolven probeert te realizeren, hebben de Iberische wolven die nog steeds in het wild leven een betere kans op overleven.