Wilde dieren, wild of tam?

In de discussies rond het houden van dieren worden heel vaak bezwaren geuit tegen het houden van wilde dieren. Feitelijk is het helemaal niet duidelijk wat nu een wild dier is. Onder menselijke invloed worden er bijvoorbeeld wel lijgers gefokt, een kruising tussen een leeuw en een tijger. Zijn lijgers nu wilde dieren terwijl ze in de natuur in het geheel niet voorkomen. Dan zijn er legio dieren die in de vrije natuur voorkomen, maar ook al vele generaties door de mens gehouden en gefokt worden. Deze gehouden soorten zijn aangepast aan het leven bij de mens, maar ze zouden in de vrije natuur niet meer kunnen overleven. Zijn het dan toch wilde dieren? Veel onduidelijkheden dus en de overheid die op onderdelen met wetgeving tot regelingen tracht te komen heeft tot op heden geen bruikbare definitie kunnen geven

Definitie overheid

In het Dierentuinenbesluit heeft de overheid een begripsomschrijving van wilde dieren gegeven. Wilde diersoorten worden hier omschreven als: alle van nature in het wild levende diersoorten met uitzondering van diersoorten die voorkomen in de bijlage bij het Besluit aanwijzing voor productie te houden dieren en honden en katten. Kijk, alle diersoorten kwamen wel eens van nature in het wild voor. Ook onze runderen, paarden, schapen, konijnen, honden en katten. Door deze dieren nu uit te zonderen in een besluit is door de overheid op geen enkele wijze een bruikbare definitie gegeven van wilde dieren. Deze uitzondering lijkt alleen maar verdacht veel op alles als wilde dieren te beschouwen behalve de dieren die economisch van belang zijn en de dieren die door veel Nederlanders worden gehouden (honden, katten) en die men vanwege de onrust onder de bevolking maar beter even geen wild dier te noemen. Van wat nu wel moet worden verstaan onder wilde dieren helpt ons de gekunstelde begripsomschrijving in het geheel niet.

Raad voor Dierenaangelegenheden

De Raad voor Dierenaangelegenheden, een belangrijk adviesorgaan voor de regering waar het over dierenaangelegenheden gaat, is duidelijker in de onderscheiding van wilde dieren van niet wilde dieren. De Raad spreekt over gehouden- en niet gehouden dieren. De Raad ziet het gedrag van wilde dieren als het resultaat van een evolutionair selectieproces. Het gedrag van wilde dieren zou daarom nauwkeurig zijn afgestemd op de beperkingen en mogelijkheden van de natuurlijke leefomgeving. Aangenomen mag worden dat de Raad hier de populatie als uitgangspunt neemt en niet een willekeurig dier. Binnen de populatie bestaan immers ook verschillen tussen heel goed aangepast en nauwelijks aangepast en bovendien is de omgeving ook steeds in verandering waarbij meer aangepaste individuen in de knel kunnen komen en minder aangepaste individuen juist meer kansen kunnen krijgen. De Raad constateert ook dat: Voor gedomesticeerde diersoorten (en -rassen) kan het echter problematisch zijn om een ‘natuurlijke’ leefomgeving vast te leggen, omdat het corresponderende wildtype niet noodzakelijk een referentiewaarde vormt. Bij gedomesticeerde diersoorten is echter vastgesteld dat het complete gedragsrepertoire van de wilde voorouders nog steeds (latent) aanwezig is en zich na introductie in een seminatuurlijke omgeving snel herstelt.

Domesticatie

De grens tussen wat we een wild dier en een tam (gedomesticeerd) dier kunnen noemen ligt niet zo eenvoudig als sommige mensen wel eens menen te kunnen veronderstellen. Het proces van domesticatie kan men zien als het overbrengen van dieren uit het natuurlijk levensmilieu, met de daarin werkzame selectiedruk, naar een huisdier- of veehouderij, met een kunstmatige door de mens beheerste selectie. De basis voor domesticatie is min of meer een symbiose waarbij sprake is van wederzijds nut, dus zowel van mens als van het dier. Het meest eenvoudige voorbeeld is dat de mens voeding verschaft en het dier de mens vlees, eieren. Wol of gezelschap. De genenpool van een groep wilde dieren die onderworpen worden aan domesticatie zal zich ook gaan wijzigen omdat de best aangepaste soorten binnen de door de mens gecreëerde milieu het meest succesvol zullen zijn in de voortplanting en bij de door de mens doorgevoerde selectie zal hij kiezen voor de meest aangepaste individuen. Deze zaken brengen het domesticatieproces in een versnelling en de gehouden dieren groeien snel van het oorspronkelijke wildtype af. Per diersoort kunnen er zeker grote tijdsverschillen optreden al was het alleen maar omdat er per soort grote verschillen bestaan in de frequentie van voortplanting. Bij muizen ligt die snelheid veel hoger dan bijvoorbeeld runderen. Naarmate er dieren geboren worden met meerdere generaties voorouders die als gehouden dier hebben geleefd, zal de mate van domesticatie groter zijn vanwege de veranderende genenpool. Feitelijk kun je zeggen dat de eerste generatie geboren in gevangenschap de basis leggen voor het gedomesticeerde dier. Ook de (wilde) ouders van deze generatie zijn dermate gewend geweest aan de veranderende omstandigheden dat ze zijn overgegaan tot voortplanting.

Domesticatie veranderde de wereld

De wereldbevolking bedraagt een zeer ruime zeven miljard mensen. Dit is een aantal dat ondenkbaar zou zijn geweest zonder domesticatie van dieren en planten. Domesticatie van dieren en planten wil zeggen dat wij dagelijks gewoon over voedsel kunnen beschikken. Dit zou ondenkbaar zijn geweest zonder domesticatie. We zouden dan nog leven als jagers en verzamelaars, gezondheidszorg en onderwijs ontberen, een zeer hoog kindersterftecijfer hebben, een lage levensverwachting hebben, honger zou vele dagen onze metgezel zijn, kortom, we zouden een heel primitief leven leiden en ook lijden. Domesticatie heeft de mensheid veel goeds gebracht en de dieren waarschijnlijk ook. Huisdieren krijgen huisvesting en voeding, worden beschermd tegen vijanden en barre omstandigheden. Natuurlijk gebruiken wij hun vlees, eieren, huiden, en wol, maar aan het lijden in de natuur zijn deze dieren onttrokken.

Wild of gedomesticeerd?

Komen we nu even terug op de vraag wanneer er sprake is van wilde dieren dan mogen we concluderen dat gevangen wilde dieren tot de wilde dieren gerekend moeten worden. Daarbij mag misschien nog wel een vraag worden gesteld bij jonge dieren die als nestjong door mensen zijn grootgebracht. Dergelijke dieren kennen in de regel geen angst voor de mens en ze zien de mens zelfs heel vaak als een soortgenoot of zelfs ouder. Maar los hiervan is het zo dat al heel snel na het in geboren worden in gevangenschap er generaties ontstaan die zich aanpassen aan het leven bij de mens. Er zijn opvattingen dat het niet uitmaakt of dieren worden gevangen of in gevangenschap geboren zijn. Voor hun welzijn zou dit weinig uitmaken. Het soorteigen gedrag zou erfelijk bepaald zijn en alle dieren, in de vrije natuur of in gevangenschap, zouden de voor hun welzijn dit gedrag moeten kunnen uiten. Dieren zouden daarom niet gedomesticeerd kunnen zijn, zelfs niet als ze met de fles zouden zijn grootgebracht. Deze opvatting is wel heel kort door de bocht en ook niet in overeenstemming met de praktijk van de vele tientallen soorten die in gehouden omstandigheden prima gedijen. Dat het houden van deze dieren geen probleem is komt mede omdat ook dieren in gehouden omstandigheden zich niet altijd als bijvoorbeeld honden moeten gedragen. Vele tropische en inheemse vogels bijvoorbeeld kunnen omstandigheden worden geboden waarbij ze hun soorteigen gedrag gewoon kunnen vertonen. Na enkele generaties leggen de dieren de angst voor de mens af en zelfs exemplaren uit de eerste generatie komen al tot voorplanting al kan dat wel wat langer duren. De daarna volgende generaties planten zich steeds sneller voort. Zeker in ruime volières met beplanting en een goede verzorging passen vogels zich heel snel aan de gehouden omstandigheden aan. Overigens is deze aanpassing aan de gehouden omstandigheden bij vele diersoorten geen enkel probleem. Reptielen en amfibieën zijn veelal heel goed te houden, belangrijk is dat de houderijomstandigheden goed zijn. De mogelijke angst voor de mens leggen deze dieren heel snel af zoals men dat ook kan waarnemen bij bijvoorbeeld vissen in een vijver of aquarium. Zodra de eigenaar bij de vijver komt komen de vissen ook in de verwachting voeder te krijgen. Ook gehouden vissen in aquaria reageren precies het zelfde.

Houden van vele inheemse soorten en exoten is heel goed mogelijk, maar de eigenaar dient er wel zorg voor te dragen dat hij zijn dieren een echt goede huisvesting en ook een goede verzorging geeft. Wildvang is niet meer van deze tijd, dat is ook niet nodig omdat er voldoende soorten beschikbaar zijn die al vele generaties in gehouden omstandigheden worden gefokt of gekweekt. Deze dieren vormen bovendien een belangrijk reservoir voor de soorten die op uitsterven staan door vooral biotoopverlies en waarbij deze dieren weer een belangrijke bijdrage kunnen leveren, na het herstel van het biotoop, de soorten weer het herstelde oorspronkelijke biotoop kunnen gaan bevolken. Het is namelijk mogelijk om dieren niet alleen te domesticeren, maar ook om ze te de-domesticeren.