Springzaad, ongeduldig plantje

Zelfverspreiding (Autochorie). Een vreemd woord waar je veel kan onder verstaan. Ik heb het hier over de manier waarop echte planten hun zaad kunnen verspreiden. Een beetje belerend zou ik zeggen dat er zowat 5 manieren voor verspreiding van vruchten en zaden zijn. Door de wind, door het water, door de dieren en de mens of dat de plant zijn zaad zelf moeten verplaatsen, gewoon laten vallen of weg schieten.

Springzaad

Springzaad of Impatiens is als plant vooral bekend voor de curieuze verspreiding van zijn zaden. Deze springzaden vinden we vooral op vochtige plekken, langs beekjes en rivieren. Het Klein springzaad (Impatiens parviflora) pronkt met met kleine bleekgele bloempjes die teer bengelen aan een bijna doorzichtige steel. Als de knots-vormige doosvruchten rijp zijn. plegen ze hun zaden rondom weg te schieten. Op deze wijze heeft het Klein springzaad in de 19e eeuw bijna geheel Europa veroverd, nadat het vanuit het Oost-Siberisch mongoolse gebied in onze bota­nische tuinen terecht was gekomen. Het slingerde zijn zaden doodeenvoudig over het hek! De wind, het water, de dieren en ook de mens droegen er nog toe bij om de ontsnapte tuinplant verder te verspreiden. Wat eens beschouwd werd als een zeldzaamheid in parken, werd al snel bekend als onkruid, dat vrij baan voor zich maakte met zijn meedogenloos zaad schieten. Ondertussen heeft het klein springzaad zijn plekje gevonden in de natuur en is het helemaal niet meer zo woekerend. Zijn groot familielid de Reuzenbalsemien, Impatiens glandulifera heeft ondertussen de woekerende taak overgenomen en ook nu denken we weer dat het de volledige natuur gaat inpalmen.

Dezelfde kogelregen veroorzaakt het Groot springzaad (Impatiens noli-tangere) of 'Kruidje-roer-me-niet' zo genoemd omdat het slechts met een vinger of door een langs komend dier moet worden aangeraakt om het 'bommetje' te laten ontploffen. Dit experiment kan men thuis doen, als men een Impatiens-stengel met verwelkende bloemen in een vaas helemaal laat uitdrogen. Tuinbalsemien en Vlijtig liesje (Impatiens walleriana) op de vensterbank laten hetzelfde effect zien.

Hoe werkt het weg schieten van het zaad?

Hoe het mechanisme daarbij werkt, is bekend. De cellen van de vijf vruchtblaadjes, die met elkaar de vruchtwand vormen, beginnen uit te drogen en de vruchtblaadjes laten los van elkaar. Aan de spanning (turgor) wordt geen weerstand meer geboden. In een oogwenk rollen de vruchtdelen zich op en schieten de zaden meters ver weg. De grootste bekende afstand is 3,4 meter. Bij de Springveldkers (Cardamine impatiens) heeft men zelfs 'schoten' van vijf meter vastgesteld. Bij de Pinksterbloem (Cardamine pratensis) was de afstand 2,4 meter. Ook hier scheuren de kleppen van de vrucht door de spanningsverschillen los van de verdikte rand, rollen zich van onderen naar boven op en slingeren de zaden met grote kracht in de lucht.

Springzaad in de Bach bloesemtherapie

Curieus is wel dat dit vlijtige plant met de vele onrustige namen in de 'spirituele' kruidengeneeskunde van Dr. Bach gebruikt wordt voor ongeduldige, chaotische mensen, die snel, snel alles willen doen. Ze jagen door het leven, waardoor ze nerveus en prikkelbaar worden, gestresseerd geraken en gemakkelijk aan slapeloosheid lijden. Reuzenbalsemien maakt dat de nerveuze mens milder wordt, de zin van bezinning tot hem doordringt en hij het nodige geduld kan opbrengen naar andere mensen toe. Dr. Bach schrijft over Impatiens:"Je streeft naar volmaakte zachtmoedigheid en vergevingsgezindheid en de mooie bloesem van de Reuzenbalsemien die langs de oevers van sommige stromen in Wales groeit, zal je met haar zegen helpen dat te bereiken". Zou deze plant sommige natuurliefhebbers, die ongeduldig worden over de ongebreidelde groei van deze Impatiens, hen ook wat willen leren?