Hemelsleutel, sier- en geneeskruid

Hemelsleutel! Ook dat is de naam van een plant, mooier kan bijna niet. De officiële naam is Sedum telephium, dus een Sedumsoort, waar ook vetplantjes zoals Muurpeper en Wit vetkruid bij horen. Sierplant maar ook geneeskruid. De inheemse soort vinden we nauwelijks nog in de natuur. De gecultiveerde soorten zijn er des te meer, maar dan wel in plantsoenen en tuinen. Wat stijve plant dat wel maar omdat ze zo laat bloeien zijn ze toch populair geworden. Klinkt er weinig enthousiame in mijn woorden? Dat klopt. Ik hou meer van luchtige planten dansend op elk vleugje wind, maar misschien komt er wat meer waardering van mijnen tweege, als hij ook een goede geneeskrachtige plant blijkt te zijn. In elk geval worden er hier en daar al straffe verhalen verteld over de wondgenezende werking van de gekneusde vettige blaadjes.

Dodoens Wondencruyt

Niet dat de medicinale werking zo nieuw is, eerder vergeten, want bij Dodoens vinden we die wondwerking al terug. Nog straffer, hij noemt het zelfs Wonden cruyt en Smeerwortel beschrijft heeft ronde vette broosche stelen die becleet zijn met dickachtighe vette bladeren die rontsomme wat ghekerft en vol saps zijn. . En Wonden cruyt es van ghelijcke cracht en werckinghe als Donderbaert/ ghelijck Dioscorides en Plinius schrijven.
De plant werder vroeger ook Hylotelephium telephium genoemd, mogelijk de Telephion van Dioscorides en als wondkruid gebruikt door Telephus, zoon van Hercules

Gerard, 1597, verhaalt ook dat deze plant 'vol is van leven'. De bladeren werden tot kransen gemaakt en met midzomernacht opgehangen in huis, midsomer man. Zo ook in Duitsland waar Tragus, 1539, meldt dat na midzomernacht het bijgeloof is om dit kruid na een paar dagen over kamerdeuren te hangen dat die groen blijven tot kerst en dat degene die het gewas ophangt geen ziekte kent zolang als de plant groen blijft.

Gebruik bij Galenus, Lobelius en anderen

• Doscorides schrijft dat Telephium de witte plakken en sproeten die aan de huid en vooral aan de handen en het aanzicht komen genezen kan. Galenus zegt dat het alzo goed de grauwe als de witte plakken en sproeten verdrijft als het met azijn daarop gelegd is omdat het zo krachtig is in het afvegen en zuiver maken .
• Tegen witte zerigheid of schilfers: Leg de gestampte bladeren zes uren daarop, maar daarna moet het met gerstemeel bestreken worden. Lobelius
• Tegen onzuivere en ontstoken wonden: Druppel het sap daarin en leg het gekneusde kruid daar bovenop. Ravelingius.
• Het sap van smeerwortel of het water waar die in gekookt heeft is een bijzondere baat om de wonden dicht te maken en het bloed te stelpen, ook om de uitwendige wonden en zweren en breuken te genezen. Chabraeus.
• Wondenkruid of smeerwortel kan met haar matige koude en droogte alle lopende gaten genezen en alle smarten verzoeten die door galachtige vochtigheden veroorzaakt zijn’.

Flora Batava

En in de Flora Batava wordt de plant Knollig huislook genoemd, omwille van zijn dikke vlezige wortels. In deze flora worden ook verschillende wilde groeiplaatsen vermeld, weliswaar zowat 150 jaar geleden. Interessant voor de liefhebber om die oude groeiplaatsen nog eens op te sporen. In Warmoesierslanden om Utrecht. In den ouden Haarlemmer Hout, in het eiken Hakboschje. In het Bosch van Saxemburg onder Bloemendaal. In het Haagsche Bosch, vooral aan de Noordzyde . Op beschaduwde plaatsen by de Mickelhorst, by Onnen en elders in 't Gorecht in het Departement Groningen. In het Bosch achter het Huis te Zeyst, en aan Dykjes by Velsen. Veel zal ondertussen wel verdwenen zijn, niet alleen de Hemelsleutel maar ook de hackboschjes en de dykjes.
In deze Flora Batava vermeldt men geen medicinale werking, maar wel verwijzingen dat het 'door al het vee gegeten wordt, behalven door Paarden (Linn.); volgens Mattuschka ook niet door Schapen. De Byen azen zeer gaarne op de Bloemen, en trekken er veel honig uit (Sw. Abh. Mattuschka). Tot verwstof heeft men de Plant van geen byzonderen dienst bevonden (Dambourney). In Tuinen verplant wordende, zouden de roode paarsche Bloemen ligt tot eene witte kleur overgaan'. (Suckow.)

Gebruik vandaag.

De vettige gekneusde bladeren zijn goed te gebruiken tegen een droge ruwe huid, winterhanden, aften en heesheid. Recent wetenschappelijk onderzoek vermeldt een anti-inflammatoire werking van de zogenaamde polysacchariden in de plant. Dat zijn de slijmerige stoffen die vrij komen bij het kneuzen van de plant. Ook een anti-oxydant en een fotoprotective werking werd vastgesteld, wat betekent dat deze Sedum ook te gebruiken is bij brandwonden en bij zonnebrand.

Enige wetenschappelijke onderzoeken

• Anti-inflammatory effects of the methanol extract of Sedum telephium ssp. maximum in lipopolysaccharide- stimulated rat peritoneal macrophages.Sedum telephium ssp. maximum is a medicinal plant that possesses anti-inflammatory, analgesic and keratolytic properties.......Data show that STME might be useful as a potential anti-inflammatory agent. Pharmacology. 2008;82(4):250-6. Epub 2008 Sep 26.
• Sedum telephium L. polysaccharide content affects MRC5 cell adhesion to laminin and fibronectin.The results confirmed that natural polysaccharides, with chemical structures different from heparin, were able to interfere with integrin-mediated cell behaviour and they contributed to the outstanding effects of Sedum juice and to the role of polysaccharides in cell-matrix interaction. J Pharm Pharmacol. 2000 May;52(5):585-91.
• In-vitro antioxidant and in-vivo photoprotective effect of three lyophilized extracts of Sedum telephium L. leaves.J Pharm Pharmacol. 2000 Oct;52(10):1279-85.