Een Bonsai Boom Kweken

Bonsai - de oude Oosterse kunst van het kweken van een dwerg-boompje. Het kweken van een mooie Bonsai is een kunst op zich. Een Bonsai boompje kweken, hoe doe je dat eigenlijk? Welke boomsoorten of gewassen zijn geschikt? Wat moet je doen om een boom zo klein te kweken en houden? De herkomst (Punsai, China) en ontwikkeling van Bonsai (Japan), een overzicht van principes, geschikte soorten om een Bonsaivorm te kweken en diverse stijlen in Bonsai technieken en vormen kun je lezen in dit artikel.

Bonsai Boom Kweken Inhoud

• Bonsai Boom - Begrip
  
• Bonsai Japan - Punsai China
  
• Bonsai Ontwikkeling
• Bonsai Boom Techniek
  
• Geschikte Gewassen
  
• Diverse Bonsai Stijlen
  
• Bonsai Kweken - 3 Methoden
  
• Yamadori - Bonsai uit Zaailingen
  
• Sashiki - Bonsai uit Stekken
  
• Misho - Bonsai uit Zaad
  
• Voorgevormd/Bestaande Bonsai
  

De Bonsai Boom

Bonsai Boom is een bekend begrip geworden; de meeste mensen denken dat Bonsai van Japanse herkomst is en weten niet dat deze techniek oorspronkelijk uit de Chinese cultuur stamt. Alvorens over te gaan tot de meer concrete en praktische aspecten, wordt hieronder eerst een schets gegeven van de geschiedenis c.q. herkomst en ontwikkeling van de Bonsai techniek.

Bonsai Japan - Punsai China

Bonsai Japan - Punsai China. Bonsai is een begrip dat afstamt van het Japanse Bon Sai en ‘geplant in een container’ betekent; ook kom je wel de betekenis 'boom in een pot' tegen. Het begrip mag dan een Japans woord zijn, maar het principe en de oorsprong van Bonsai ligt in China. Voor zover na te gaan heeft men ruim een eeuw v.Chr. in China -hier Pun Sai genoemd- reeds de techniek toegepast om bomen in potten en schalen te plaatsen. De eerste Bonsai waren oude bomen die uit de natuur c.q. 'het wild' werden gehaald om de patio's van kloosters in China op te sieren, maar bovenal als teken van verering van de natuur (vooral bij de Taoïstische monniken).

Bonsai Ontwikkeling

Bonsai ontwikkeling. Ten tijde van de Chinese dynastieën zijn culturele- en kunst invloeden overgegaan naar Aziatische buurlanden. Met name Japan heeft (gedurende de Kamakura periode) de Bonsai kunst overgenomen en de Chinese technieken gekopieerd. Vervolgens is men in Japan verder gegaan met het ontwikkelen en verfijnen van de Bonsai. Niet alleen qua stijlen en stilering, maar ook de ontwikkeling van de technieken en specialistisch gereedschap.

In de Aziatische landen is Bonsai dus al eeuwenlang bekend. Het heeft tot ca. 1900 geduurd voordat het ook buiten de Oosterse grenzen bekend werd. Pas rond 1970 heeft bonsai zich verspreid, eerst naar Amerika en vervolgens naar Europa. Heden ten dage is Bonsai nog steeds populair, een belangrijk onderdeel van de Japanse cultuur. Japan staat aan de Bonsai Top.

Bonsai Boom Techniek

Bonsai is de techniek om bomen te kweken -dwergboompjes- op zodanige wijze dat deze een natuurlijke realistische verschijningsvorm hebben en er oud uitzien. In de loop der tijden is Bonsai van het 'eenvoudig' bomen in potten (containers) houden, uitgegroeid tot verfijning en een serieuze artistieke c.q. professionele kunstvorm. Bonsai is de Oosterse kunst van het kweken van dwergbomen in een ondiepe schaal. Verder zijn de verhoudingen in de vorm heel belangrijk: er mag nooit sprake zijn van symmetrie. En de Bonsaivorm is gebaseerd op realistische omstandigheden, d.w.z. op basis van groeiwijze en vorm van bomen en boomstijlen zoals deze ook in de vrije natuur voorkomen.

Voor het kweken van een Bonsai worden zowel bladverliezende als groenblijvende bomen en struiken gebruikt. In Japan worden diverse soorten boompjes tot miniatuurbosland-schappen gecombineerd, met bloemen in het voorjaar en sterke bladerloze soorten in de winter.

Bonsai - Geschikte Planten Struiken

Geschikt voor Bonsai. Er zijn veel soorten planten geschikt om Bonsai op toe te passen. Hier worden enkele bekende c.q. populaire gewassen genoemd, maar er zijn er veel meer.

Klassieke Bonsaiplanten

• Vijfnaaldige Den
• Chinese Jeneverbes

Beide zijn groenblijvende naaldbomen.

Bloeiende Soorten

• Japanse Treurkers Japanse Abrikoos
• Kleinbloemige Azalea's
• Houtige Chrysantsoort

Europese Gewassen

• Berk
• Beuk
• Den
• Meidoorn
• Spar

Dit zijn enkele voorbeelden uit een grote lijst gewassen die geschikt zijn. Het is natuurlijk ook interessant wanneer het je lukt om een Bonsai te vormen bij een soort die niet zo veel in Bonsaivorm voorkomt.

Bonsai Bomen in vele verschillende Stijlen

Bonsai Stijlen

Bonsai kan gevormd worden in diverse specifieke stijlen. Hoewel de stijlen qua verschijningsvorm variëren hebben ze gemeen dat ze alle gebaseerd zijn op realistische natuuromstandigheden, zoals de bomen c.q. boomstijlen qua groeiwijze en vorm op een bepaalde plek in de vrije natuur voorkomen. Hieronder worden de meest bekende stijlen genoemd met de Japanse naamgeving op alfabetische volgorde.

Bujingi

• Laterati. Deze stijlvorm is een boom met een stam die kaal en kronkelig is, doordat deze in de vrije natuur tussen bomen staat die sterk overheersen. Hierdoor is deze boom gedwongen om naar boven te groeien om licht te krijgen. In de Bonsai vorm wordt deze stijl nog wat woester gemaakt door een gedeelte van de stam kaler te maken: Shari en door Jin: schors weg te halen van de takken.

Chokkan

• Rechtopgaand. Dit is een Bonsaivorm die je veel ziet, synchroon aan het frequent voorkomen van deze boomstijl in de natuur. De stam loopt recht en niet helemaal tot aan de top; deze wordt gevormd door een tak.

Fukinagashi

• Windgestriemd. Bij deze stijl is er sprake van een boom die naar één kant groeit. Hoewel de takken zowel aan de linker- als rechterkant van de stam zitten, maken ze beide een wending naar één kant of richting.

Hokidachi

• Bezemstijl. Deze stijl is vooral geschikt voor loofbomen die fijne vertakkingen hebben. Doordat de stam niet tot aan de top doorloopt, kan er een bolvormige kruin ontstaan.

Ikadabuki

• Vlotstijl. Uit een boom die omgevallen is (liggende boomstam) met een nog gezond wortelsysteem zullen naar boven gerichte zijtakken groeien en zal zich een nieuw wortelsysteem vormen. Hierdoor worden de zijtakken dikker en groter. Na enige tijd zullen de nieuwe stammen een gedeelde bladertooi vormen. Bij Bonsai moet bij deze vlotstijl duidelijk te zien zijn dat alle stammen ontspruiten uit de liggende boomstam.

Ishisuki

• Groeiend in een rots. In de natuur groeien deze bomen in de spelonken en holtes van een rots, waardoor ze vaak wat schraal zijn en niet snel groeien, mede doordat de wortels weinig ruimte hebben. De Bonsai vorm staat vaak in een rots in een platte schaal die meestal gevuld wordt met grind of water.

Kabudachi

• Multistam. Deze boomstijl heeft drie of meerdere stammen, die alle uit één wortel spruiten. Alle stammen delen dezelfde bladertooi.

Kengai

• Cascade. Dit is voor Bonsai een moeilijke stijl, daar dit een boom is die naar beneden groeit en met de zwaartekracht te maken krijgt. In de natuur kan een boom door allerlei omstandigheden (steile rotsgroei) en natuurverschijnselen (sneeuw, lawines, storm) sterk naar beneden buigen c.q. groeien.

Han-Kengai

• Semi-Cascade. Deze stijl c.q. boom groeit net als bovengenoemde in de vrije natuur vaak op steile rotsen. Deze boomstijl is ook te vinden bezijden rivieren en meren. Vaak loopt de stam van de boom eerst iets omhoog en buigt later naar beneden.

Moyogi

• Kronkelend. Zowel bij Bonsai als bij bomen in de vrije natuur komt deze stijl (waarbij de stam kronkelend naar boven loopt en bij elke kronkel een vertakking ontspruit) frequent voor.

Seki-Joju

• Wortels over de steen. Bomen die tussen rotsen of op een rotsachtige plek staan, verspreiden hun wortels open en bloot naar een plek met een vruchtbare bodem. Op deze wortels vormt zich een laagje schors ter bescherming. In Bonsai vorm ontwikkelen de wortels zich -analoog aan de vrije natuur- over de steen heen.

Sharimiki

• Drijfhout. Deze stijl kenmerkt zich bij bomen in de natuur door kale plekken (zonder schors) op de stam. De zon bijt deze plekken in de loop der tijd verder uit, waardoor een hele eigen stijl en sfeer van de stam ontstaat. In Bonsai past men de zogenaamde Shari techniek toe, hierbij wordt de schors van de stam gehaald en bijt men de plekken verder uit met kalkzwavel.

Shakkan

• Hellend. Een boom zal in de natuur naar een bepaalde kant groeien als gevolg van een overheersende windrichting en een standplek in de schaduw, waardoor de boom naar het licht toe gaat groeien. De Bonsai vorm moet een (hellende) hoek hebben van 60 tot 80 graden.

Sokan

• Dubbelstam. Bomen met deze vorm komen in de natuur frequent voor; in Bonsaivorm echter niet. De twee stammen variëren qua afmeting en omvang. De dikste stam groeit over het algemeen omhoog en de dunnere stam schuin aan de hoofdstam. Ze delen samen dezelfde bladertooi.

Yose-Ue

• Woudstijl. Deze stijl bestaat uit losstaande bomen die toch een groep vormen met een gezamenlijke bladertooi. In de Bonsai vorm staan de dikkere en langste stammen in het midden en de dunnere en lagere aan de zijkant in de pot.

Bonsai Kweken - Zaailingen Stekken Zaaien

Er zijn in grote lijnen 3 methoden om een Bonsai boompje te kweken c.q. te vormen, die hier-onder kort besproken worden.

Bonsai 3 methoden - Yamadori Sashiki Misho

Voor Bonsai geschikte planten of struiken kan je in een kwekerij of tuincentrum kopen, je kunt tussen boomzaailingen in het bos of in de tuin zoeken (Yamadori), uit stekjes kweken (Sashiki) of zelf uit zaad opkweken (Misho).

Bonsai uit Zaailingen kweken - Yamadori

Yamadori is het verzamelen van zaailingen van bomen uit de vrije natuur: tuin of bos. Zaailingen zijn scheuten van -c.q. rond/in de buurt van- de boom. Soms worden ook kleine boompjes zelf uitgegraven en gebruikt, maar dit is in een bos wat moeilijker te realiseren, daar dit als diefstal gezien zal worden en een boswachter stappen zal ondernemen. Uit je eigen tuin een klein boompje uitgraven is natuurlijk geen probleem. Het beste is om zaailingen in het voorjaar uit de grond te halen. Als je niet met zaailingen werkt, maar met een boompje, kies dan een boom uit die klein is (gebleven).

• Maak een flinke cirkel rondom de zaailing voorafgaand het uitgraven om er zeker van te zijn dat de wortels intact blijven en er een kluit grond omheen blijft zitten. Schep ook extra grondmengsel (zand/aarde) uit om later in de pot te kunnen doen
• Neem een grote en diepe pot. Leg onderin een laagje fijn grind (gravel), voor afvloeiing van het water
• Laat het meegegraven grondmengsel rond de kluit gewoon zitten
• Meng ca. een kwart zand/aarde, een kwart grind met tweekwart akadama. Dit laatste is een speciale kleisoort die je in een tuincentrum of Bonsai kwekerij kunt krijgen
• Vul de pot eerst met ca. een derde van dit mengsel. Zet de zaailing in het midden en vul daarna de pot op met het mengsel tot aan de rand van de pot (ca. 3,5 cm onder de rand)
• Besproei het geheel tot slot met water
• Zet de pot buiten op een zonnige en beschutte plaats. Let erop dat je hem goed vochtig houdt, maar niet echt nat. Laat de zaailing of klein boompje tot het volgende voorjaar (ervan uitgaande dat je in het voorjaar plant) gewoon groeien. Maak de bonsaivorm pas na ca. een jaar.

Bonsai uit Stekken kweken - Sashiki

Sashiki is het kweken van Bonsai uit stekjes. Het beste is om dit te doen in het voorjaar. Neem een pot of schaal die ca. 15 cm diep is en maak hier een gat in, zodat het water weg kan.

• Vul het onderste gedeelte (ca. een kwart) met een mengsel bestaande uit de helft fijn grind (gravel) en de andere helft akadama (i.c. een speciale kleisoort die je in een tuincentrum of Bonsai kwekerij kunt krijgen)
• Maak bovenop deze laag een mengsel van aarde (potgrond), fijn grind en akadama. Hou hierbij ongeveer de samenstelling van de helft aarde en een kwart grind/kwart akadama aan. Leg deze laag net zo hoog totdat je ca. 3,5 cm van de rand/bovenkant van de pot bent
• Veel struik- of boomsoorten zijn geschikt om te stekken (zie boven voor de meest populaire). Belangrijk is wel dat ze afkomstig zijn van gezonde oorsprong. Neem zoveel mogelijk de uitlopers of uiteinden van gezonde takken of de topjes van een boom. Maak de stekken ca. 6 tot 12 centimeter, snij ze schuin af en plant ze tot de helft in het mengsel in de pot. Zorg dat de stekjes uit elkaar komen te staan, laat er voldoende ruimte tussen zitten
• Besproei de stekken met water met een fijne (sproei) straal
• De pot met stekken moeten buiten op een zonnige en beschutte plaats staan. Let op dat je de stekjes goed vochtig houdt, maar niet echt nat, daar ze anders verrotten. Wacht tot het volgende voorjaar (ervan uitgaande dat je de stekjes in het voorjaar plant) om de stekjes te verpotten; ieder in een eigen pot of schaal.

Bonsai Kweken door Zaaien - Misho

Misho is het uit zaad kweken van een Bonsai. Vergeleken met bovengenoemde methoden, moet je hierbij meer geduld betrachten omdat het langer duurt. Maar mogelijk is deze manier ook bevredigender, daar je het boompje helemaal zelf van het begin af aan op kunt kweken.

• De zaden kun jezelf verzamelen uit de tuin of het bos (b.v. zaden uit dennenappels) of kopen
• Neem een pot die ca. 15 cm diep is, maak onderin een gat, zodat het water weg kan
• Vul de pot eerst met een kwart grondmengsel, dat je mengt van een helft akadama (speciale kleisoort voor Bonsai) en een helft fijn grind
• Maak daar bovenop een laag van een kwart aarde (potgrond), een kwart grind en de helft akadama tot je bij ca. 3,5 cm onder de rand van de pot bent
• Plaats de zaden met een afstandje ertussen op het grondmengsel. Hou -afhankelijk van het formaat van de zaden- ongeveer een afstand aan van 2,5 tot 5,5 cm
• Leg tot slot de laatste laag bovenop de zaden; een mengsel van half om half aarde en akadama (geen grind!)
• Besproei de pot met zaden ruimelijk met water.

Bonsai Boompje Stabiel in de Pot

Mocht je problemen krijgen met de stabiliteit, kan je altijd de plant of zaailing verankeren in een Bonsaischaal of pot, zodat deze niet omvalt. Steek hiervoor enkele ijzerdraadjes door de afvoergaten in de schaal en leg deze om de kluit heen.

De uiteindelijke vorm van een Bonsai wordt door een combinatie van natuurlijke eigenschappen van de plant/boom en de kunstmatige vorming door de mens bepaald (en natuurlijk speelt ook ervaring en bedrevenheid met Bonsai een rol).

Voorgevormde - Bestaande Bonsai

Je kunt voorgevormde kwekerijplanten krijgen om Bonsai te kweken, in de betere tuincentra, hoveniersbedrijven, boomkwekerijen etc. Tevens bestaan er speciale Bonsai centra.
Je kunt ook een bestaande bonsai in de winkel kopen en van hieruit werken. Vraag er wel altijd bij welke boomsoort of boomtype het is. De wijze van verzorging van een bepaalde boomsoort kan namelijk erg verschillen.

Als je een Bonsai gaat kweken: veel succes en een mooie vruchtbare Bonsai toegewenst!

Lees verder

• Ikebana Japanse Bloemsier Kunst