Witte waterlelie, ik heb je lief

Ik heb de witte waterlelie lief, dichtte Frederik Van Eeden. En hij is blijkbaar niet alleen. De wonderlijk witte bloemen en bladeren lijken zomaar op het water te drijven. In werkelijkheid echter zijn deze plantendelen verbonden met een wortelstok, die als een anker in de vijvermodder ligt. Deze groeivorm geeft ook aan waar we dit soort waterplanten mogen verwachten: in ondiepe plassen, vijvers en andere wateren, die 1 tot 1,5m diep zijn. Als we ze in dieper water tegenkomen, dan heeft een hevige wind ze elders losgeslagen en is het anker gaan 'krab­ben'. Zo kunnen we de Waterlelie en de Gele plomp tijdelijk ook in kanalen en grachten aantreffen. Dat zij daar van origine niet thuis­horen is duidelijk te zien aan de mee drijvende, losgeslagen wortelstokken: tot polsdikke en grillig gevormde, pokdalige takken. In de herfst zien we ze ook, maar dan op de waterkant, als de plas of de sloot wordt proper gemaakt. Het pokdalige karakter van de wortelstok wordt veroorzaakt door de littekens van de in vorige jaren afgestor­ven bladstengels. Wie verwacht dat deze opmerkelijke wortelstokken in vroegere tij­den aanleiding zouden hebben gegeven tot vele volksnamen komt bedrogen uit. Men kende ze wel, maar deze 'lelijke' wortels werden waarschijnlijk niet in verband gebracht met de mooie, grote bloemen.

Maagdelijk wit

Dat zo'n mooie bloem de sierlijke naam Nymphaea, 'watergodin' of 'nimf' kreeg, zal ook niemand verwonderen. De blanke waterlelie werd, omwille van zijn uiterlijk, in verband gebracht met onschuld en maagdelijkheid. Is het daarom dat hij als anafrodisiacum bekend werd? Blank is meer dan wit. Er zijn onnoemelijk veel witte bloemen. Slechts weinige ervan kunnen zich blank noemen. Blank is wit zonder vouw of schaduw, smetteloos, maagdelijk wit. Het verwijst naar mythen, heilige boeken, symboliek, naar de taal van bloemen.

Waterlelie an-afrodisiacum en euforiserend?

Waterlelie wordt niet veel meer medicinaal gebruikt. Toch heeft de tot de verbeelding sprekende witte bloemen wel enige geschiedenis achter de rug. Dodonaeus spreekt over gele en witte plomp, hij geeft de zelfde naam 'plomp' aan de Witte waterlelie (Nymphea) en aan de Gele plomp (Nuphar)

Het waren vroeger vooral de wortels die gebruikt werden. Vanuit de indicatie, die Dodoens vermeldt 'loop des buycx (diarree), root melizoen (bloedende ontlasting) kunnen we een adstringerende, stoppende en bloedstelpende werking veronderstellen. Maar het is toch vooral de anafrodisiake werking die het meest vermeld wordt. Die wortel ende tsaet van witten Plompen is oock seer goet tseghen den lust van by slapen/ alsmense in water ziedt ende daer af drinckt/ oft in die spijse ghebruyckt/ want zy verdrooght dat natuerlijck saet ende doet den mensche in reynicheyt leven. Tselve doet oock die selve wortel/ als Plinius scrijft/ ghestooten ende van buyten op die scamelijcke leden gheleyt. Mogelijk moeten we daar ook een algemenere kalmerende werking in zien, want 'zy doet oock gherustelijck slapen', en dat ze, volgens Dodoens ook 'oncuysche droomen beneempt' moeten we er maar op de koop toe bijnemen.

Dr. Leclerc over de waterlelie

De bekende Dr. Leclerc is, in zijn 'Précis de phytothérapie' uitgesproken kritisch over de driftonderdrukkende werking, toch beschrijft hij enkele gevallen van priapisme en nymphomanie, waarbij een siroop van de waterleliebloemen goed werkzaam waren. Ook de professoren Balansard en Delphaut kwamen tot de conclusie dat de wortels van de 'Nénuphar blanc' krampwerend en sedatief zijn met een remmende werking op de parasymphaticus. Deze onderzoekjes zijn ondertussen wel 70 jaar oud. En mogen dus wel eens opnieuw bekeken worden.

De stoppende werking is te verklaren vanuit de aanwezige looistoffen, die al bijna 200 jaar geleden in de American Journal of Pharmacy vermeld werden. 'The rhizome of Nymphaea alba contains tanno-nymphaein, C56H52O36 and nymphaeophlobaphene, C56H48O36'.

Alkaloïden in Nymphea

Recenter werden in de wortel alkaloïden gevonden met een licht verdovend en zelfs enig euforisch effect. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de plant zelfs als verdovingsmiddel gebruikt en vandaag wordt het wortelpoeder op internet als hallucinogeen aangeboden. In Afrika worden de zetmeelrijke wortels ondanks de sterkwerkende alkaloïden toch als voedsel gebruikt, deze stoffen lossen namelijk op tijdens het kookproces. De lieflijke waterlelie! Wat voor verrassingen mogen we nog verwachten van deze mooie waterplant.