Slangenkruid, nergens voor goed planten?

De rozetten van het Slangenkruid die op braakliggende terreinen of bij oude spoorwegen groeien en spectaculair blauw bloeien, zijn niet zo bekend als geneeskrachtige planten. Maar als ik de oude kruidenboeken van Dioscorides en Dodoens door neem, wordt ik toch weer overrompeld door de vroegere toepassingen van deze Echium vulgare.

Geschiedkundig gebruik; slangenbeten

In elk geval onze goeie, ouwe, eerbiedwaardige Dioscorides schreef al 2000 jaar geleden, dat de bladeren gebruikt kunnen worden bij beten van slangen. Van daar mogelijk zijn naam en een vorm van signatuurleer, want de gekrulde stengel met blauwe bloeiwijze lijkt wel wat op een slang en zelf op een cobra. Dioscorides vergeleek zelfs de vrucht met de kop van een slang. Ook de Latijnse naam Echium zou van een zekere Alcibius komen, die zijn slangenbeten met deze plant behandelde. Van slangenbeten naar algemeen wondgenezend is een kleine stap en dat gebruik vinden we nog terug tot in de 20ste eeuw.

Ook Dodoens vermeldt die indicatie en gaat zelfs nog een stapje verder ' Die wortel van desen cruyde in wijn ghesoden ende ghedroncken, coemt niet alleen te hulpen die van Slanghen ghesteken zijn, maer oock bewaert ende bescermt den mensch dat hy van dien niet ghebeten en wordt, als men se te voren in deser manieren ghebruyckt. Dijsghelijcks cracht ende werckinghe hebben oock die bladeren/ ende dat saet. De gebruikte naam in de 16 de eeuw was de Grote wilde ossetonghe.

Tegen melancholie en zogvormend?

Als middel om zwaarmoedigheid te verdrijven gaf Matthiolus de raad het sap gemengd met suikerwater te drinken. Veel ruwbladigen onder andere ook Ossetong zijn lang in gebruik geweest tegen zwaarmoedigheid of melancholie. Een andere oude toepassing vinden we bij Culpepper 'als jonge moeders de zaden er van drinken in wijn, een overvloed aan melk zullen hebben voor hun zuigelingen', ook bij Dodoens is dit terug te vinden.

Verder werd de wortel ook gebruikt om er een rode verfstof uit te winnen. Niet te verwonderen omdat de penwortel dikwijls een mooie rode kleur heeft. Dodoens schrijft 'Die wortel es recht ende lanckachtich, van buyten root'. De kleurstof werd blijkbaar door de vrouwen als een soort rouge voor het gezicht gebruikt.

Goed voor insecten

De plant is de laatste jaren, eerder negatief in het nieuws geweest, omdat hij zoals vele andere ruwbladigen pyrrolizidine alcaloïden bevat, die de levercellen kunnen beschadigen. Of we de plant dus vandaag nog moeten gebruiken, is dus zeer twijfelachtig, geen goed wetenschappelijk onderbouwde werking en dan mogelijk nog gevaarlijk ook, dus een negatief advies voor menselijk gebruik. Maar natuurlijk heeft hij zijn nut en ecologische plaats in de natuur. Voor allerlei vlinders, bijen en zweefvliegen is slangenkruid een belangrijke nectarplant. Dus, wat gebruik betreft laat ik hem voor die kleine beestjes, maar genieten van en vertellen over het slangenkruid mogen en zullen we zeker blijven doen.

Slangenkruid botanisch / Echium vulgare L.

De stengels zijn dicht stekelig behaard. de onderste bladen langwerpig en gespikkeld. Zoals bij vele ruwbladigen verkleurt de bloemkroon van roodachtig, over paars tot blauw, soms verbleken de bloemen tot wit of vleeskleurig, opvallend zijn ook de lange meeldraden die ver buiten de bloemkroon uitsteken. De plant groeit vooral op open, droge, kalkrijke,omgewoelde grond.

Namen

• Ned: Slangenkruid
• Eng: Vipers bugloss
• Fra: Viperine
• Dui: Natterkopf