Kweekgras en Handjesgras

Kweekgras, Agropyrum repens, Triticum repens en nu Elytrigia repens, een plant die blijkbaar dikwijls van naam verandert, is zowel in Europa als in Amerika een meerjarig ordinair onkruid. De wortel is dun, maar diep ingegroeid, waardoor het uiterst lastig is kweek uit tuin of akker te verwijderen, een omstandigheid die de plant weinig vleiende namen bezorgde. In Engeland spreekt men zelfs van duivelsdarm. In Nederland en België ook wel graspeen, hondenhaar, puingras, strekgras en piskruid. De naam Agropyron komt mogelijk van het Griekse agros, veld en puros, graan. Nu is de officiële naam Elymus repens of Elytrigia repens. Blijkbaar een plant die nog al eens van naam wil veranderen. En dan de Nederlandse naam Kweek. Kuipers schrijft dat het verwant zou zijn met kwik, levendig, vlug, omdat de plant zo snel groeit. Een Engelse benaming is ook Quick-grass.

Kweekgras, geneeskrachtige geschiedenis

Tot aan de Eerste Wereldoorlog stond kweekgras vermeld in zowel de Britse als de Amerikaanse farmacopeeën en hoewel de plant in Engeland méér voorkwam dan de Engelsen lief was, importeerden zij zelfs kweekwortel. Deze ingevoerde partijen bestonden niet voor 100 % uit zuivere kweekwortel maar voor een deel ook uit wortelstokken van een andere grassoort die in Engeland als „hondentandgras" bekend staat. Onder deze populaire naam gaat in werkelijkheid de Cynodon dactylon schuil, een plant die niet alleen in Europa voorkomt maar ook in diverse warme landen, waar zij onder namen als „Bermuda-gras" bekend staat. Deze Cynodon groeit ook veel langs wegkanten in Zuid-Frankrijk en wordt daar chiendent pied-de-poule genoemd, omwille van zijn pootachtige bloeiwijze.

Kweekgras bevat meerdere koolhydraten waaronder suikers en ook het inuline triticine, verder een op vanille lijkend glucoside en sporen van vluchtige olie, zeepstoffen, kiezelzuur, slijmstoffen en mineralen. Het verhaal gaat dat omwille van de suikers in de wortel, men er ooit over gedacht heeft om deze wortels te cultiveren in plaats van de suikerbiet. Moesten de plantenveredelaars dat gedaan hebben, zouden we nu mogelijk opgescheept zitten met monsterachtige witte wortels, die de hele wereld zouden veroveren.

Kweekgraswortel bevordert de urinelozing. In de volksgeneeskunde werd het, zoals andere diuretica, als huismiddel bij jicht en reuma gebruikt. Men maakte dan ook wel een siroop van de wortels, dikwijls samen met andere urinedrijvende wortels zoals Venkel, Lavas, Selder en Muizedoorn.

De „Codex medicamentorum" noemt dit kruid Rhizoma graminis en beveelt het aan bij geelzucht, verkoudheid en leverkwalen en bij nieraandoeningen. Het werd in vroeger tijden als noodvoeding gegeten. Men maakte er een siroop van en werd zelfs gebruikt als koffiesurrogaat.

Nog verder terug in de geschiedenis zegt Gerard:

'Although that Couch-grasse be an unwelcome guest to fields and gardens, yet his physicke virtues do recompense those hurts; for it openeth the stoppings of the liver and reins without any manifest heat.
'In het kruidenboek 'Artsenij-gewassen' uit 1796 vind je de plant onder de naam Voortkruipend tarwegras. Citaat:
'Het extract is bij de voornaamste artsen in algemeene achting; en doet zeker bij ziekten van den onderbuik, den lever en milt, zeer veel af. Dikwijls doet deze wortel meer dienst dan de hooggeroemde dure Radix Sarsaparil'. Verder werd de wortel ook toen al, als een suikerrijk voedsel beschouwd. 'Behalve dat ze een zeer goedsel voedsel voor de beesten zij, kan men er ook brood, suiker en sterke drank van maken'.

De oude vertrouwde diuretische werking van kweekgraswortel, Elytrigia repens en Handjesgras, Cynodon dactylon lijkt mij duidelijk genoeg, maar uit recenter onderzoek blijkt dat beide planten ook een bloedsuikerverlagend effect en een invloed op hart en bloedvaten hebben. Daardoor worden het mogelijk ook interessante planten voor diabetici en voor mensen met een te hoog cholesterolgehalte of een hoge bloeddruk. Nog maar eens een voorbeeld van een woekerend onkruid dat meer kwaliteiten blijkt te bezitten dan we konden vermoeden.

Voor verdere studie

• J Ethnopharmacol. 2004 Feb;90(2-3):331-7. Effects of an aqueous extract of Triticum repens on lipid metabolism in normal and recent-onset diabetic rats. Maghrani M, Lemhadri A, Zeggwagh NA, El Amraoui M, Haloui M, Jouad H, Eddouks M.
• J Ethnopharmacol. 2005 Nov 14;102(2):228-32. Hypoglycaemic effect of Triticum repens P. Beauv. in normal and diabetic rats.Eddouks M, Maghrani M, Michel JB.
• Singh SK, Kesari AN, Gupta RK, Jaiswal D, Watal G. Assessment of antidiabetic potential of C. dactylon extract in streptozotocin diabetic rats. J Ethnopharmacol. 2007;114:174–179. doi: 10.1016/j.jep.2007.07.039.
• Singh SK, Rai PK, Jaiswal D, Watal G. Evidence-based critical evaluation of glycemic potential of Cynodon dactylon. eCAM. 2008;5:415–420.
• Ahmed S, Reza MS, Jabbar A. Antimicrobial activity of C. dactylon. Fitoterapia. 1994;65:463–464.

Botanie

Kweek / Elytrigia repens (L.) Nevski / Elymus repens / Triticum repens / Agropyron repens

Ribben aan de bovenzijde van het blad op doorsnede afgerond of weinig uitspringend. Bladscheden kaal tot dicht behaard, niet uitsluitend lang gewimperd. Bladen met gladde of weinig ruwe randen. Aartjes in een dichte tot losse bloeiwijze, deze stijf rechtopstaand tot overhangend, meestal niet wittig aangelopen

Handjesgras / Cynodon dactylon (L.) Pers.

Plant met lange stevige kruipende wortelstokken en kruipende uitlopers, vaak stevige zoden vormend. Stengels rechtopstaand of aan de voet geknikt. Deelbloeiwijzen aarachtig, met 3-6 bijeen aan de top der stengels, elk 2-5 cm lang, de aartjes in 2 rijen geplaatst, 2-3 mm lang. Kelkkafjes eirond-lancetvormig of smaller.