Plataan in de laan

Ik herinner mij vooral de 'blote' platanen in een winters Buis les Baronies. De grillig gesnoeide platanen strekten getormenteerd hun takken ten hemel. Het plein en zijn platanen leken pas ontsnapt uit een schilderij van Van Gogh. Dit waren meer dan bomen, dit waren dragers van de driftige aarde. Sinds de oertijd heeft de plataan een rol gespeeld in het geloofsleven van de mens. Onze voorouders zagen in hem een voorwerp van verering. Bekend is hoe Xerxes, Koning der Perzen, vóór zijn aanval op de Grieken, de «heilige plataan» met juwelen behing om zo de overwinning op zijn tegenstanders af te smeken.

Maar ook in een meer recent verleden heeft de boom de funktie van geloofsobject vervuld. Zo beschrijft Chalon de «arbre des pèlerins de Saint-Laurent», een plataan die zich op het binnenplein van het oude kasteel van Trazegnies bevindt. Jaarlijks werd een bedevaart naar deze plaats georganiseerd. Iedere pelgrim nam daarbij een blad van de boom als geluksbrenger mee naar huis.
In de loop der tijden is de plataan geëvolueerd tot een vertrouwd beeld in onze steden. In 1920 maakte hij meer dan 60% uit van het Londense bomenbestand.

Plataan en de stad

Het is voornamelijk de Platanus acerifolia, de gewone plataan of soms ook wel de stadsplataan genoemd, die in zo grote aantallen wordt aangeplant. Hij is ontstaan uit een kruising tussen de Zuid-Europese Platanus orientalis (Oosterse plataan) en de Platanus occidentalis (Westerse plataan) die afkomstig is uit Amerika. Dit kruisingsprodukt werd voor het eerst in 1680 aangeplant in Engeland.
Gewone platanen groeien snel, zelfs onder zeer moeilijke omstandigheden. Ze vormen indrukwekkende kronen met zware, kronkelige takken die ingeplant staan op een hoge stam.
De plataan is een ideale straat- en parkboom, die ook vele stadspleintjes siert. Hij is één van de weinige boomsoorten die asfalt tot aan hun wortelvoet verdragen. Bovendien is hij zeer goed bestand tegen de enge leefomstandigheden van de stad en stoort zich niet aan wind, storm of luchtvervuiling. Deze zeer mooie boom wordt vaak meer dan 36 m hoog. Hij kenmerkt zich door de schors die in onregelmatige plakken van de stam afvalt en deze zodoende een grillig bontgevlekt voorkomen geeft. De stam trekt als het ware zijn te krap geworden jasje uit.

Bolvrucht en breed blad

Naast de opvallende stam is de plataan ook goed te herkennen aan zijn vruchten. De hele winter door blijven deze bolvormige organen met twee of vijf bijeen aan lange stelen aan de boom hangen. Pas in het voorjaar vallen de bolletjes uit elkaar en vliegen de fijnbehaarde zaadjes overal naartoe. Veel kans om te kiemen hebben ze echter niet. De plataan loopt pas laat in het voorjaar uit. Geen wonder, want hij heeft zijn puntige knoppen de hele zomer verstopt in het uitgeholde einde van de bladsteel. Hij is één van de weinige bomen waaraan 's zomers geen knoppen te zien zijn. Bij het uitlopen van de knoppen komen sterharen vrij die een vorm van hooikoorts kunnen veroorzaken. De gladde, handvormige, vijflobbige 20 a 23 cm grote, esdoornachtige bladeren vangen heel wat roet en ander vuil uit de lucht op. Met een regenbui wordt alles er naderhand gemakkelijk afgespoeld. Het onderscheid tussen de bladeren van de plataan en deze van de esdoorn ligt hem in de inplantingsplaats. De bladeren van de plataan staan verspreid ingeplant, deze van de esdoorn zijn tegenoverstaand geplaatst.

Platanenhout is roodachtig-bruin, sterk en toch gemakkelijk te bewerken. Het heeft vaak een mooie tekening en is zeer geliefd voor het vervaardigen van meubels, fineer- en draaiwerk.
Niet alleen mensen waarderen de plataan. Ook de vogels weten hem naar waarde te schatten. Onder zijn schors vinden zij immers tal van insekten.
Op vele plaatsen, vooral in Frankrijk, worden platanen nogal frekwent, fel en al dan niet deskundig ingesnoeid of geknot. In zuiderse landen gebeurt dat nogal eens om de boom als «parasol» te laten fungeren. Op andere plaatsen is snoeien noodzakelijk omdat de beschikbare ruimte te klein is om de boom onbelemmerd te laten uitgroeien.
Gelukkig verdraagt de plataan al deze echte of pseudo-aanslagen redelijk goed en houdt hij er over het algemeen geen nadelige gevolgen aan over.

Gemmotherapie

De Platanus orientalis wordt ook in de gemmotherapie gebruikt. De knoppen worden in het voorjaar geoogst en afgetrokken in een mengsel van water, ethanol en glycerol. Dit glycerinemaceraat heeft een antibacteriële en ontgiftende werking op de huid. Het wordt vooral gebruikt bij acné, vitiligo, allergisch eczeem en ook wel bij psoriasis.