Dennenboom of Pinus - leverancier van voedsel, hout, hars

De dennenboom is een sieraad in de tuin en een pracht als hij samen met andere bomen een bos vormt. Naast dat het een fraaie boom is die heerlijk ruikt, is de den een leverancier van heel veel producten die we kunnen gebruiken. We kunnen met materiaal dat de den levert bouwen, we kunnen van de boom eten en drinken en we kunnen ons ermee verwarmen. Kom je er ooit alleen voor te staan, zonder een rugzakje met proviand en zonder mensen in de buurt, maar met dennenbomen om je heen, dan kun je overleven door slim gebruik te maken van de boom. Een bijzondere boom, dat is het.

Eten, drinken en wonen met de den

• De den
• De Pinus als leverancier
• Bestanddelen van de dennenboom
• Dennennaalden
• Dennentopjes
• Binnenbast
• Dennenappels
• Hars
• Hout

De den

De den of dennenboom is een altijd groenblijvende naaldboom die algemeen voorkomt op vooral het noordelijke halfrond. In Nederland zijn overal dennenbosjes te vinden, natuurlijk dan wel aangeplant. Op de Waddeneilanden zijn in de eerste helft van de twintigste eeuw dennenbossen aangeplant om verstuiving van de duinen te voorkomen en zo een rol te spelen in de kustverdediging. Op de Veluwe heeft ook aanplant plaatsgevonden om de zandverstuivingen aan banden te leggen. Dennenbomen groeien op het platteland, in bergen en in landen die dichtbij de Noordpool liggen. De boom kan goed tegen kou en sommige soorten kunnen goed tegen de zilte zeewind.

Pinus

De botanische naam voor de den is Pinus, de familienaam is Pinaceae. Er zijn verschillende soorten van. In Nederland groeit vooral de Corsicaanse den, de grove den en de zeeden. Wereldwijd groeien er tientallen verschillende soorten. De den onderscheidt zich van de spar door de naalden die twee aan twee in de tak groeien. Uit de spar groeien enkele naalden.

De Pinus als leverancier

De den is leverancier van verschillende grondstoffen. Van oudsher levert het terpentijnolie. De boom levert hout en dennenappels en de boom is eetbaar. Van wortel tot kruin is de boom te gebruiken. Daarnaast is het een lust voor het oog en vanwege de heerlijke dennengeur die hij verspreidt ook voor de neus. De bruikbare delen van de boom kunnen soms zo van de boom geplukt worden en direct geconsumeerd, maar in veel gevallen vindt er een meer of minder bewerkelijke verwerking plaats. In de keuken dan wel in de timmerschuur.

Medicinaal

De den heeft medicinale eigenschappen. Er gaat een ontspannende werking vanuit en hij vergroot de weerstand. De den kan worden ingezet bij ontstekingen, verkoudheid, huidkwalen en koorts.

Bestanddelen van de dennenboom

Wat zit er dan in de den dat zo weldadig en gezond is? De den bevat:

• etherische olie (goed als geur- en smaakstof en rustgevend)
• hars (goed als conserveer- en kleefmiddel en ontsmettend)
• bitterstoffen (goed voor de spijsvertering)
• terpenen (goed tegen de hoest)
• vitamine C (goed voor de weerstand)
• flavonglycosiden (goed voor het geheugen)

Dennennaalden

Van de dennennaalden is een smakelijke en gezonde thee te zetten. Hij zit boordevol vitamine C en kan gebruikt worden bij een reinigingskuur van het lichaam. Zeef de naalden uit de thee, want die kunnen vervaarlijk in je keel prikken.

Bad van dennennaalden

Dezelfde dennennaalden kunnen gebruikt worden in bad en geven een heerlijk ontspannende dennengeur aan de badkamer. Overgiet in een pan een bundeltje dennennaalden met kokend water en laat het 20 minuten trekken. Dennenscheuten kunnen hier ook bij gebruikt worden. Zeef het mengsel en meng het geurende water met je badwater.

Geurzakjes

Je kunt de naalden ook, gekneusd, in geurzakjes of geurdoosjes stoppen die je ergens in huis neerzet. Een lichte dennengeur verspreidt zich dan door de kamer en je haalt het bos in huis, vooral als je de zakjes regelmatig even opschudt.

Dennenolie

Van naalden is een dennenolie te maken. Je hebt er een half kopje amandelolie voor nodig en drie kopjes dennennaalden. Was de verse dennennaalden en droog ze op keukenpapier. Stamp de droge naalden fijn in een vijzel. De amandelolie gaat in een weckpot en daar gaan de fijngestampte naalden bij. Schudt het mengsel goed. Zet de pot een week weg op kamertemperatuur, niet in de zon. Schud de pot elke dag even goed door. Daarna moet de pot nog twee weken op een donkere plaats rusten. Tot slot wordt de olie gefilterd door een kaasdoek. De dennenolie wordt in een donkere fles luchtdicht bewaard.

Dennentopjes

Dennentopjes zijn de jonge, frisgroene uitlopers van de takken, die van maart tot mei aan de boom te zien zijn. De dennentopjes zijn voor verschillende producten te gebruiken.

Dennentopjesazijn

Van de jonge dennentopjes is een azijn te maken. Als basis gebruik je daarvoor driekwart liter rijstazijn met tien peperkorrels en zes gekneusde jeneverbessen. Met ongeveer 200 gram dennentopjes maak je daar dennentopjesazijn van. De azijn wordt aan de kook gebracht samen met de pepers en bessen. Dit mengsel wordt heet over de dennentopjes gegoten. Daarna moet het zo’n 12 uren blijven staan. Tot slot wordt de vloeistof door een kaasdoek gezeefd en in een fles gegoten (altijd schone en met soda uitgekookte flessen en potten gebruiken). Dennentopjesazijn is heerlijk over de sla en door de dressing.

Dennentopjesgelei

Van de dennentopjes is ook dennengelei te maken. Je hebt er behalve dennentopjes (voor dit recept 200 gram) een liter appelsap voor nodig, een pond geleisuiker, 400 ml verse grapefruitsap, sap van twee limoenen en twee takjes tijm. De topjes en appelsap worden aan de kook gebracht en dit moet een halve dag worden weggezet. Na 12 uren wordt het nogmaals tien minuten verwarmd, tegen de kook aan. Dan wordt het door een zeef met kaasdoek gezeefd en ingekookt tot er ongeveer 800 ml overblijft. Vervolgens moet het mengsel weer afkoelen. Daarna wordt het gemengd met de rest van de ingrediënten en als dat allemaal in het sap zit wordt het nogmaals vier minuten lang gekookt. De gelei wordt heet in schone glazen weckpotten gegoten. De luchtdicht gesloten potten worden koel en donker bewaard. De gelei is als spread op brood te eten en er is verder mee te kokkerellen.

Hoestsiroop

Voor de hoestsiroop heb je vers geplukte scheuten, de dennentopjes, nodig. Vul een schone pot om en om met een laag dennenscheuten en een laag rietsuiker. Eindig met een laag suiker en druk de lagen goed aan. Zet de pot dan op een koele en donkere plaats. Na een paar dagen kan er nog een laag suiker worden toegevoegd. Laat dit drie maanden staan en je zult zien dat de lagen zich tot een siroop ontwikkeld hebben. De siroop is na een maand of vier te gebruiken en blijft een jaar goed. Daarna is het tijd om een nieuwe hoestsiroop te maken. De dennensiroop werkt slijmoplossend en zit boordevol vitamine C. De siroop is ook geschikt voor kinderen.

Mosterd

Van dennentopjes is een smakelijke dennentopjesmosterd te maken. Daarvoor heb 100 gram dennentopjes, een paar eetlepels roggemeel, 60 gram mosterdpoeder, 150 ml witte wijnazijn, wat honing en een beetje zeezout nodig. Gooi alles in een kom en maak er met de mixer een grove pasta van. Stop dit in glazen potjes en zet het een week weg op een koele plaats. De dennentopjesmosterd is na opening van het potje ongeveer nog drie maanden goed te houden als je het telkens wegzet in de koelkast.

Binnenbast

De binnenbast van de den is eetbaar en is ook rijk aan vitamine C. Vooral de binnenbast (cambium) van de blootliggende wortels of van de onderkant van de boom, zijn geschikt om rauw te eten. Het smaakt wat zoutig. Het is rauw te eten en je kunt repen binnenbast koken (heeft wel tijd nodig), roosteren of bakken.

Dennenappels

Dennenappels of kegels zijn de houders van het zaad van de boom en ze te eten. Vogels en eekhoorntjes wisten dat allang, maar er zit ook voedingswaarde in voor mensen. Jonge dennenappels kun je koken en de zaden die uit de dennenappels vallen als ze iets drogen en open gaan staan zijn rauw te smikkelen.

Dennenappellikeur

Van dennenappels is een dennenappellikeur te brouwen. Daar heb je 15 tot 30 groene dennenappels voor nodig, die aan het begin van de zomer zijn geoogst. Juni is een goede maand om groene dennenappels te plukken. Verder is een liter jenever en 150 gram bruine suiker essentieel voor de bereiding van deze likeur. De dennenappels moeten goed worden schoongemaakt; er moet geen vuil op zitten (vogelpoep) en er moeten geen beestjes meer uit kruipen. Leg de schone dennenappels in een grote pot. Overgiet de dennenappels met de jenever en strooi de suiker erbij. Laat de afgesloten pot ongeveer een maand op een donkere plek staan, met af en toe even schudden van het mengsel. Na een maand kan het vocht via een kaasdoek of koffiefilter overgegoten worden in een andere pot of fles. De dennenappels kunnen nu worden verwijderd. Ze hebben de dennensmaak afgegeven aan de likeur.

Dennenpitten

In de dennenappel zitten zaden, pitjes, die te eten zijn. Om ze te oogsten verzamel je dichte dennenappels, die je laat drogen op een lichte schone doek of in een papieren zak. Het is handig om handschoenen mee te nemen als je het bos in gaat, want de dichte dennenappels kunnen nogal kleven van de hars. Schud dagelijks de dennenappels in de zak; als ze opengaan laten ze hun zaden vallen. De zaden kunnen ook licht geroosterd worden.

Hars

Hars is het kleverige sap dat uit een boom kan sijpelen. Het geurt, werkt ontsmettend, ontstekingsremmend en is urineafdrijvend. De hars kan het hele jaar door geoogst worden. Als bomen sporen han hars laten zien, noemen we dat het 'huilen' van de boom. Dat zijn de harstranen die kunnen worden geoogst. Soms is het plakkerig, maar het kan ook in harde vorm aan de buitenkant van de bast zitten. Door een inkeping in de bast te maken kun je een boom laten ‘huilen’. Dennenhars is te verwerken in een oliemaceraat, een product dat weer de basis kan vormen van dennenolie en dennenzeep. Hars wordt door violisten gebruikt om de snaren van hun instrument te harsen.

Barnsteen

Oeroud hars wordt in gefossileerde vorm gevonden op de stranden van de Waddeneilanden en langs de Oostzee. Het is barnsteen geworden.

Terpentijn

Terpentijnolie wordt uit hars van de grove den gedestilleerd. Het wordt gebruikt als anti-rottingsstof en door de kunstschilder als verdunner van de olieverf.

Dennenwierook

Van hars is dennenwierook te maken. Je hebt er twee eetlepels dennenhars voor nodig, vijf jeneverbessen en een beetje bijvoet. De hars wordt fijngevijzeld, samen met de jeneverbessen. Als laatste komt ook de bijvoet erbij. Van het mengsel vorm je met de hand wierookkorrels.

Hout

De den is de leverancier van het sterke en mooi generfde grenenhout. Het wordt veel gebruikt voor meubels en vloeren. Restjes hout verdwijnen, net als droge dennenappels, in de buitenhaard. Ze geven op koele nazomeravonden een aangename warmte af.

Dennenteer
Dennenteer wordt gemaakt van dennenhout. Het werd voorheen in de scheepsbouw gebruikt om schepen te teren en daarmee waterdicht te maken. Het zit ook in teerzeep en dennenteer wordt wel ingezet om steenpuisten en andere huidaandoeningen te behandelen. Dennenteer wordt verkregen door het hout van de dennen op hoge temperatuur en onder hoge druk in te kolen. Het levert enerzijds houtskool op en anderzijds dennenteer.

Tot besluit

Dennenproducten kunnen als veilig beschouwd worden, maar als je niet zeker bent raadpleeg dan eerst je huisarts. Bij sommige allergische huidreacties, bijvoorbeeld, kunnen dennenproducten verkeerd uitpakken. De een is nu eenmaal gevoeliger dan de ander en soms treedt overgevoeligheid op. Zwangere vrouwen doen er goed aan tijdens hun zwangerschap voorzichtig om te springen met dennenproducten en ook mannen met prostaatkanker of een verleden met deze ziekte moeten oppassen. Laat bij twijfel die lekkere den maar even zitten en vraag een deskundige om raad op maat.

Lees verder

• Dennenthee – thee van dennennaalden
• Guerilla Food – eten zoeken in bos, weiland en aan de kust