Giftige planten: tannines, eiwitten en oxaalzuur

Wij gaan er vanuit dat de voeding die wij dagelijks eten niet giftig is. In de meeste gevallen is dit ook zo. Toch zijn er een aantal stoffen die in producten zitten waarmee opgepast moet worden. In kleine hoeveelheden zijn ze meestal nog niet giftig, in grotere hoeveelheden zijn ze dat wel. Enkele van deze stoffen zijn: tannine, lectine en oxaalzuur.

Tannines

Tannines worden ook wel looistoffen genoemd. Tannines zijn algemene bestandsdelen van bladeren, vruchten en hout van zeer veel plantensoorten. Meestal neemt het tanninegehalte in een plant in de loop van het seizoen toe. Tannines zijn in kleine mate niet giftig, ze worden gewoon gegeten door mens en dier. Wanneer een deel van een plant een zeer hoge tannineconcentratie bevat zal een dier in de meeste gevallen afwijzend reageren. Het eten van bestandsdelen met een grote hoeveelheid tannine is niet fijn omdat het zeer bitter smaakt en het een samentrekkend gevoel geeft. Mensen maken al duizenden jaren gebruik van deze samentrekkende werking om dierenhuiden in leer te veranderen. Ondanks deze waarschuwingen van de plant komen er toch nog steeds vergiftigingen voor bijvoorbeeld door het eten van een grote hoeveelheid eikenbladeren.

Vergiftigingen door tannines kunnen rechtstreeks door tannines plaatsvinden of door de afbraakproducten van tannines. Bij de afbraak van tannines door de bacteriën in de maag worden er galluszuur en pyrogallol gevormd, deze stoffen zijn giftiger dan de tannines zelf. Deze stoffen veroorzaken vaak nierletsel en afbraak van rode bloedlichaampjes. Voor de planten zelf dienen tannines als bescherming tegen schimmels en bacteriën.

Eiwitten

Eiwitten kunnen door verhitting onschadelijk gemaakt worden. Rauwe peulvruchten kunnen niet gegeten worden omdat ze een giftig eiwit bevatten, wanneer de peulvruchten verhit worden verandert de structuur van het eiwit en is deze niet meer giftig. Bij veevoeders waarin zich peulvruchten bevinden die niet genoeg zijn verhit zul je een vertraagde groei en een verminderde eetlust bij je dier waarnemen. Giftige eiwitten bestaan uit twee verschillende soorten: lectinen en proteïnaseremmers.

Lectinen kunnen leiden tot irritatie van het darmslijmvlies. Een plant die zeer giftig is door een hoge concentratie lectine is de wonderboom. Ook een aardappel bevat lectinen, deze zijn echter niet toxisch omdat ze in een zeer kleine hoeveelheid voorkomen. Peulvruchten moeten minstens 10 minuten worden gekookt voordat alle lectine onschadelijk is. Peulvruchten die je ingevroren of in een pot koopt zijn al voldoende verhit geweest.

De proteïnaseremmers remmen de eiwitsplitsende enzymen in de darm af. Ze zorgen ervoor dat de vertering bij een organisme niet goed kan plaatsvinden. De productie van proteïnases wordt vaak verhoogd wanneer de planten worden aangetast door herbivoren.

Oxaalzuur

Oxaalzuur en de zouten, oxalaten, zijn erg veel aanwezig in de plantenwereld. Het beschermt de planten tegen herbivorie, het zorgt voor een irriterend gevoel aan de tanden van insecten. Rabarber en zuring bevatten een vrij hoge concentratie van oxaalzuur, hierdoor komt ook de zeer extreme smaak van deze producten. Ook cacao en spinazie bevatten oxaalzuur. Oxaalzuur is pas giftig wanneer het voorkomt in een zeer hoge concentratie. In de bloedbaan kunnen ze een stof genaamd calciumoxalaat vormen, door aanwezigheid van deze stof ontstaat er een tekort aan calcium-ionen. De calciumoxalaten kunnen ook zorgen voor nierletsels. Herkauwers zijn minder gevoelig voor oxalaten dan mensen en andere diersoorten. Dit komt omdat de oxalaten door micro-organismen in de pens voor een deel worden omgezet tot het minder schadelijke mierenzuur en tot koolzuur.

Het is onmogelijk om helemaal geen oxaalzuur te eten, wel is het verstandig om er rekening mee te houden. Eet niet elke dag rabarber of spinazie. Het is het beste om minstens drie dagen later pas weer iets met een grote hoeveelheid oxaalzuur te eten.