Bewegende planten: tropie en nastie

Planten worden vaak gezien als statische organismen. Ze staan hun hele leven vast op één plek, kunnen niet lopen of zich op een andere manier verplaatsen. Ze lijken alleen stil te staan en te groeien. Toch zijn planten op hun manier wel bewegelijk. Ze groeien niet alleen een bepaalde richting in, ze kunnen ook bewegen. Bijvoorbeeld een klimplant, die om een tak heen groeit, of een bloem die de zon volgt. In dit artikel worden de voornaamste bewegingen van planten behandelt, tropieën en nastieën.

Waarom bewegen planten?

Bewegen kost planten veel energie. Ze zullen dus alleen bewegen als ze er meer energie uit kunnen halen. Planten halen hun energie direct uit zonlicht, dus beweging is er meestal op gericht om zo veel mogelijk licht op te vangen. Beweging kan ook gericht zijn op het verkrijgen van voedingsstoffen, zoals bij de venusvliegenval. Deze vleesetende plant vangt insecten door middel van beweging. Als laatste kan beweging gericht zijn op het verkrijgen van stevigheid en het vinden van water en voedingsstoffen. Dit vindt voornamelijk in de wortels plaats, en zorgt ervoor dat de wortels omlaag blijven groeien. Zo hebben ze de grootste kans op het verkrijgen van meer stevigheid en het vinden van water en nutriënten.

Hoe snel bewegen planten?

Planten bewegen constant. Ze reageren op de invloeden van buitenaf. Maar weinig planten bewegen snel genoeg om dieren te vangen. Hierop is de venusvliegenvanger een uitzondering. Deze plant kan zijn bladeren in 100 milliseconden sluiten. Rankende planten (klimplanten) winden zich over het algemeen binnen 2 uur stevig vast om een tak of ander object zodra ze dit tegenkomen. Andere bewegingen duren langer. Reactie op licht is een beweging die de hele dag doorgaat. Reactie op zwaartekracht kan dagen duren.

Wat is een tropie?

Een tropie is een gerichte reactie op een prikkel van buitenaf. Een tropie kan zowel een beweging als een groei zijn. Bij een tropie bepaald de richting van de prikkel de richting van de reactie. Een plant reageert bijvoorbeeld op licht door er naartoe te groeien en op een tak door er omheen te draaien.

Wat is een nastie?

Een nastie lijkt veel op een tropie, alleen bij een nasti is de richting van de prikkel niet van belang. De plant reageert bijvoorbeeld op een verandering in temperatuur of ongericht op een beweging. Het kruidje-roer-mij-niet is hier een voorbeeld van. Wanneer hij aangeraakt wordt, trekken alle bladen samen, ongeacht waar hij wordt aangeraakt.

De belangrijkste tropieën

Fototropie

Fototropie is de bekendste en voornaamste beweging van planten. Fototropie is de reactie op licht. Deze reactie zorgt ervoor dat de groene delen van planten naar het licht toegroeien. Deze reactie is zo sterk dat planten in scherpe hoeken kunnen groeien wanneer het licht uit een andere hoek komt. Vrijwel alle planten vertonen dit patroon, het is vooral goed waar te nemen in zaailingen en jonge planten. Fototropie is niet beperkt tot planten, ook schimmels kunnen deze tropie tonen.

Heliotropie
Heliotropie lijkt sterk op fototropie in zoverre dat het beide reacties zijn op licht. Bij heliotropie bewegen de bladeren mee met de zon gedurende een periode van één dag. ’s Nachts laat de plant zijn bladeren – en vaak ook bloemen – hangen, om de volgende ochtend hetzelfde te doen. Heliotropie is duidelijk te zien bij zonnebloemen.

Gravitropie

Graviotropie of geotropie is de reactie op zwaartekracht. Deze reactie zorgt ervoor dat de wortels van planten omlaag groeien. Gravitropie speelt ook een rol bij het omhoog groeien van planten, hoewel hierin fototropie een dominante rol speelt.

Hydrotropie

Hydrotropie zorgt ervoor dat de wortels van een plant richting vocht groeien. De wortels groeien door verschillende gradiënten naar nattere gebieden. Aangezien in de grond water constant in beweging is, is het bestaan van hydrotropie voornamelijk te zien in laboratoriumomstandigheden. Bij deze tropie is het belangrijk te onthouden dat de wortel alleen kan voelen hoe vochtig de omgeving op enkele millimeters afstand is.

Thigmotropie

Bij tigmotropie reageert de plant op aanraking. De reactie is gericht. Thigmotropie komt voor bij rankende planten, welke om andere planten heen groeien. Deze tropie zorgt ervoor dat de klimplanten snel omhoog kunnen, zonder dat ze zelfs steunweefsel hoeven te maken.

De belangrijkste nastieën

Thermonastie

Bij thermonastie reageert de plant op temperatuur. Deze reactie kan belangrijk zijn om vorstschade te beperken, maar ook om waterverlies tegen te gaan. De rododendron bijvoorbeeld, sluit zijn bladeren als het koud wordt.

Thigmonastie

Niet te verwarren met thigmotropie. Thigmonastie is een ongerichte reactie op een aanraking. Thigmonastie vindt bijvoorbeeld plaats bij de venusvliegenval. Zodra de sensoren op deze plant worden aangeraakt, sluit het blad, ongeacht vanaf welke plek de sensoren worden aangeraakt. Ook kruidje-roer-mij-niet vertoont thigmonastie. Zodra hij wordt aangeraakt, trekken de bladeren samen.