Het bioom: Toendra - klimaat, ligging, bodem en dierenleven

Het merendeel van de toendra's die op aarde voorkomen grenzen aan het noordpoolgebied en kennen een zeer extreem klimaat. Gedurende de korte zomer gaat de zon in haar geheel niet onder en gedurende de lange winterperiode komt de zon niet meer boven de horizon uit. Daarnaast is bij het merendeel van de toendra's de bodem permanent bevroren (permafrost genoemd) en deze twee gegevens tezamen plus het feit dat er vrijwel geen neerslag valt op een toendra maakt dat er geen bomen of grote struiken kunnen groeien.

Inhoud

• Het bioom toendra
• De arctische (polaire) toendra
• De alpine (hooggebergte) toendra
• De overgangsvorm bostoendra

Het bioom toendra

Een toendra is een grote en vrijwel volledig kale vlakte waar – vanwege het extreme klimaat dat er heerst – geen plantengroei mogelijk is. Toendra's worden onderverdeeld in twee verschillende soorten, namelijk in arctische en alpine toendra's en kennen ook nog een zogenaamde overgangsvorm die bostoendra wordt genoemd. De diversiteit van de flora en fauna op een toendra is relatief laag, mede omdat er maar een klein aantal verschillende soorten grassen, mossen, korstmossen en dwergstruiken groeien.

De arctische (polaire) toendra

De arctische toendra wordt ook wel de polaire toendra genoemd en is de koudste van de twee verschillende soorten toendra's. Een arctische toendra wordt gekenmerkt door permafrost (een permanent bevroren bodem) die tussen de 400 en 700 meter diep kan reiken. Zelfs gedurende de zomermaanden blijft een groot deel van de bodem bevroren waardoor planten- en/of bomengroei niet mogelijk is.

Ligging

De arctische toendra's zijn gelegen op het noordelijk halfrond en komen voor in die delen van de wereld waar het zogenaamde toendraklimaat heerst. Zo zijn er bijvoorbeeld toendra's gelegen in de landen Finland, Groenland, IJsland, Noorwegen en Rusland.

Klimaat

De arctische toendra's zijn veelal op of onder zeeniveau gelegen en hebben een zogenaamd toendraklimaat. Het toendraklimaat is een extreem klimaat waarbij met name de winters zeer koud en lang zijn en de zomers kort en redelijk koel. Er valt maar weinig neerslag en het merendeel van de neerslag die valt, valt in de vorm van sneeuw. In de winterperiode ligt de temperatuur op de toendra rond de -3°C en in de zomerperiode kan de temperatuur oplopen tot 10°C.

Bodem

Mede omdat de bodem van een toendra het grootste deel van het jaar is bedekt met sneeuw en te maken heeft met vorst is deze permanent bevroren, een verschijnsel dat permafrost wordt genoemd. Gedurende de (sneeuwvrije) zomermaanden kan de bovenste 30 tot 60 centimeter van de bodem ontdooien, waardoor grassen, mossen, korstmossen en dwergstruiken de kans krijgen om te groeien. Omdat het smeltwater niet in de grond kan wegzakken vanwege de bevroren onderlaag en de verdamping op de toendra laag is, is de bodem vaak drassig, maar redelijk vruchtbaar.

Dierenleven

In vergelijking met andere biomen, zoals een tropisch bos of een naaldbos, is er maar weinig diversiteit in de flora en fauna op de arctische toendra. Mede door de lange en koude winters groeien er maar weinig voedzame planten en het leven is voor de dieren die er wonen dan ook bijzonder zwaar. De rendieren zijn vermoedelijk de bekendste bewoners van de toendra, maar ook poolvossen, sneeuwuilen en poolhazen komen op de arctische toendra's voor. Op de arctische toendra's die zijn gelegen in de buurt van een oceaan leven ook nog ijsberen en walrussen. Tevens worden de gebieden veel bezocht door trekvogels die zich in de zomermaanden tegoed doen aan de zwermen muggen die op de moerassige bodem af komen.

De alpine (hooggebergte) toendra

De alpine toendra wordt ook wel een hooggebergte toendra genoemd, mede omdat ze alleen voorkomen in gebieden die zeer hoog zijn gelegen. Door de enorme hoogte waarop deze toendra's zijn gelegen is plant- of bomengroei niet mogelijk en een alpine toendra wordt dan ook vooral gedomineerd door verschillende soorten grassen, mossen, korstmossen en dwergstruiken. In tegenstelling tot een arctische toendra is de bodem van een alpine toendra niet permanent bevroren, maar in veel gevallen wel grotendeels bedekt met sneeuw.

Ligging

In tegenstelling tot de arctische toendra's kan men alpine toendra's vinden op zowel het noordelijk als het zuidelijk halfrond, al zijn deze op het zuidelijk halfrond alleen gelegen in het hooggebergte van Chili en Argentinië. Op het noordelijk halfrond vind men alpine toendra's in onder andere Bulgarije, Roemenië, Zwitserland, Frankrijk en in het uiterste noorden van Spanje.

Klimaat

Alpine toendra's zijn gelegen in gebieden waar het zogenaamde hooggebergteklimaat heerst, maar klimatologen zijn het er niet unaniem over eens of het hooggebergteklimaat een officieel klimaat is. Tegenstanders scharen het hooggebergteklimaat dan ook gewoon onder het toendraklimaat maar voorstanders behandelen het als een apart en op zichzelf staand klimaat. Het hooggebergteklimaat lijkt veel op het toendraklimaat met als belangrijkste verschil dat de bodem van een alpine toendra niet (volledig) onderhevig is aan permafrost. In de zomermaanden ligt de temperatuur gemiddeld tussen de 10°C en 15°C, waarbij in de regel geldt dat de temperatuur met 0,5°C daalt per 100 meter die men stijgt. Niet alleen de temperatuur speelt een belangrijke rol bij het sneeuwvrij houden van bepaalde delen van de alpine toendra, ook de wind is hierbij van belang. Op sommige delen van de toendra is de wind voortdurend aanwezig waardoor de sneeuw wordt weggeblazen.

Bodem

Aangezien de bodem in een alpine toendra niet overal onderhevig is aan permafrost, krijgt het regen- en smeltwater de mogelijkheid om weg te zinken in de bodem. De bodem van een alpine toendra is hierdoor een stuk minder drassig dan die van een arctische toendra en bestaat dan ook uit grof materiaal dat zeer goed draineert. Nadeel van de goede drainage is dat de voedingsstoffen makkelijk weggespoeld kunnen worden waardoor bomen hier niet kunnen groeien.

Dierenleven

Aangezien alpine toendra's zowel op het noordelijk als het zuidelijk halfrond zijn gelegen komen er geheel andere dieren voor. Maar over het algemeen genomen leven in alle alpine toendra's grazende zoogdieren. Naast de grazende zoogdieren zijn ook vogels, zoals de adelaar en condor, op een alpine toendra goed vertegenwoordigd, net als kleine knaagdieren die zich goed kunnen verstoppen in de vele gaten en spelonken.

De overgangsvorm bostoendra

Een bostoendra wordt ook wel een (berg)berkenbos genoemd omdat de vegetatie grotendeels uit berken bestaat. Zowel de boomgrens in de bergen als de boomgrens op de pool wordt gevormd door berkenbos, wat bijzonder is omdat in andere delen van de wereld de boomgrens wordt gevormd door naaldbossen. Hoe noordelijker en/of hoger men komt in de bostoendra, des te kleiner worden de bomen en naast zachte berken (Betula pubescens) groeien er ook diverse soorten heide, jeneverbes en andere boomsoorten zoals de ratelpopulier (Populus tremula), lijsterbes (Sorbus), vogelkers (Prunus padus) en grauwe els (Alnus incana).

Ligging

De strook bostoendra die op aarde is gelegen loopt grotendeels evenredig aan de noordelijke boomgrens; een ecologische grenslijn gelegen op het noordelijk halfrond die de grens van boomgroei markeert. Bostoendra kan men vinden in Alaska, Canada, Finland, Groenland, Noorwegen, Rusland en Zweden.

Klimaat

De bostoendra is gelegen in de arctische klimaatzone en heeft te kampen met een neerslagoverschot. Ondanks dat er maar tussen de 200 en 350 millimeter neerslag per jaar valt, kan het water slecht in de grond wegzinken vanwege de onderliggende permafrost, maar verdampt ook nauwelijks aangezien de zon maar een paar maanden per jaar schijnt. De gemiddelde temperatuur in de zomermaanden ligt tussen de 10°C en 12°C, maar zakt in de wintermaanden na een gemiddelde temperatuur van circa -10°C.

Bodem

De bodem van een bostoendra is in grote mate gelijk aan de bodem van een arctische toendra behalve dat er in de bostoendra nog meer meren aanwezig zijn. Bij een bostoendra bestaat ongeveer 10 tot 60% van het totale oppervlak uit meren, iets dat wordt veroorzaakt door de extreme temperatuurwisselingen. Tevens is de bodem van een bostoendra zeer vruchtbaar omdat deze grotendeels uit veen bestaat.

Dierenleven

In een bostoendra is de diversiteit van de flora en fauna aanzienlijk hoger dan op een arctische of alpine toendra, maar nog steeds zeer laag in vergelijking met bijvoorbeeld een tropisch bos. Op de bostoendra leven vooral zoogdieren zoals rendieren, poolvossen en moerassneeuwhoenen. Ook vogels zijn goed vertegenwoordigd in de vorm van sneeuwuilen en diverse trekvogels die de bostoendra alleen gedurende de zomermaanden bezoeken.