Dodo of Walgvogel - 3D-scantechniek brengt skelet in beeld

De bekendste uitgestorven vogel is zonder twijfel de dodo. Het is eeuwen geleden dat het dier voor het laatst levend op Mauritius werd gezien en om een beeld te maken hoe hij eruitzag hebben we gegevens, opgegraven botten en fantasie nodig. Die fantasie heeft de dodo in de loop van de jaren gemaakt tot een wat lompe vogel, die wat topzwaar is door zijn enorme snavel. Met een nieuwe methode is het uiterlijk van de dodo nauwkeuriger te reconstrueren.

Sabeltandtijger

De dodo wordt meestal direct genoemd, wanneer er gevraagd wordt naar een uitgestorven dier. Het is de bekendste uitgestorven vogel en de sabeltandtijger is een van de bekendste uitgestorven zoogdieren. Het zijn maar twee voorbeelden van uitgestorven dieren op de behoorlijk lange lijst. In reputatie moet de dodo het afleggen tegen de sabeltandtijger: de krachtige snelle jager met zijn mooie uiterlijk. Van de sabeltandtijger is veel bekend en ook het uiterlijk van het dier is nauwkeurig gereconstrueerd. Dat lukt door de reconstructie naar aanleiding van alle botten die zijn gevonden.

Dead as a dodo

Van de dodo is ook wel het een en ander gevonden, maar dat betreft toch een mengelsmoesje van botten. Op de ene plaats werden botten van een vrouwtjes dodo gevonden, elders van een jong, op weer een andere plaats werd iets aangetroffen dat een oud dier had toebehoord en weer elders lagen botresten van een mannetje. Ook bestaat er een gemummificeerde dodo. De dodo’s die wetenschappers daar van konden samenstellen werden eigenlijk misbaksels en gaven nooit een goed beeld van het dier. De dodo is uitgestorven door toedoen van de mens.
De Britten hebben een uitdrukking voor uitsterven en verdwijnen en maakten daarmee van de dodo een icoon van een uitgestorven soort: Dead as a dodo, dood als een dodo.

Fantasie in Ice Age

In films zoals Ice Age en in Harry Potter films komen loopvogels voor die zijn geïnspireerd op de dodo. Daar is de fantasie gebruikt en zijn dieren verbeeld die slechts aanschurken tegen het uiterlijk van de echte dodo. De Ice Age vogel is een grappige en tonnetje ronde loopvogel met een enorme snavel. De fantasie gaat nog al eens op de loop met de dodo. Het dommige en sullige uiterlijk van een dik dier kan door nieuwe inzichten van tafel. De dodo stond eigenlijk redelijk hoog op de poten en was krachtig.

Tekeningen van de dodo

Er bestaan wel tekeningen van een dodo maar daarmee was het uiterlijk bij lange na niet duidelijk. Op de ene zeventiende-eeuwse tekeningen staat de dodo met hoge poten en een slank lijf en op de andere is het een gedrongen figuur met een dik lijf. Schilders hebben ook verschillende varianten op het doek gezet. Waarschijnlijk hebben kunstenaars de dodo nooit echt gezien en veelal elkaar nagetekend en nageschilderd. Ze zijn elkaars bron geworden en daarmee afgegleden van de werkelijke vorm. De tekening van Reynerus Bontius uit 1658 is zo’n bron. De dodo staat er bij als een dikke ineengezakte slomerik.
De moderne tekenaars zijn gaan variëren op de sullige vorm, maar onderzoekers denken dat de dodo sneller en krachtiger is geweest dan de Ice Age dodo.

3D-scantechniek

Nederlandse wetenschappers hebben het uiterlijk van de dodo dichter bij de werkelijkheid gebracht door de 3D-scantechniek. Onderzoekers hebben met de nieuwe technieken een exact skelet van de dodo in beeld gebracht. Er bleek één museum te zijn die een compleet skelet heeft van een dodo. Alle andere musea hebben samengestelde skeletten, bijeengeraapte botten van verschillende dieren. Het museum op Mauritius heeft een compleet dodo skelet. Mauritius was het enige eiland ter wereld waar de dodo voorkwam. Onderzoekers zijn naar het eiland getrokken met speciale apparatuur om van dat skelet een nauwkeurige 3D-reconstructie te maken. Ze hebben elk botje, een voor een, ingescand, een klus van jaren en het resultaat van die klus heeft een beter beeld van dodo opgeleverd. Het skelet waar de 3D-scans van gemaakt zijn is niet uit elkaar gehaald. Het zit in elkaar met lijm en ijzerdraadjes en demonteren brengt een te groot risico van breuk of zoekraken van een onderdeel met zich mee. Voordeel van de gehanteerde 3D-scan is ook dat door de digitale 3D-beelden het dodo skelet overal op de wereld bestudeerd kan worden. De wetenschappers hoeven er niet meer speciaal voor naar Mauritius af te reizen.

Anatomie van de dodo

Uit de literatuur en van oude tekeningen waren wel een paar dingen over de dodo bekend. Zo heeft de loopvogel een donkerkleurig dons op zijn lijf. Met de 3D-scans van de botten is er nu ook een nauwkeurig beeld van de anatomie van het dier. De dodo is een meter hoge loopvogel met een krachtige bek. Het vervolg van de 3D-scans is dat de onderzoekers zich kunnen richten op onderzoek naar de kracht van die bek en naar de manier waarop hij voedsel vergaarde in het bos. Met het dodo-onderzoek leren we de natuur beter begrijpen en het effect van veranderingen op soorten. Dodo’s stierven op Mauritius ondermeer door watergebrek - het eiland kreeg vierduizend jaar geleden te maken grote droogte - maar stierven toen nog niet uit.

Duiven die niet kunnen vliegen

Eigenlijk zijn dodo’s grote duiven die niet kunnen vliegen. Ze hadden wel vleugels maar die waren zeer kort. Daar was niet mee te vliegen. Bovendien waren het zware dieren. Ze wogen een kilo of 15 en dat gewicht konden de korte vleugels onmogelijk dragen.
De nog levende nicobar duif, manenduif, is een ver familielid van de de dodo. De nicobar duif is en prachtige duif met een glanzend verenkleed.

Walgvogel

Nederlandse zeevaarders van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) zagen de dieren en keken hun ogen uit. Ze kwamen ze op Mauritius tegen toen ze onderweg waren naar Oost-Indië en in 1598 het eiland aandeden. De zeelui dachten aan lekker eten en joegen op de dieren. Dat was niet makkelijk, maar het eten was helemaal een ramp. De dodo’s bleken absoluut niet lekker te smaken en de soort dankt zijn bijnaam walgvogel aan zijn wansmaak.

Trofee

De dieren werden ondanks hun slechte smaak bejaagd, om als trofee meegenomen te kunnen worden naar Europa. Niet klimaatveranderingen maar de zeevaarders zelf zorgden uiteindelijk voor de uitroeiing van de dodo. Met het aanleggen van de schepen kwamen er ook ratten op het eiland en werden varkens, honden en makaken ingevoerd. Het was de nekslag voor de dodo, die uitstierf en niet meer werd gezien. De laatste melding van een levende dodo dateert van 1662, dat was niet meer dan 70 jaar nadat het dier was ontdekt.

Schelpdieren en resultaten

De 3D-beelden van de dodo werden op 6 november 2014 gepresenteerd in Berlijn op de jaarlijkse bijeenkomst van de Society for Vertebrate Archaeology‘s. Het skelet van het dier was heel gelaten voor het scannen, alleen de schedel was er voorzichtig afgehaald om die apart in te scannen. Het idee daarbij is om verborgen botstructuren te ontdekken die inzicht geven in hoe en wat het dier at. De botstructuur lijkt erop te wijzen dat de dodo harde schelpen kon kraken. Over het uiterlijk, voedsel en de rol van de dodo in het ecosysteem volgen nog publicaties.

Lees verder

• Duizenden dieren en planten met uitsterven bedreigd