Vogels: niet-vliegende vogels

Er zijn meerdere soorten vogels die wel vleugels hebben zoals elke vogel heeft, maar die niet kunnen vliegen. Dit zijn bijvoorbeeld struisvogels, pinguïns en kiwi's. Niet-vliegende vogels zijn in verschillende werelddelen te vinden. Enkele soorten kunnen hard rennen, andere zijn goede zwemmers. De meeste van deze niet-vliegende vogels zijn vrij groot. Enkele van de allergrootste soorten zijn al decennia of zelfs eeuwen geleden uitgestorven, zoals de dodo en de olifantsvogel.

Niet-vliegende vogels

Een kenmerk van vogels is dat ze vleugels hebben. Vleugels worden gebruikt om mee te vliegen, maar dat geldt niet voor alle vogels. Een aantal soorten heeft wel vleugels, maar is nooit in de lucht te vinden. Niet-vliegende vogels zijn pinguïns, nandoes, struisvogels, kiwi’s, emoes, kasuarissen en kakapo’s.

Voorkomen

Pinguïns leven op het zuidelijk halfrond en dan voornamelijk in het zuidpoolgebied. Op de zuidpool leven bijvoorbeeld de adéliepinguïn, de ezelspinguïn, de keizerspinguïn en de keelbandpinguïn. Iets noordelijker leeft de macaronipinguïn. Deze soort in namelijk ook te vinden in Zuid-Chili. De zwartvoetpinguïn leeft langs de Atlantische kust van Zuid-Afrika, waar het aan land een stuk warmer is dan op de zuidpool. Het water is wel koud, door stromingen die vanuit het poolgebied naar Afrika voeren. Struisvogels leven op savannes in Afrika, zuidelijk van de Sahara. Nandoes komen voor in Zuid-Amerika, op de zuidelijke pampa’s van onder meer Brazilië en Argentinië. In Oceanië leven meerdere niet-vliegende vogels. De emoe komt voor in Australië en leeft op graslanden met droge struikgewassen en woestijnen. Kasuarissen zijn te vinden in de tropische regenwouden in Australië en Nieuw-Guinea. Kakapo’s (ook wel uilpapegaai genoemd, behorend tot de papegaaien) en kiwi’s komen beide voor in Nieuw-Zeeland, hoewel de kakapo op het vasteland van Nieuw-Zeeland is uitgestorven.

Uiterlijk

De grootste niet-vliegende vogel is de struisvogel. Deze vogel kan tot 2,80 meter hoog worden en tot 160 kilo wegen. Een kenmerk dat struisvogels onderscheidt van alle andere vogels is het aantal tenen, waarvan struisvogels er maar twee aan elke poot hebben. Nandoes en emoes bijvoorbeeld hebben drie tenen aan elke poot. De nandoe is een stuk kleiner dan de struisvogel. Hij wordt 90 centimeter tot maximaal 1,50 meter. Verder lijken zij veel op struisvogels. Ook emoes lijken hierop. Zij worden 1,70 tot 1,90 meter en hebben een gewicht van ongeveer 45 tot 60 kilo.

Kasuarissen zijn eveneens grote vogels. Van de drie soorten is de helmkasuaris de grootste met ongeveer 1,70 meter. Kenmerkend aan deze vogel is de ‘helm’ die boven op zijn kop zit. Deze gebruikt hij om zich een weg door het struikgewas te banen, maar lijkt verder vooral voor de sier te zijn. Daarnaast is de nek van deze vogel opvallend felgekleurd. Kiwi’s en kakapo’s zijn een stuk kleiner, al is de kakapo onder de papegaaien wel de grootste met 50 tot 60 centimeter. Hij weegt zo’n 3,5 kilo en is geel-groen van kleur. Kiwi’s hebben het formaat van een kip en zijn voorzien van een lange, dunne snavel. Hun veren zien eruit als haren, waardoor ze een wollige bol lijken.

Pinguïns variëren behoorlijk in gewicht en lengte per soort. De keizerspinguïn is de grootste met 1,10 meter en een gewicht tot 37 kilo. Macaronipinguïns worden zo’n 70 centimeter en zijn met 3 tot 7 kilo een stuk lichter. Deze soort is duidelijk herkenbaar aan de lange, geelgekleurde ‘wenkbrauwen’ en de rode snavel. Adéliepinguïns, die volledig zwart-wit zijn, zijn nog kleiner. Zij worden 45 tot 60 centimeter groot.

Voedsel

Kasuarissen, nandoes en kakapo’s zijn voornamelijk planteneters. Ze eten vruchten, zaden, gras, bladeren en andere delen van planten. Emoes eten eveneens zaden, vruchten, gras en bladeren. Zij eten ook insecten en andere kleine dieren. Kiwi’s gebruiken hun lange, dunne snavel om voedsel te vinden. Aan het eind van de snavel zitten namelijk neusgaten, waarmee ze over de grond snuffelen om bijvoorbeeld maden, wormen en insecten te vinden. Daarnaast eten ze ook vruchten zoals bessen. Struisvogels eten vooral plantaardig voedsel, wat wordt aangevuld met dieren als kleine reptielen en ongewervelden. Het menu van pinguïns ziet er heel anders uit dan dat van de loopvogels en kakapo’s. Pinguïns vangen in de zeeën en oceanen veel vis, krill en inktvissen.

Eieren

Vogels leggen eieren, zo ook de niet-vliegende vogels. Dit kunnen behoorlijk grote eieren zijn, wat niet zo vreemd is gezien de grootte van deze vogels. De eieren van struisvogels worden ongeveer 15 centimeter groot en wegen een kilo. Er wordt zes tot acht weken gebroed voor ze uitkomen. Struisvogels leggen hun eieren in een nest in de grond. Deze worden met enige regelmaat omgekeerd door de struisvogels, zodat de eieren overal even warm blijven. Dit wordt gedaan door de mannetjesvogels. Bij nandoes zijn het ook de mannetjes die voor de eieren zorgen. Meerdere vrouwtjes leggen hun eieren na het paren met hetzelfde mannetje in één nest, waarna het mannetje de zorg voor alle eieren krijgt. Dit kunnen zestig eieren in één nest zijn. Het vrouwtje van de emoe legt zo’n tien eieren in een nest dat het mannetje onder de begroeiing heeft gemaakt. De eieren van kasuarissen zijn 9 tot 14 centimeter groot. Hiervan worden er in een nest drie tot acht gelegd. Kakapo’s leggen slechts één à twee eieren per keer, en af en toe drie. Deze worden in een nest onder de begroeiing gelegd of op een andere beschermde plek zoals een holle boom. Kiwi’s leggen relatief gezien de zwaarste eieren van alle vogels. Het vrouwtje legt er twee van ongeveer 400 gram per stuk. Elk ei is gelijk aan bijna een kwart van het gewicht van het vrouwtje. Keizerspinguïns broeden op hun eieren op de allerkoudste plek: tijdens de antarctische winter, waar het mannetje midden op het ijs het ei warm houdt tussen zijn poten en de huidplooi daarboven.

Voortbeweging

Niet-vliegende vogels vliegen dan wel niet, dat betekent niet dat ze zich niet goed of snel kunnen voortbewegen. De meeste soorten doen dit op het land, pinguïns zijn beter afgestemd op het water. Zij gebruiken hun korte vleugels om te zwemmen in plaats van om te vliegen. Adéliepinguïns zijn vaak op ongeveer 20 meter diepte te vinden op zoek naar voedsel, maar ze kunnen tot 175 meter diep duiken. Keizerspinguïns gaan zelfs tot ruim 250 meter diep. Ze kunnen bijna twintig minuten onder water blijven en hun topsnelheid ligt op bijna dertig kilometer per uur. Op land bewegen pinguïns waggelend op hun pootjes of glijdend op hun buik.

Naast pinguïns zijn ook emoes en kasuarissen goede zwemmers, ondanks dat zij een heel andere leefomgeving hebben. Ook kunnen deze vogels beide hard rennen. Dit geldt zeker ook voor de struisvogel die ongeveer zestig tot zeventig kilometer per uur kan halen. Met deze snelheid blijven roofdieren als hyena’s en leeuwen achter. Nandoes zijn net als de andere loopvogels snelle renners. Ze gebruiken hun vleugels soms als rem als ze op volle snelheid zijn. Ook kunnen ze hierdoor snel van richting veranderen. Kakapo’s kunnen dan wel niet meer vliegen, toch zijn ze boven in bomen te vinden. Het zijn namelijk goede klimmers. De vleugels worden gebruikt om in evenwicht te blijven en als parachute wanneer ze door de bomen springen.

Uitgestorven

Een bekende niet-vliegende vogel die in de tweede helft van de zeventiende eeuw is uitgestorven, is de dodo. De dodo was een vogel van ongeveer 1 meter groot met een opvallend grote snavel. Deze vogel leefde op Mauritius, waar hij geen natuurlijke vijanden had. Vliegen was daarom niet noodzakelijk. Dit veranderde toen de Europese zeevaarders arriveerden. In de zeventiende eeuw werd het eiland gekoloniseerd door de VOC; zij noemden het eiland naar prins Maurits. Er werden door de kolonisten dieren meegebracht (honden, varkens, ratten, apen) die waarschijnlijk de nesten van de dodo’s leegroofden en die het voedsel van dodo’s deels opaten. Ook werd er leefgebied verwoest door de mensen. Mogelijk was het aantal dodo’s al klein voor de kolonisten arriveerden, maar hierna stierf de dodo snel uit.

Andere uitgestorven niet-vliegende vogels zijn de olifantsvogel die op Madagaskar leefde en de moa in Nieuw-Zeeland. De olifantsvogel was een gigantische vogel die 3 meter groot en 500 kilo zwaar kon worden. De eieren hiervan werden ruim 30 centimeter hoog. Waarschijnlijk is de olifantsvogel al tussen de derde en de zesde eeuw uitgestorven.

De nog levende kakapo wordt ook met uitsterven bedreigd. Er werd gedacht dat deze vogel al volledig uitgestorven was, maar dat bleek niet zo te zijn Sinds 2012 worden de nog levende exemplaren op drie eilanden gehouden waar geen roofdieren op ze jagen. Hier worden ze goed in de gaten gehouden. In maart 2014 waren er weer 126 kakapo’s.