Vingerhoedskruid, sprookjesachtig maar giftig

Je ziet hem in bossen en op omgespitte, braakliggende terreinen maar ook in tuinen. Vingerhoedskruid houdt van halfschaduw en een beetje vochtige, humusrijke grond. Deze plant heeft met zijn feeërieke uiterlijk mensen vroeger al geïnspireerd tot het verzinnen van lieflijke bijnamen. Wat goed is om te weten is dat Vingerhoedskruid giftig is. Sommige mensen beschouwen deze plant als onkruid want hij zaait flink uit, maar hij is wel decoratief in de tuin. En hij wordt gebruikt in de geneeskunde.

Vingerhoedskruid

Vingerhoedskruid, Digitalis purpurea, is een in het wild zeer algemeen voorkomende plant met een bijna sprookjesachtig uiterlijk. Deze plant groeit makkelijk op in bossen op plaatsen waar pas gekapt is, en op omwoelde terreinen, in Nederland en ook in andere delen van Europa. Hij zaait ook makkelijk uit. In die zin zou hij als onkruid beschouwd kunnen worden, maar ook bij het tuincentrum is deze plant te koop. Het is een dankbare plant voor in de tuin want hij groeit hier graag op schaduwrijke, wat vochtige plekken met humusrijke grond, zoals tussen bomen en struiken. En heb je er eenmaal eentje in je tuin, dan doet de plant zelf de rest om daar te blijven.

Vingerhoedskruid plantkundig gezien

Digitalis is een plant uit de helmkruidfamilie en is tweejarig. Hij wordt ongeveer 50 tot 200 cm groot, heeft groene bladeren die eivormig tot lancetvormig zijn met een zacht aanvoelende, behaarde onderkant die wit/grijs van kleur is. Ze voelen aan de bovenkant vrij ruw aan. Ook de stengel en stelen van de bloemen hebben korte haartjes. De bloemen zijn van oorsprong paars, met vlekjes waar een wit randje omheen zit. Er zijn er ook met andere kleuren bloemen, zoals de variëteiten in en wit, roze en geel. De variëteit purpurea heeft de paarse bloemen. De bloemen zijn trechtervormig en staan in grote trossen langs de bloemstengel.

De bloei gebeurt van onder naar boven verlopend langs de stengel. Een bloempje is 4 tot 5 cm lang en past om een vinger als een vingerhoed (die wel wordt gebruikt bij naaiwerk) en daaraan heeft de plant zijn naam te danken ('digitus'=vinger). De bloei is van mei tot oktober. Hommels en bijen komen graag naar deze bloemen op zoek naar nectar en verdwijnen er dan helemaal in. Aan een enkele plant kunnen meer dan negentig bloemen komen, waar weer duizenden zaadjes uit voortkomen. Nadat de bloem bestoven is ontstaat een zaaddoos, met daarin de kleine bruine zaadjes. Als deze zaaddoos rijp is geworden gaat die vanzelf open en komen de zaadjes vrij; waaruit weer vele nieuwe planten kunnen ontstaan. De plant sterft hierna af. Binnen die twee jaar, in de winter, behoudt de plant zijn groene blad en is winterhard tot -25 graden.

Voor tuinliefhebbers

Vingerhoedskruid kan in het eerste jaar in de herfst worden verplant, als er een rozet van bladeren is gevormd. Als dit in het tweede jaar gebeurt is de bloei niet zo uitbundig en wordt de bloemstengel ook niet zo hoog. Het blad van deze plant is gevoelig voor meeldauw en bladvlekkenziekte; de bladeren kunnen er lelijk door worden. Het is daarom raadzaam bij het bewateren niet op de bladeren en stengel te gieten. Eventueel aangetast blad moet verwijderd worden. Wie de zaadjes wil oogsten kan de zaaddoosjes na de bloei openmaken; als je de zaadjes erin droog kunt horen ritselen bij schudden, zijn ze rijp. Wie niet op al die zaadjes zit te wachten en geen nieuwe planten wil kan na de bloei de bloemstengel afknippen.


Het is om die reden verstandig om tuinhandschoenen aan te trekken bij het hanteren van Vingerhoedskruid. Vermijd contact met open wondjes. Hoewel het gif niet dodelijk is kunnen er wel ernstige klachten optreden als dit het lichaam binnenkomt. Het kan hartritmestoornissen veroorzaken, evenals braken, diarree en in het algemeen een ontsteking van het maag-darmkanaal.

Heksenkruid

Vingerhoedskruid is van oudsher ook onder andere namen bekend (geweest), zoals Pijpenkop, Poppenschoentje, Judasbeurs en Slangenbloem. Voor de eerste twee namen is de vorm van de bloem de inspiratie geweest, net als de voor de huidige naam. In een meer toverachtige associatie worden de bloemen wel als kaboutermuts of elfenschoentje gezien.
Ook wordt Vingerhoedskruid als één van de heksenkruiden beschouwd. Dit zijn planten die volgens verhalen werden gebruikt omdat ze zekere stoffen bevatten die een zeer sterke werking kunnen hebben zoals hallucinogeen, verdovend, geneeskrachtig of rustgevend. Heksen en kruidengenezers die met kruiden werkten wisten de eigenschappen van deze planten of delen daarvan vroeger al te benutten. Heksenkruiden zijn niet zelden heel giftige planten en Vingerhoedskruid is daarop geen uitzondering: de werkzame stof bij deze plant is digoxine.

Vingerhoedskruid in de geneeskunde

In de moderne geneeskunde wordt Vingerhoedskruid ingezet bij de behandeling van sommige hartritmestoornissen; hiervoor wordt de werkzame stoffen uit de bladeren van de tweedejaars planten gewonnen. Het is in de handel onder de merknamen Lanoxin en Purgoxin. Deze toepassing vindt dus zijn oorsprong in de volksgeneeskunde, waar de plant inmiddels niet meer wordt gebruikt.
Het bleek te moeilijk om de juiste dosering te bepalen, waardoor het gevaar van overdosering te groot was.