Giftige planten: Glycosiden

Er zijn zeer veel verschillende planten die giftig zijn voor mensen en dieren. Elke plant bevat een andere soort gifstof. Een van de soorten gif zijn de glycosiden. Deze kunnen we opdelen in de blauwzuurglycosiden, hartglycosiden, mosterdolieglycosiden, antrachinoglycosiden en saponinen. Al deze glycosiden hebben een andere inwerking op het lichaam. Glycosiden zijn verbindingen tussen een of meerdere suikermoleculen en een niet suikermolecule, een aglycon. Het is het aglycon dat giftig is. Wanneer glycosiden glucose als suiker hebben noemt men de stof glucoside. Door de werking van enzymen in de plant of in het spijsverteringsstelsel kan het gebeuren dat het aglycon vrijgezet wordt.

Cyanogene glycosiden of blauwzuurglycosiden

De blauwzuurglycosiden hebben HCN (blauwzuur) als aglycon. Blauwzuur zorgt ervoor dat de afgifte van zuurstofmoleculen aan weefselcellen minder goed kan verlopen. Hierdoor is het een zeer gevaarlijke stof voor mensen en dieren. Herkauwers zijn gevoeliger dan andere organismen omdat hun pensflora sneller de blauwzuurglycosiden kunnen afbreken, hierdoor ontstaat er een snellere vorming van HCN.

De blauwzuurglycosiden zijn aanwezig in zeer veel verschillende planten. De stof zit opgeslagen in de vacuole van plantencellen. Wanneer de plant beschadigd raakt doordat hij opgegeten wordt, komt het glycoside in aanraking met enzymen in het cytoplasma die ervoor zorgen dat er blauwzuur vrijkomt. In het lichaam wordt het blauwzuur redelijk snel omgezet tot een stof die veel minder giftig is, thiocyanaat. Blauwzuur is dus enkel gevaarlijk bij inname van een zeer hoge dosis die het lichaam niet snel genoeg kan verwerken. Enkele planten die blauwzuurglycosiden bevatten zijn: Amerikaanse vogelkers, diverse klaversoorten en laurierkers. Ook komen blauwzuurglycosiden in mindere mate voor in de pitten van appels, kersen, pruimen en abrikozen.

Hartglycosiden of distalisglycosiden

Er zijn veel verschillende soorten hartglycosiden. De meeste werken ook allemaal op een andere manier. Ze hebben wel een grote overeenkomst, ze werken allen in op de hartspier. Een bekend voorbeeld van een hartglycoside is digitoxine, deze is afkomstig van vingerhoedskruid. Digitoxine maakt erg duidelijk dat er vaak een dunne grens is tussen een geneeskrachtige en een toxische werking. Vroeger werden preparaten met digitoxine gebruikt om hartfalen te behandelen, het nadeel was dat niet alle patiënten de behandeling overleefden. Men wist niet goed hoeveel er gebruikt moest worden voor genezing. Tegenwoordig wordt digitoxine niet meer gebruikt en zijn er andere betrouwbaardere middelen.

Mosterdolieglycosiden of glucosinolaten

Mosterdolieglycosiden bevatten mosterdoliën die irriterend zijn op de huid en op de slijmvliezen. Planten gebruiken ze als afweermiddel tegen insecten, deze zullen vanwege een prikkelende mond vaak niet verder eten. De meeste planteneters kunnen de mosterdolieglcosiden vrij goed verdragen zolang het een kleine hoeveelheid is die ze binnenkrijgen. Bij een inname van een grote hoeveelheid mosterdoliën kunnen er schildklierproblemen ontstaan. De stof komt onder andere voor in zwarte mosterd, mierikswortel en verschillende koolsoorten.

Antrachinonglycosiden

Antrachinonglycosiden hebben een laxerende werking. Enkele voorbeelden van antrachinonglycosiden zijn veldzuring, sporkehout en boekweit. Bij koeien en schapen zorgt het antrachinon fagopyrine wel eens voor problemen. Deze stof heeft een fotosensibiliserende werking, hierdoor kan het zorgen voor dermatitis op onbehaarde plaatsen wanneer dieren worden blootgesteld aan fel licht. Dermatitis is een aandoening van de huid, de huid kan gaan ontsteken en zeer pijnlijk zijn.

Saponinen

Saponinen zijn glycosiden die een zeer bittere smaak hebben, door de meeste mensen en dieren worden ze automatisch vermeden. Saponinen hemolyseren rode bloedlichaampjes. Ze komen voor in een aantal plantenfamilies. Ze komen onder andere voor in de anjerfamilie en bij verschillende leguminosen. Een van de leguminosen is luzerne, deze stof wordt vaak gebruikt als voederplant voor dieren. Het wordt echter niet gebruikt om varkens en vogels te voeren omdat deze zeer gevoelig zijn voor saponinen. Ze krijgen minder zin in eten en zullen flink afvallen. Runderen zijn minder gevoelig voor luzerne omdat deze stoffen in de pens voldoende verwerkt worden.